Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 5,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
18 özümüz yeyək”. Tələbələr ləpəni yeməyi məsləhət bilirdilər. Mən də yoldaşlarıma göndərilən ərzaqdan və başqa sovqatdan yeyib-içir, tə- ləbəliyin ilk illərini bir qarnı ac, bir qarnı tox yola verirdim”. İki il sonra onun vəziyyəti qismən yaxşılaşır. Əlyar tələbə yol- daşlarından Rüstəm və Alimə qoşulub universitet prorektorunun ya- nına gedir, acınacaqlı yaşayışları barədə prorektora məlumat verirlər. Prorektor onların yataqxana ilə təmin olunmasına kömək edir və Əl- yargil yataqxanaya yığışırlar. Elə həmin semestr o, imtahanların ha- mısından “əla” qiymət alır və ona əlaçı təqaüdü verirlər. Bir dəfə də coğ- rafiya müəllimi ondan xahiş edir ki, Ordubaddan ona qoz ləpəsi gə- tirsin. Əlyar müəlliminin xahişini yerinə yetirir və müəllimi Əlyara çox- lu pul verir. Bu da tələbə gəncin maddi durumunu xeyli yaxşılaşdırır. 1960-cı ildə universiteti bitirən Əlyar Səfərli bir neçə ay işsiz qalandan sonra akademik Yusif Məmmədəliyevin köməkliyi ilə Niza- mi adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun Qədim və orta əsrlər ədə- biyyatı şöbəsinə işə qəbul edilir. “Şöbənin müdiri Mirzağa Quluzadə, – Ə.Səfərli xatırlayır, – çox yaxşı kişi idi. İnsanlığına, mədəniyyətinə söz ola bilməzdi. Mənə dissertasiya mövzusu verdi. Şöbənin əmək- daşları: M.Seyidli, Q.Kəndli, M.Purabbas, Q.Beqdeli, Q.Cahani, A.Rüstəmova, A.Dadaşzadə və X.Yusifli ilə eyni şöbədə çalışırdım. Onların hamısı çox mehriban, qayğıkeş insanlar idi. 1966-cı ildə “Məsihi və onun “Vərqa və Gülşa poeması” mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək filologiya elmləri namizədi elmi dərəcəsi alan Ə.Səfərli 1968-ci ildə müsabiqə yolu ilə ADU-nun Azərbaycan dili və onun tədrisi metodikası kafedrasına müəllim və- zifəsinə qəbul edilir. 1971-ci ildə işləmək üçün SSRİ Xarici İşlər Na- zirliyi onu Əfqanıstana göndərir. Ə.Səfərli üç il Məzari-Şərif və Şi- birqan şəhərlərində tərcüməçi işləyir. Bu şəhərlərdə özbək, türkmən və taciklər də yaşayırmış. Ə.Səfərli onlarla yaxınlıq edir, dostlaşır. Xü- susilə, Sibirqan şəhərində özbəklər Əlyara rəğbət bəsləyir, onu öz məclislərinə dəvət edirlər. Belə məclislərdə söhbət bədii sənətdən, ədəbiyyatdan, poeziyadan gedir, Füzulinin, Nəvainin şeirləri oxunub təhlil edilirmiş. 1973-cü ildə Əfqanıstandan vətənə qayıdan Ə.Səfərli ADU-nun Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasında pedaqoji fəaliy- yətini davam etdirir; qədim və orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı fən- nindən mühazirələr oxuyur, seminar məşğələləri keçir, yeni tədris proqramı və dərs vəsaiti hazırlayır. Onun ədəbiyyatşünas Xəlil Yusifli ilə birlikdə yazdığı “Qədim və orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı” (1982) dərsliyi bu dövrdə çap olunur. Azərbaycan ədəbiyyatının qə- dim dövrlərdən XIX əsrə qədərki inkişaf yolu, mərhələləri, şəxsiy- 19 yətləri, onların həyat və yaradıcılığı haqqında sistemli və əhatəli mə- lumat, elmi bilik verən bu dərsliyin “Kitabi-Dədə Qorqud”, “Dastani- Əhməd Hərami”, “Qazi Bürhanəddin”, “İmadəddin Nəsimi”, “Mə- həmməd Füzuli”, “Fədai”, “Məhəmməd Əmani”, “Məsihi”, “Qövsi Təbrizi”, “Saib Təbrizi”, “Məhcur Şirvani”, “XVII-XVIII əsrlər ədə- biyyatı”, “Molla Vəli Vidadi”, “Molla Pənah Vaqif”, “Məhəmmədin “Şəhriyar” dastanı” hissələrini Ə.Səfərli yazmış, dərslik yazılarkən istifadə olunmuş elmi və bədii əsərlərin siyahısını tərtib etmişdir. Məlumdur ki, hələ “Qədim və orta əsrlər ədəbiyyatı” çap oluna- na qədər bu dərslikdə yer alan sənətkarlar və ədəbi abidələr haqqında geniş məlumat verən tədqiqat əsərləri, monoqrafiya və kitablar nəşr olunmuş, üçcildlik “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi”ndə onların ömür yolu, yaradıcılıqlarının əsas istiqamətləri haqqında kifayət qədər ətraf- lı məlumat verilmiş, məşhur əsərləri təhlil edilərək bədii düşüncənin inkişafındakı xidmətləri, yeri barədə obyektiv elmi fikirlər söylən- mişdir. Həmin fikirlərdən ustalıqla bəhrələnən Ə.Səfərli, haqqında söhbət açdığı sənətkarların həyat və yaradıcılığına dair öz mülahizə- lərini də söyləmiş, bu yolla onların nəinki Azərbaycan, ümumiyyətlə Yaxın və Orta Şərq ədəbiyyatının inkişafında rolu haqqında dolğun, əhatəli elmi təsəvvür yaratmağa çalışmışdır. Bu keyfiyyət kitabdakı fəsillərin hər birində, o cümlədən Ə.Səfərlinin yazdığı oçerklərdə ay- dın görünür. Ə.Səfərli “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunu qədim “Oğuz- namə”lərin ən böyüyü və məşhuru, Azərbaycan xalqının tarixi qəhrə- manlıq keçmişini əks etdirən möhtəşəm sənət əsəri, yazılı ədəbiyyat abidəsi, “Dastani-Əhməd Hərami” məsnəvisini “XIII əsr Azərbaycan ədəbiyyatının ən gözəl və qiymətli nümunələrindən biri” sayır. Epos- dakı hadisələrin uzaq tarixi keçmişlə bağlı olduğunu, “feodal münasi- bətlərinin ilk təşəkkül dövrü ilə” səsləşdiyini bildirən tədqiqatçı “Das- tani-Əhməd Hərami”nin də “Kitabi-Dədə Qorqud”la eyni dövrdə ya- randığını güman edir. Bu əsərlərin ikisini də həm məzmun, həm də forma xüsusiyyətlərinə, estetik tamlığına görə incələyən Ə.Səfərli onların bədii üslubu, dillərinin leksik tərkibi, mətnlərdə işlənən söz- lərin semantik əlamətləri üzərində apardığı elmi müşahidələrə əsasən bu qənaətə gəlir ki, “Kitabi-Dədə Qorqud” kimi “Dastani-Əhməd Hə- rami” də Azərbaycan ədəbi dilinin “ilk təşəkkül dövrlərinə məxsus əlamət və gözəllikləri əks etdirir”. Onun lüğətində ərəb-fars sözləri azdır, burada “Kitabi-Dədə Qorqud” boylarında işlənən türk mənşəli çoxlu qədim leksik vahidlər vardır: ərən, əsən, qopuz, sağdış, soldış, qutlu, yörə, aytmaq, ulaşmaq, altun və s. Canlı danışıq dilindən alın- mış belə vahidlər, həmçinin məsəl və ata sözləri əsərin estetik tə- Yüklə 5,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|