Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 20 noyabr 2009-cu IL tarixli



Yüklə 305,1 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/10
tarix17.09.2017
ölçüsü305,1 Kb.
#293
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10

 

6

Protokol həkim-psixiatrlar, ilkin səhiyyə sistemində çalışan 



terapevtlər, ailə həkimləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. 

İstehlakçı qrupu: şizofreniya xəstəliyi olan böyük yaşlı şəxslər və 

onların ailə üzvləri. 

 

Protokolun məqsədləri: 

 



Müasir diaqnostika və müalicə metodlarını  tətbiq etməklə 

şizofreniyanın diaqnostika və müalicəsinin təkmilləşdirilməsi 

 

Şizofreniyanın erkən aşkar edilmə səviyyəsinin yüksəldilməsi 



 

Şizofreniya diaqnozu olan xəstələrin həyat keyfiyyətinin və 



sosial uyğunlaşmasının yaxşılaşdırılması 

ÜMUMİ MÜDDƏALAR 

Şizofreniya-xəstələnmə və ölüm üzrə yüksək göstəricilərə malik 

olan, ciddi, lakin müalicəyə tabe olan prosessual psixi xəstəlikdir. 

Xəstəlik çox vaxt cavan yaşlarda meydana çıxır və bütün ömür boyu 

psixotik  əlamətlərlə gedərək, xəstələrin fəaliyyətinə  əhəmiyyətli 

dərəcədə təsir edir.  

Tarixi kontekstdə  şizofreniyanın spesifik əlamətləri  Assosiativ 

pozulmalar, Affektiv pozuntularAutizm və Ambivalentlikdir (4A). 

Müasir təsəvvürlərə görə,  şizofreniyaya psixikanın təfəkkür, 

qavrama, emosiya, iradə, davranış kimi sahələrinin pozulması kimi 

baxılır.  

Təfəkkürün formal pozulması, nizamsız davranış, diqqətin və 

qısamüddətli yaddaşın pozulması kimi ümumi  əlamətlər

hallüsinasiya, sayıqlama, katatonik əlamətlər, psixi avtomatizmin 

təzahürləri aid olan pozitiv (məhsuldar)  əlamətlər, həmçinin 

autizm, təfəkkürün məhsuldarlığının azalması, nitqin kasadlığı, 

sosial uzaqlaşma, emosiyanın solğunlaşması, iradənin zəifləməsi 

daxil olan neqativ (defisitar)  əlamətlər ayırd etmək qəbul 

olunmuşdur. Neqativ əlamətlər remissiya dövründə  də ola bilər, bu 

zaman onlar xəstəliyin xüsusiyyəti ilə bilavasitə əlaqədar ola bilir və 

ya yanaşı depressiya, dərmanların  əlavə  təsiri və yaxud xəstələrin 

sosial uzaqlaşması nəticəsində baş verir. 

Şizofreniyalı  xəstələr, o cümlədən, intihar, psixoaktiv 

maddələrin istifadəsi, evsizlik, işsizlik, həmçinin somatik 

xəstələnmə aid olan yüksək ictimai təhlükə riskinə malikdirlər. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır



 

7

Şəxsiyyətin müəyyən dəyişiklikləri, sosial və qohumluq əlaqələrinin 



itirilməsi ilə  əlaqədar olaraq, şizofreniyalı  xəstələr tez-tez qeyri-

qanuni  əməllərin qurbanları olur və digər insanlar tərəfindən ayrı-

seçkiliyə  məruz qalırlar. Qeyd etmək vacibdir ki, şizofreniyalı 

xəstələr və onların ailə üzvləri çox vaxt, xəcalət, günahkarlıq və ya 

dəyərsizlik hissi ilə bağlı olan damğanın təsirini hiss edirlər, bu isə 

zəruri yardım üçün müraciət etməyə mane olur.   



Şizofreniyanın etiopatogenetik amilləri 

Müasir təsəvvürlərə görə,  şizofreniya müxtəlif etiologiyalı, irsi 

meyillilikli, həmçinin  bətndaxili və perinatal daxil olmaqla müxtəlif 

provokasiyaedici amilləri olan heterogen xəstəliklər qrupa aiddir. 

Uşaq yaşlarında inkişafa təsir edən və/ və ya daha gec dövrlərdə 

fərdin zəifliyini artıran psixososial amillər müəyyən rol oynaya bilər. 

Neyrovizualizasiyanın müasir metodları  şizofreniyalı  xəstələrdə 

MSS-də müəyyən struktur və funksional dəyişikliklərin olmasını 

ehtimal etməyə imkan verir, lakin tədqiqatlar onların  şizofreniya 

üçün spesifik olmasını  təsdiq etmir. Həmçinin  şizofreniyanı  aşkar 

etmək üçün spesifik laborator testlər mövcud deyil. Şizofreniyanın 

etiopatogenezində dofaminergik ötürülmənin pozulması, mütləq 

səbəb olmasa da, çox mühüm rol oynayır. Dofamin hipotezi beynin 

müəyyən nahiyələrində (mezolimbik sistem) dofaminin hasil 

olmasının artmasını  və ya  dofamin reseptorlarının həssaslığının 

yüksəlməsini ehtimal edir ki, bu da oyanıqlığın artmasına və pozitiv 

simptomatikanın meydana çıxmasına gətirib çıxarır. Eyni zamanda 

alın nahiyəsində dofaminergik aktivliyin azalması  və neqativ 

əlamətlərin inkişaf etməsi baş verir. Dofamin hipotezi psixotik 

əlamətlərin müalicəsi üçün istifadə olunan, mezolimbik sistemdə D

B

2

B



 

reseptorları blokada edən ənənəvi neyroleptiklərin effektivliyini izah 

edir. Eyni zamanda 5-HT

B

2A



B

 serotonin və spesifik dofamin 

reseptorlarını blokada edən atipik antipsixotiklər neqativ əlamətləri 

aradan qaldıra bilir.  



Epidemiologiya 

Şizofreniyanın yayılması sənayesi inkişaf etmiş ölkələrdə 0,4%-

dən 1,4%-ə  qədər dəyişir. ÜST-nın məlumatlarına görə  şizofreniya 

ilə illik xəstələnmə hər 1000 əhaliyə 0,22%-ə bərabərdir. Şizofreniya 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır




 

8

ilə  xəstələnmə riski 1% qiymətləndirilir, kişilər və qadınlar üçün 



eynidir.  

20-40% pasiyentlərdə ilk psixotik əlamətlər 20 yaşa qədər 

meydana çıxır. Bu zaman xəstələnmənin zirvəsi kişilərdə 15-25 

yaşlara, qadınlarda isə 25-35 yaşlara təsadüf edir. Bundan başqa 

qadınlarda 40-45 yaşlarda, bilavasitə menopauzadan əvvəl 

xəstələnmənin ikinci zirvəsi qeyd olunur. Əlavə etmək lazımdır ki, 

kişilərdə çox vaxt neqativ əlamətlər, qadınlarda isə affektiv 

əlamətlər aşkar olunur. Məhsuldar əlamətlərin ifadə olunması isə hər 

iki cinsin nümayəndələrində eynidir. 

80% şizofreniyalı xəstələrin valideynlərində xəstəliyin əlamətləri 

aşkar edilmir, valideynlərdən biri bu xəstəlikdən  əziyyət çəkirsə 

uşaqlarda  şizofreniyanın  əmələgəlmə riski 10-13%, əgər hər iki 

valideyn xəstədirsə, 35-40% təşkil edir. Biri şizofreniyadan əziyyət 

çəkən monoziqot əkizlərdə risk 50%-80%, diziqotlar, həmçinin 

qardaş və bacılarda isə 10%-40%ə qədərdir.  

Şizofreniyanın təbii gedişi və nəticələri 

Prodromal dövr bir-neçə aydan bir-neçə ilə  qədər davam edə 

bilər. Bu dövrdə aydın psixotik əlamətlərin təzahür etməsinə  qədər 

pasiyentlərdə, funksional adaptasiyanın pisləşməsi, sosial əlaqələrin 

zəifləməsi və  həmçinin yuxunun pozulması, təşviş, tez hirslənmə, 

diqqətin pisləşməsi, qeyri-adekvat davranış kimi təzahür edən qeyri-

spesifik əlamətlər qeyd oluna bilər.   

Prodromal dövrün sonunda qavramanın pozulması,  şübhəlilik, 

qeyri-adi mülahizələr söyləmək meydana gələ bilər, bu isə, psixozun 

meydana gəlməsini göstərir.  

İlk psixotik epizodun inkişaf etməsi həm qəflətən, həm də 

tədricən ola bilər. 

İxtisaslaşdırılmış yardıma, adətən, xəstəliyin başlamasından 1-2 

il keçdikdən sonra müraciət edilir. Şizofreniyanın inkişafında üç 

mərhələ ayırd oluna bilər: psixotik epizod (kəskin mərhələ), 

sabitləşmə (yarımkəskin mərhələ) və remissiya (müvəqqəti sağalma 

mərhələsi). 

Psixotik epizod sayıqlama, hallüsinasiya, təfəkkürün formal 

pozuntuları  və nizamsız davranış kimi produktiv (məhsuldar) 

psixopatoloji  əlamətlərin mövcud olması ilə  səciyyələnir. Neqativ 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin 

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır




Yüklə 305,1 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə