Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti A.Ş.İbrahiMov, Z. A. abdulova, L. N. mehdiyeva mikologiya (dərslik)

 

 

            COOH                                         COOH         COOH 

    fosfoenolpiroüzüm                               enolpiroüzüm       piroüzüm 

          turşusu                                              turşusu         turşusu (piruvat)

 

 

Hazırda sübut edilmişdir ki, qlikolizin ümumi sürəti, fosfofruk-

tokinazanın kataliz etdiyi reaksiyalarla məhdudlaşa bilir. 

Qlikolizin  əhəmiyyətini onun energetik effektivliyi baxı-

mından qiymətləndirmək düzgün hesab edilmir. Bu prosesdə, 

tənəffüs substratında kəskin biokimyəvi dəyişikliklər baş verir 

və prosesin sonunda kimyəvi cəhətdən fəal və labil 

(mütəhərrik) metabolit-piroüzüm turşusu əmələ gəlir. 

 

3.1.4. Qlikolizin son məhsullarının çevrilmə yolları. 

          Qıcqırma (anaerob tənəffüs) 

Qlikolizin son məhsulu olan piroüzüm turşusunun sonrakı 

çevrilməsi oksigenin iştirakı olmadan gedərsə (anaerob şəraitdə) 

bu proses qıcqırma adlanır. Qıcqırmanın müxtəlif növləri vardır. 

Həmin növlərin ilk mərhələsi – piroüzüm turşusunun  əmələ 

gəlməsinə  qədərki mərhələ, qlikolizdəki kimidir. Qıcqırma 

növləri arasındakı fərq, piroüzüm turşusu əmələ gələndən sonra 

yaranır. Müxtəlif növ qıcqırmaların adları, həmin növlərdə  ən 

çox əmələ gələn məhsulun adı ilə adlanır. 

Spirt qıcqırması. 

Karbohidratların anaerob şəraitdə 

çevrilməsindən alınan məhsullardan biri də spirtdir. Spirt qıc-

qırmasının xarakterik cəhəti odur ki, bu prosesi aparan 

orqanizmlər (məsələn, maya göbələkləri), anaerob şəraitdə ak-

tivliyini saxlayan, piroüzüm turşusunun dekarboksilaza fer-

mentinə malik olurlar. Bu fermentin təsiri ilə piroüzüm tur-

şusundan CO

2

 qoparılır və nəticədə sirkə aldehidi alınır. Sirkə 

aldehidi isə, reduksiya olunmuş NAD-dakı hidrogenin aksep-

toru rolunu oynayır. 

                    CH

3

                                                 CH

3

           

        |                

dekarboksilaza

                |                            

                    CO               

  

 - CO

2

                 

 

        |                                                           

 

 

                    COOH                                       sirkə aldehidi 

           piroüzüm turşusu                                (asetoaldehid) 

 

    CH

3

                                                                   CH

3

           

     |                                     

alkoqoldehidrogenaza

    |                            

              + NAD·H+H

+

        

  

                              CH

2

OH  +  NAD

+ 

                                                       

sirkə aldehidi                                                  etil spirti (etanol)  

 

Spirt qıcqırmasının ümumi reaksiyasını  aşağıdakı kimi 

yazmaq olar: 

C

6

H

12

O

6

+2H

3

PO

4

+2ADP  

→  2C

2

H

5

OH+2CO

2

+2ATP 

 

 

 

 

 

 

 ∆G

0

=-56kkal/mol. 

Maya göbələkləri (Saccharomyces cerevisiae – pivə mayası, 

Saccharomyces ellipsoideus – şərab mayası) həmçinin də bak-

teriyalar (Pseudomas lindneri), spirt sənayesində və şərabçılıqda 

mühüm rol oynayır. Mono və disaxaridlərdən fərqli olaraq 

nişasta (polisaxarid) qıcqırmır. Buna görə  də, pivə  və 

şərabçılıqda, adətən, arpa cücərtilərindən hazırlanmış səmənidən 

istifadə edilir. Səmənidəki amilazanın təsiri ilə nişasta 

maltozayadək hidroliz edilir. Sonradan isə maltoza qlükozaya 

çevrilib, maya hüceyrələri tərəfindən qıcqırma prosesinə sərf ol-

unur. Spirt qıcqırmasının  əlavə  məhsulları kimi: qliserin, sirkə, 

limon və kəhrəba turşuları, aseton və s. alınır. 

Spirt qıcqırmasının dəyişilmiş forması (normal spirt qıc-

qırmasından fərqli olaraq). Neyberq qıcqırmasının ikinci for-

ması adlanır.  

                                          

     CH

2

OPO

3

H

2  

                        CH

2

OH 

                                                    |                        

+HOH

           | 

                     CH

2

OPO

3

H

2

        CHOH                

-H

3

PO

4

         CHOH 

                      |                             |                                             |                      

C

6

H

12

O

6 

→ 

2

  CHOH                  CH

2

OH                                   CH

2

OH 

                      |                                                                         qliserin 

                     COH                    CH

2

OPO

3

H

2

                            CH

3

 

                                                   |                                               |                           

                                                  CHOH                                            + CO

2 

                                                   |                        

-H

3

PO

4

            

---