Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ sumqayit döVLƏt universitetiNİn nəZDİNDƏ sumqayit döVLƏt texniKİ kolleci «Neft kimyası»
Yüklə 1,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Mühazirə 29 Qatran asfalten maddələr Qatran -asfalten maddələr (QAM) müəyyən üzvi birləşmlər sinifinə aid olmayan hibrid quruşlu, mürəkkəb qarışıqdan ibarətdir. QAM - ın molekullarının tərkibinə kükürd, azot, oksigen və hətta bəzi metallar da daxil olur . Neftin distilləsi zamanı qalıqdan fraksiyaların çıxarılma dərəcəsindən və neftin təbiətindən asılı olaraq ağır neft qalıqlarında QAM-ın miqdarı 40%-dən 60-70%-ə qədər dəyişir. Aromatik, aromatik - naften əsaslı cavan neftlər QAM - la daha zəngin olur. Belə neftlərə Qazaxıstan, Orta Asiya, Başqırdıstan və s. mənşəli neftləri misal göstərmək olar.Qədim parafin əsaslı neftlərdə bir qayda olaraq,qatranın miqdarı 0,1%-dən 2-4%ədək olur.Belə neftlərə Suraxanı,Bibiheybət neftlərini və.s. misal göstərmək olar.Bu neftləri tərkibində isə onların miqdarı bir neçə faizdən artıq olmur. Distilləni 450-500°Ctemperatura qədər apardıqda qqalıq-qudronun tərkibində olan birləşmələrin molekul kütləsi 400 və molekulda karbon atomlarının sayı minimum,yəni 30 olur.Neftin qalıq fraksiyalarından fərdi birləşmələrin ayrılması çox mürəkkəbdir.Ona görə də neft qalıqlarının kimyəvi tərkibi onun tərkibində olan qrup birləşmələrin miqdarı ilə müəyyən edilir. Tədqiqatçıların çoxu belə hesab edir ki,qatranlar yalnız heteroatomlu birləşmələrdən ibarətdir və onların tərkibində karbohidrogenlərin iştirakı az ehtimallıdır.Lakin bunu sübut etmək çox çətindir.Belə ki,heteroatomlu birləşmələri və karbohidrogenləri adsorbsion xromatoqrafla belə ayırmaq çətin məsələdir,hətta bir çox hallarda bi- və politsiklik aromatiklərlə,kükürd- və azotsaxlayan birləşmələrin sorbsiya xassəsinin yaxın olması onların bir-birindən ayrılmasına imkan vermir. Müxtəlif mədənlərdən çıxarılan neftlərin təbiətinin müxtəlif olmasına baxmayaraq,qatranlarda olan karbon və hidrogenin miqdarı kiçik intervalda dəyişir. Müxtəlif mədən qatranlarında heteroatomların miqdarı eyni olmur. Beləki oksigenin miqdarı 1%-dən 5-7%dək(kütlə),kükürd 0,1%-dən 7-10%- dək(kütlə),azot 0,01%-dən 2%-dək(kütlə) və daha çox olur.Əvvəldə qeyd olunduğu kimi,neft qatranlarının tərkibinə metallarda daxil olur:Fe,Ni,V,Cr,Mg,Co və .s.Qatranların çox hissəsi neytral maddələrdir.Turşu maddələri əsas etibarilə asfaltogen turşularından ibarətdir. Keçən əsrin əvvələrində İ.Riçard bitumun (qudron)komponentlərə ayrılması üsulunu təklif etmiş,sonra bu iş İ.Markusson tərəfindən xeyli təkmilləşdirilərək cüzi dəyişilmə ilə bu günədək istifadə olunur. Qatran - asfalten maddələr müxtəlif həlledicilərdə həllolmalarına görə dörd qrupa bölünür: Yüklə 1,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|