Azərbaycan respublikasinin qanunu
Yüklə 1,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xorxe Luis Borxes «Don Kixot»da gizli magiya
49 www.kitabxana.net –
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri. 2011
www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri. 2011 - Şekspir yaddaşına sahib olmaq istəyirsinizmi? Tamam ciddi deyirəm. Fikirləşin. Səs şübhə ilə cavab verdi: - Mən razı, risk edə bilərəm. Şekspir yaddaşını qəbul edirəm. Mən şərtimi başa saldım. Qəribə idi ki, bu an yazmalı olub yazmadığım kitaba görə qüssələnir, eyni zamanda kabusun məni heç zaman tərk etməyəcəyi qorxusuyla təşviş duyurdum. Sonra dəstəyi asıb ümidlə itaətkar sözləri təkrarladım. Simrly the thing I am shall make me live (Mənə olduğum kimi də zaval yoxdur - "Hər şeyin axırı - yaxşı qurtarır", IV, 3) . Bir vaxtlar köhnə yaddaşımı canlandırmaq üçün üsullar kəşf edən mən indi onu silmək üsullarını arayırdım. Bu üsullardan birisi - Svedenborqun üsyankar şagirdi Uilyam Bleykin mifologiya araşdırmaları idi. Mən bunun çətin olmaqdan çox, çətinləşdirilmiş olduğuna inandım. İstər bu, istərsə də digər yollar, faydasız idi; hər yol Şekspirə qaytarırdı məni. Yalnız musiqi, ciddi və tükənməyən musiqi hələ ki ümid verə bilirdi. Bu, Bax idi. 1924-cü ilin P.S. - postskriptiumu. Mən ən adi adamam. Gündüzlər istefada olan professor German Zörgeləm, başı kartotekasına qarışmış, erudisiyasına dayanıb, qırıq-parça şeylər yazır. Amma bəzən, o da səhərlər anlayıram ki, axı bir an qabaqkı yuxuları görən bir başqasıydı. Axşamdan axşama məni ani yaddaş işartıları təqib qılır. Və deyəsən gerçəkdən. Uydurub- eləmədən.
50 www.kitabxana.net –
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri. 2011
www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri. 2011 Xorxe Luis Borxes «Don Kixot»da gizli magiya
Tərcümə etdi: Cavanşir Yusifli
Ola bilər ki, bu tipli qeydlər artıq söylənilib, özü də dəfələrlə; məni onların orijinallığından çox həqiqiliyi maraqlandırırdı. Digər klassik əsərlərlə müqayisədə («İlliada», «Eneida», «Farsaliey», Dantenin «Komediyaları», Şekspirin faciə və komediyaları) “Don Kixot” realist kitabdır; bununla belə bu realizm XIX əsr realizmindən fərqlənir. Cozef Konrad yaza bilərdi ki, bütün qeyri-təbii şeyləri yaradıcılığından silib çıxarır, çünki bunun varlığına imkan yaratmaq gündəlik həyatda möcüzəni inkar etmək demək olardı; bilmirəm, Migel de Servantes bu fikirlə razılaşardımı, ancaq mən əminəm ki, «Don Kixot»un öz forması etibarilə prozaik və real dünyanı poetik və uydurma dünyaya qarşı qoymağa məcbur edərdi. Konrad və Henri Ceyms gerçəkliyə roman paltarı geyindirmişdilər, çünki onlar bunu poetik hesab edirdilər; Servantes üçün reallıq və poetiklik – antonimlərdir. O, «Amadisin» geniş və naməlum coğrafiyasını Kastiliyanın tozlu yollarına və çirkli sarayına qarşı qoyurdu; Yanacaqdodurma stansiyasının xidmətini parodiya ruhunda təsvir edən günümüzün romançısını təsəvvürümüzə gətirməyə çalışaq. Servantes bizim üçün XVII əsr İspaniyasının poeziyasını yaradardı, ancaq onun üçün nə bu əsr, nə də həmin İspaniya poetik olmayacaqdı; Lamançı xatırlayanda kövrələn Unamuno və ya Asoripa, yaxud Antonio Maçado tipli adamları anlamayacaqdı. Onun əsərinin mənası sehrli, möcüzəli bir şeyin bura salınmasını qadağan edirdi; ancaq o, bu strukturda iştirak etməliydi, heç olmazsa müəyyən şəkildə, bilavasitə, detektiv romanı parodiya edən cəza və sirr kimi. Servantes talisman və sehrbazlığa qatıla bilməzdi, ancaq o, fövqəltəbii şeyləri çox incə və səmərəli üsulla aça bilirdi. Ürəyinin dərinliyində Servantes fövqəltəbii şeylərə inanırdı. 1924-cü ildə Pol Qrussak yazırdı: «Servantesin topladığı ədəbi məhsul latın və italyan təsirinin bəzi hələ naməlum çalarları ilə əsasən pastoral və cəngavər romanları, Əlcəzair əsirləri üçün söylənən təsəlliverici sehrli nağılların bazasında boy atmışdı. «Don Kixot» bu uydurmalara qarşı nəinki anti zəhər kimi bir şey idi, daha çox onlarla vidalaşmanın tam gizli nostalgiyası idi”. Gerçəkliklə müqayisədə hər hansı roman müvafiq ideal planı xatırladır; Obyektivlə subyektivi, oxucunun dünyasıyla kitab dünyasını qarışdırmaq Servantesin xoşuna gəlirdi. Üz qırxmaq üçün ləyənin dəbilqə olub-olmaması müzakirə edilən hissələrdə bu problem açıq şərh edilir; nəzərə
51 www.kitabxana.net –
Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri. 2011
www.kitabxana.net – Milli Virtual Kitabxananın e-nəşri. 2011 çarpdırdığım kimi, digər yerlərdə müəllif bunu saman altdan yeridir. Birinci fəslin altıncı hissəsində ruhani və bərbər Don Kixotun kitabxanasını nəzərdən keçirirlər; təəccüblüdür ki, kitablardan biri Servantesin «Qalateya» kitabıdır və bəlli olur ki, bərbər onun dostuymuş, – bu kitablardan o qədər də xoşu gəlməyən bərbər deyir ki, müəllif şerlərə baxanda bu cazibəli əhvalatları qoşmaqda daha mahirdir, bu kitabda nələrsə uğurlu, nələrsə uğursuz düşünülüb, heç nə, heç nə başa çatdırılmayıb. Servantesin uydurması və ya Servantesin yuxusunun obrazı olan bərbər də öz növbəsində Servantes haqqında mühakimə yürüdür… Doqquzuncu fəslin başlanğıcında verilən məlumat, yəni romanın bütünlüklə ərəb dilindən tərcümə olması və Servantesin Toledo bazarında əlyazmanı ələ keçirməsi, tərcümə etmək üçün kiməsə verməsi, bu adamın əlyazmanı ay yarımdan çox müddətdə, yəni roman başa çatana qədər evində saxlaması təəccüblüdür. Burada Karleyli xatırlayırıq, guya «Sartor Rezartus» Almaniyada doktor Diogen Teyfelsdrek tərəfindən çap edilən əsərin natamam tərcüməsidir; burada yadımıza «Zoqar və ya aydınlatma kitabını» yazan və bunu II əsrdə yaşamış hansısa Fələstin ravvinin adına çap etdirən Moisey Leonskiy düşür. Fantastik ikimənalılıqlarla oyun ikinci hissədə kulminasiyasına çatır; burada romanın personajları artıq birinci hissəni oxuyub qurtarmışlar, yəni «Don Kixot»un personajları elə «Don Kixotun oxucularıdır». Burada «Hamletin səhnəsinə başqa bir səhnəni qoşan Şekspiri necə xatırlamayasan, burada o, demək olar ki, «Hamlet»də olduğu kimi faciəni təqdim edir»; əsas və ikinci pyesin tam uyğun gəlməməsi bu tamaşanın effektini azaldır. Servantesin üsuluna oxşar üsul olsa da bir az daha parlaq şəkildə Valmikinin Ramanın qəhrəmanlıqları və onun şeytanlarla döyüşünü mədh edən «Ramayane» poemasında tətbiq edilmişdir. Sonuncu kitabda Ramanın atalarının kim olduğunu bilməyən oğulları meşədə – bir tərkidünyanın onlara oxumaq öyrətdiyi yerdə sığınacaq axtarırlar. Bu müəllim qəribə deyil ki, elə Valmikinin özüdür; onlara dərs öyrədilən kitab «Ramyana»dır. Rama atların qurban verilməsini tələb edir; Valmiki bayrama şagirdləri ilə gəlir. Onlar lut alətinin sədaları altında «Ramyananı» oxuyurlar. Rama öz əməllərinin tarixçəsini eşidir, beləliklə oğullarını tanıyır və şairə ənam verir… «Min bir gecə»də də belə bir vəziyyətlə rastlaşırıq. Bu fantastik əhvalatlar kompilyasiyasında ana nağıl bölünür və başgicəlləndirici dərəcədə köməkçi hissələrə ayrılır, ancaq burada onların reallıq səviyyələrini fərqləndirmə cəhdləri müşayiət edilmir və buna görə də effekt (gözlənilirdi ki, çox dərin olacaq) səthidir, şərq xalısındakı butalar kimi. Bütün dövrəni dolaşan əhvalatlar onlara məlumdur: hər gecəni bir bakirə qızla keçirən və səhər açılanda qızın başını vurmağı əmr edən şahın qəzəb içində içdiyi and və onu nağıllarla əyləndirən Şəhrizadın niyyəti hələ ki min bir gecə
Yüklə 1,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|