Azərbaycan respublġkasi məDƏNĠYYƏt və turġzm nazġRLĠYĠ
Yüklə 0,59 Mb.
|
10
adamlar kimi yadda qaldıqlarından, qohum-qonşu dar ayaqda bu ailəyə gizlin də olsa kömək edirdilər. İlyas Əfəndiyevin bir gənc kimi formalaşmasında, onda kitaba, ədəbiyyata, ümumiyyətlə, mütaliəyə maraq oyanmasında anası Bilqeyis xanımın əvəzsiz xidmətləri olmuşdur. O, İlyasa yalnız analıq etməklə kifayətlənməmişdir. Məhəmməd kişi vəfat etdikdən sonra müəllimlik, yoldaşlıq, həm də atalıq etmişdir. Gələcəyin məşhur yazıçısı hələ uşaq yaşlarından zəhmətə alışmış, mütaliəyə böyük maraq göstərmişdir. 1921-ci ildə birinci sinfə gedən İlyas 1930- cu ildə pedaqoji təmayüllü iki dərəcəli orta məktəbi ―əla‖ qiymətlərlə bitirmişdir. 1933-cü ildə V.İ.Lenin adına Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun ədəbiyyat fakültəsinin əyani şöbəsinə daxil olmuşdur. 1938-ci ildə bu ali təhsil ocağının coğrafiya fakültəsinin qiyabi şöbəsini bitirmişdir.
1938-ci ilin axırlarında Bakıya gələn İ.Əfəndiyev ―Yeni yol‖, ―Kommunist‖ və ―Ədəbiyyat qəzeti‖ redaksiyalarında işləmişdir. İlk mətbu əsəri ―Buruqlar arasında‖ oçerki 1938-ci ilin noyabrında dərc olunmuş, ―Berlində bir gecə‖ adlı ilk hekayəsi ―Ədəbiyyat qəzeti‖nin 1939-cu il 26 yanvar tarixli nömrəsində çap olunmuşdur.
1939-cu ildə nəşr edilmiş ―Kənddən məktublar‖ kitabı İ.Əfəndiyevə ―ədəbiyyat dünyası‖na çıxmaq səlahiyyəti vermişdir. O, 1943-cü ildə Mehdi Hüseynlə birlikdə ilk dram əsəri olan ―İntizar‖ pyesini yazmış və bununla da yazıçının Azərbaycan Milli Teatrı ilə 50 ildən çox bir müddətdə davam etmiş sıx yaradıcılıq əməkdaşlığının əsası qoyulmuşdur. 40-cı illərin sonunda o, artıq özünü bir nasir və dramaturq kimi tanıtmış, əsərləri haqqında mətbuatda yazılar dərc
olunmuşdu. Yaratdığı əsərlərlə oxucunu düşündürmək, hisslərinə hakim kəsilmək, onu gözəlliklər aləminə çəkib aparmaq, haqq-ədalət uğrunda mübarizəyə ruhlandırmaq, həqiqətin tapılmasında hər kəsə yardımçı olmaq kimi ali keyfiyyətlər az-az qələm sahibinə nəsib olur. Dərin məna tutumu, ictimai fikrə hakim kəsilmək gücü ilə bir-birini tamamlayan, XX əsr Azərbaycan cəmiyyəti həyatının bütün sahələrini güzgü kimi əks etdirən aktual əsərləri ilə xalqın məhəbbətini qazanan İlyas Əfəndiyev belə xoşbəxt taleli sənətkarlardandır. Onun qələmindən çıxan hər söz, hər cümlə ―Bahar suları‖ kimi canlı və qaynar idi. Onun ―Söyüdlü arx‖ından XX əsr Azərbaycan lirik nəsri su içdi, ―Körpüsalanlar‖ı qəlblərə sevgi, məhəbbət, səmimilik körpüsü saldı. Masa arxasında üç dostun - qələm, kağız və sənətkar düşüncəsindən yaranan ―Dağlar arxasında üç dost‖u isə dağlar qədər ucalaraq mənsub olduğu xalqın kökü əsrlərin dərinliklərindən gələn ədəbiyyatının zirvəsinə qalxdı. XXI əsrin ikinci onilliyinin başlanğıcının prizmasından baxanda iyirminci və iyirminci birinci yüzilliklərin qovuşuğunda, 1996-cı ilin bir payız günündə adına 11
əbədiyyət deyilən sirli-sehrli bir aləmə qovuşan İlyas Əfəndiyevin qələminin məhsulu olan hər bir romanın, povestin, dram əsərinin bənzərsizliyinin şahidi olursan.
Vaxtilə bu böyük söz ustadının özünün sadiq, sayı milyonlarla ölçülən oxucularına yaratdığı obrazlar vasitəsilə aşılamağa çalışdığı əsas keyfiyyətlər - insani borc, vətəndaş vəzifəsi, fərd və cəmiyyətin qarşılıqlı münasibəti, ailə və əxlaq, bəşərilik, millilik problemləri bu gün də aktuallığını, dəyərini qoruyub saxlamaqdadır.
Bax, bu səbəbdən İlyas Əfəndiyevin 50-60 il bundan əvvəl qələmindən süzülən dəyərli sözlər, müdrik kəlamlar bu gün də sevilə-sevilə oxunur, daha böyük aktuallıq, daha böyük məna kəsb edir və min illər bundan sonra da belə olacaqdır. İ.Əfəndiyevin bir gənc kimi yetişməsində, mütaliəyə, ədəbiyyata, elmə böyük maraq göstərməsində, hər şeydən əvvəl ailə tərbiyəsinin çox mühüm təsiri olmuşdur. Həmçinin, onun oxuduğu və dərs dediyi məktəbin kollektivi, boya- başa çatdığı bölgənin ictimai-mədəni mühiti, gənclik illərində böyük həvəslə mütaliə etdiyi ―Qızıl Araz‖ adlı rayon qəzeti, işlədiyi mətbuat orqanları, Bakı ədəbi mühiti çox böyük təsir göstərmişdir. Habelə Azərbaycan Dövlət Radio Komitəsində, Bakı kinostudiyasında, ―Azərnəşr‖də çalışarkən ədəbi ictimaiyyətlə bilavasitə təmasda olmuş, həyatı dərindən öyrənmiş, dünyagörüşünü daim artırmışdır.
İlyas Əfəndiyev çoxşaxəli yaradıcılıq yolu keçmiş sənətkarlardandır. Əgər biz onun həyat və yaradıcılıq yolunun hər hansı bir ilini, yaxud qısa bir dövrünü ciddi xronoloji ardıcıllıqla izləsək, maraqlı bir mənzərənin şahidi olarıq: yazıçı eyni dövr ərzində hekayələr yazmaqla yanaşı, istedadlı bir dramaturq kimi də fəaliyyət göstərmiş, irihəcmli roman və povestlərlə bərabər oçerk və məqalələr də ərsəyə gətirmiş, konfrans və qurultaylarda məruzələrlə çıxış etmişdir. O, ədəbiyyatın bütün janrlarında kamil sənət nümunələri yaratmışdır ki, bu da yazıçının sənət palitrasının müxtəlif çalarlarından, dünyagörüşünün genişliyi və yaradıcılıq intellektindən xəbər verir.
Özünəməxsus yaradıcılıq üsulu ilə XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının əvəzolunmaz simalarından biri kimi tarixə düşmüş İlyas Əfəndiyevin zəngin nəsrinə ―Söyüdlü arx‖, ―Körpüsalanlar‖, ―Dağlar arxasında üç dost‖, ―Sarıköynəklə Valehin nağılı‖, ―Geriyə baxma, qoca‖, ―Üçatılan‖ və s. roman və povestləri, dramaturgiyasına ―İşıqlı yollar‖, ―Bahar suları‖, ―Atayevlər ailəsi‖, ―Sən həmişə mənimləsən‖, ―Mənim günahım‖, ―Unuda bilmirəm‖, ―Məhv olmuş gündəliklər‖, ―Qəribə oğlan‖, ―Mahnı dağlarda qaldı‖, ―Bağlardan gələn səs‖ və s. daxildir. O, pyesləri ilə teatr sənətimizdə yeni bir mərhələ açmış, ―İlyas Əfəndiyev teatrı‖ yaratmışdır. Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|