Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bütün türkl ərin tərcümanı
- Abid Tahirli
• Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 143 ~ p ərdə ilə bir-birlərindən ayrı düşmüşdür. «Tərcüman» bu qara p ərdəni dəlmək, kəsmək, aradan götürmək və pərən-pərən düşmüşləri birləşdirmək üçün ortaq dil tapmaqdan başqa çarə yoxdur! – q ənaətindədir. (Dil haqqında). «Dil ətrafında» «Məsələlər-qəzetlər» adlı məqalələrində də mövzunu davam etdir ən müəllif şivə, yerli dil tərəfdarlarına, yerliçilik m ərəzinə mübtəla olanlara xitabən bildirir ki, şeyx, əmir, sülalə partizan ları əbədi olmadığı kimi onlar da keçilməz sədd deyildir, dilimiz bir t ərəfdən sadələşəcək, türkləşəcək, digər tərəfdənsə ədəbiləşəcək, ümumiləşəcəkdir. İ.Qaspiralı M.F.Axundovun əsərlərinin, «Əkinçi», «Ziyayi-Qafqaziyyə» qəzetlərinin timsalında h əmin dövrün dili ilə «Həyat», «İrşad» və «İqbal»ın timsalında son dövrün dilini müqayis ə edir və dilin inkişafını nümunə kimi göstərir. Biz İ.Qaspiralının «Əkinçi», «Ziyayi-Qafqaziyyə», «Kəşkül», «Şərqi-Rus», «Həyat», «İrşad», «İqbal»ın nəşri, fəaliyyəti, cəmiyyət h əyatındakı rolu barədə yeri gəldikcə bəhs etdiyini qeyd etmişdik. O, Rusiya müs əlmanlarının məktəb, mətbu orqan, xeyriyyə cəmiyyəti, teatr, kitab n əşri ilə bağlı kiçik bir addımını sevgi ilə, sevinclə qarşılamış, onu ümumi tərəqqiyə xidmət kimi dəyərləndirmişdir. Bu baxımdan müəllifin Bakıda «Bəsirət», Daşkənddə «Türkistan», Hokantda «S ədayi Fərqanə» qəzetlərinin zühur etməsini alqışlayır və onların «mətbuat meydanına təşriflərini xoşbəxtlik» adlandırır (Xoşbəxt ekizlər). İ.Qaspiralının diqqətini ən ziyadə cəlb edən, onu xoşhal edən üç qəzetin dilidir. O, şübhə etmir ki, qəzetin redaktorları oxucuların gözlərini, fikirlərini açacaq və onları gələcəyə hazırla- yacaqlar. O, «B əsirət»in ruhlu olacağına onun mühərrirlərinin arasında çox qeyr ətli, çalışqan Məmmədəmin Rəsulzadənin olmasının kifayət ed əcəyini bildirir. Qafqaz üçün, Türkistan üçün 3-4 qəzeti çox yox, az hesab ed ən İ.Qaspiralı əhalini bu qəzetləri qorumağa dəvət edir. • Abid Tahirli ~ 144 ~ «Molla N əsrəddin» adlı yazısında İ.Qaspiralı bu jurnalı «m ətbuatımız arasında bəlli bir mövqe» tutan və «lətifsi arxasında acı bir həqiqət gizlənən» orqan kimi təqdim edir. Jurnalın felyetonlarını çibanı deşib içindəki çirki, irini axıdan təbib neştərinə b ənzədir. Bu neştər bir az incidir, lakin yaranın böyüməsinin qarşısını alır, dəldiyi yerdən ağunu, zəhəri təmizləyir. «Molla N əsrəddin»in rəsmlərini də «çox mənalı» deyə təqdir edən müəllif onların hər birinin bir hekayə qədər məlumatlı, duyğulu, düşündürücü olduğunu qeyd edir, qadın azadlığından bəhs edən bir karikaturanı isə hətta «yazılırsa, yüz səhifəlik bir kitab olar» - deyə d əyərləndirir. Jurnalı «çox məqbul, çox mötəbər» adlandıran İ.Qaspiralı onu oxumağı hər kəsə tövsiyə edir. Müəllif məqaləni maraqlı sonluqla bitirir: «Hazır sırası gəlmişkən, Bakıda üç ildən b əri nəşr olunan «Məktəb» jurnalı ilə bağlı oxucularımızdan soruşuruq: Əzizlərim! Siz bu jurnalı heç aldınızmı? Uşaqlarınıza oxutdunuzmu? «Yox» - des əniz niyəsini soruşarıq, çünki «Məktəb» jurnalı uşaqlar üçün ən faydalı bir jurnaldır. İ.Qaspiralı ədəbi-bədii, publisistik irsind ə, «Tərcüman»ında Qafqaz türklərinin, Azərbayca- nın, onun müxtəlif bölgələrinin həyatına, M.F.Axundov, H.Məli- kov, H.M əlikova, S.Ə.Şirvani, Cəlal, Səid və Kamal Ünsizadə qar- daşları, Ə.Ağaoğlu, Ə.Hüseynzadə, Ə.M.Topçubaşı, M.Ə.Rəsulza- d ə, M.C.Məmmədquluzadə, Məhəmməd Hadi, Nəriman Nərima- nov, Orucov qardaşları, Sultan Məcid Qənizadə, Haşım bəy Vəzi- rov, X əlilbəy Xasməmmədov, Hüseynqulu xan, Zeynalabdin Ta- ğıyev, Murtuza Muxtarov, Musa Nağıyev, Şəmsi Əsədullayev kimi tarixi simaların fəaliyyətinə diqqəti çəkmiş, yeri gəldikcə onlardan b əhs etmişdir. • Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 145 ~ İSMAYIL QASPİRALININ BƏDİİ YARADICILIĞI Rusiyanın ictimai, mədəni, mətbu həyatına əbədi möhür vurmuş böyük türk mühərriri, naşiri, publisisti İsmayıl Qaspiralının b ədii irsi də maraq doğurur. Onun roman, povest və hekayələri dövrün müs əlman cəmiyyətinin, həyatının tələblərinə uyğun qələmə alınmışdır, tərbiyəçilik, maarifçilik missiyası daşıyırdı. Bu baxımdan İ.Qaspiralının bədii əsərlərini bir növ onun publisistikasının ardı, yaxud janrını, formasını dəyişmiş davamı hesab etm ək olar. Təsadüfi deyil ki, xalq xadiminin publisistik yaradıcılığına hakim olan problemlər, mövzular eyni ilə onun bədii irsind ə də əksini tapmışdır. Bununla yanaşı, İ.Qaspiralının əsərlərindəki hadisələr, səhnələr, obrazlar real həyatdan götürülsə d ə, onlar yazıçı təxəyyülünün, axtarışlarının məhsulu kimi yeni, r əngarəng çalarlar, keyfiyyətlər əxz edir. Qısaca desək, İ.Qaspiralının bədii əsərləri Şərq xalqlarının ehtiyacı, tələbatı nəzərə alınmaqla, Qərb ölçüləri ilə qələmə alınmışdır. Fir əngistan məktubları «Fir əngistan məktubları» adlı əsərində Molla Abbas adlı q əhrəmanın Avropa ölkələrinə səyahətlərindən bəhs edilir. Heç şübhəsiz ki, Molla Abbas müəllifin prototipidir və təsadüfi deyil ki, Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|