Baku Law Journal indd
Yüklə 5,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Иstehlakчыlarыn hцquqlarы vя Mяrkяzi Bankыn sяlahiyyяtlяrini aшmasы
- Иslam bankчыlыьыnыn qanuni mцmkцnlцyц vя faktiki qeyri-mцmkцnlцyц
- Lizinqin forma vя nюvlяri
- Tural Piriyev
20 Bakы
HUQUQ
Jurnalы ehtiyacı olanlar sırasında mobil operatorlar və digər şirkətlər də var. Иstehlakчыlarыn hцquqlarы vя Mяrkяzi Bankыn sяlahiyyяtlяrini aшmasы MM kredit müqaviləsinin bütün əhəmiyyətli şərtlərini, tərəflərin hüquq və vəzifələrini ətraflı tənzimləmir. Bu boşluğu müəyyən mənada “Bank olmayan kredit təşkilatları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu və Mərkəzi Bankının norma- tiv xarakterli aktları doldurur. Lakin birinci qanundur- sa, Mərkəzi Bankın normativ xarakterli aktları qanun deyil, hüquqi qüvvəsinə görə onlar, hətta mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının qəbul etdiyi normativ hüquqi aktlardan aşağıdır (“Normativ hüquqi aktlar haqqında” Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanununun 4.4-cü maddəsi). Ümumiyyətlə, Mərkəzi Bankın mülki hüquq normaları müəyyən etmək səlahiyyəti yoxdur. Mərkəzi Bank bank nəzarətini kredit təşkilatları üzərində həyata keçirir və yalnız onlar üçün prudensial norma- lar müəyyən edə bilər. Onun kredit təşkilatlarının cari fəaliyyətinə, o cümlədən müştərilərlə bağladığı kredit müqavilələrinə qarışmağa və beləliklə, digər fiziki və hüquqi şəxslər üçün hüquq normaları müəyyən etməyə səlahiyyəti yoxdur. Bank qanunvericiliyi publik hüquq sahəsi, mülki qanunvericilik isə özəl hüquq sahəsidir. Bunları qarışdırmaq olmaz 2 .
hətta kredit bazarının istehlakçılarının da hüquqlarını müdafiə etmək baxımdan hüquq normaları müəyyən edib. Bu normalara doğrudan da ehtiyac var, çünki daha güclü tərəf olan kredit təşkilatları istehlakçıların hüquqlarını ciddi şəkildə pozurlar. Amma həmin nor- malar qanunla müəyyən edilməlidir. Mərkəzi Bank özü də bankdır, bank sisteminin tərkib hissəsidir, buna görə də özü-özü üçün qaydalar müəyyən edə bilməz. Bu kontekstdə həm MM-də kredit müqaviləsinin tənzimlənməsinin genişləndirilməsi, həm də kredit bazarının istehlakçılarının müdafiəsinə yönələn müddəaların aidiyyatı qanunda təsbiti olduqca vacib- dir.
İstehlakçıların hüquqlarının qorunması baxımından İslam bankçılığı sahəsində də qanunvericiliyin inkişafı zəruridir. İslam bankçılığı prinsiplərinə (əsas prinsip kreditin faizsiz olmasıdır) söykənən kreditləşdirmə Qərb ölkələrində olduğu təqdirdə bizdə yoxdur. Ona görə yox ki, tələbat yoxdur. Ona görə ki, adekvat qanun- vericilik bazası mövcud deyil. Əlbəttə, qanunla qadağan edilməyən hər hansı fəaliyyəti həyata keçirmək olar. Lakin digər tərəfdən, bank fəaliyyətinin böyük əhəmiyyəti və lisenziyalaşdırılan fəaliyyət növü olması mülki hüquq normaları ilə yanaşı, bank qanunvericiliyi müstəvisində də tənzimləmə tələb edir. Buna görə də həm MM-də, həm də “Banklar haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda müvafiq müddəalar olmalıdır. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Qazaxıstan və Qırğızıstan artıq bu addımı atıblar. Beləliklə, Azərbaycanda geniş tətbiq edilən kredit müqaviləsi üzrə qanunvericilik problemləri az deyil və bu problemlər olduqca ciddidir. İlk növbədə MM- nin kredit müqaviləsinə dair mövcud müddəaları təkmilləşdirilməlidir. Əks
halda, məhkəmələr onları təfsir edərkən AMQ-yə müraciət etməyə məhkumdurlar. Daha sonra, bank qanunvericiliyi, o cümlədən Mərkəzi Bankın normativ xarakterli aktları xeyli təkmilləşdirilməlidir. 2 Yeri gəlmişkən, kredit fəaliyyəti sahəsində Mərkəzi Bankın normativ xarakterli aktlarında bilavasitə Mərkəzi Bankın səlahiyyətinə aid olan məsələlərin özü sistemsiz, qüsurlu və bəsit şəkildə tənzimlənmişdir. Məsələn, hətta “bir borcalan və ya bir-biri ilə əlaqədar borcalanlar qrupu”, “aidiyyəti şəxslər” və kredit fəaliyyətinin normal şəkildə həyata keçirilməsi üçün zəruri olan digər adi anlayışlar belə amorf və anlaşılmaz şəkildə təsbit edilmişdir. “Banklarda kreditlərin verilməsi Qaydaları” isə ümumiyyətlə Mərkəzi Bankın ən zəif normativ xarakterli aktıdır.
21
№1 | ИЙУН 2012 İnkişaf edən dunya iqtisadiyyatı, maliyyə resusrslarının daha effektiv istifadə edilməsi zərurəti yeni maliyyə alətlərinin yaranması və tətbiq edilməsini gündəmə gətirmişdi. Bu baxımdan biznesin nisbətən yeni forması sayılan lizinq daha münasib şərtləri ilə sahibkarlığın sürətli inkişafına təkan vermiş oldu. Lizinq üçün vahid beynəlxalq anlayış yoxdur. Bu da ilk novbədə lizinq münasibətlərinin çoxşaxəliyindən, məsələyə müxtəlif ölkələrin qanunvericiliyinin və vergi sisteminin fərqli yanaşmalarından irəli gəlir. İAS-17 – liz- inq üçün beynəlxalq mühasibat standartlarında lizinqə belə anlayış verilir: “Əmlakdan istifadə hüququnu razılaşdırılmış müddətə ödəniş və ya dövri ödənişlər əvəzində lizinq verənin lizinq alana verməsini nəzərdə tu- tan razılaşma”. Avropa Lizinq Şirkətləri Assosiasiyalarının Federasiyası – Leaseurope isə lizinqi belə təqdim edir – “Lizinq – icarəyə verən tərəfindən mülkiyyət hüququnu özündə saxlamaq şərtilə, zavodların, sənaye mallarının, avadanlıqların, daşınmaz əmlakın icarəçiyə istehsalat məqsədilə istifadəsinə verilməsini nəzərdə tutan icarə müqaviləsidir.” Zənnimcə, lizinqə ən sadə və dolğun anlayış 29 noyabr 1994-cü il tarixdə qəbul olunmuş və 09 avqust 2003-cü il tarixdə qüvvədən düşmüş “Lizinq xidməti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanu- nunda verilmişdi – “lizinq – istehlakçının sifarişi əsasında əmlakı satın almaqla onu istehlakçıya orta və uzun müddətə icarəyə vermək məqsədilə həyata keçirilən xidmət növü”. “Lizinq” termini (ingilis dilindən “lease” – kirayə, icarə, əmlakın müvəqqəti istifadəyə verilməsi və ya götürülməsi) iqtisadi leksikona ilk dəfə 1877-ci ildə “Bell” telefon kompaniyasının öz telefonlarını müştərilərinə icarəyə verməsi haqqında qərar qəbul etdiyi andan daxil edilmişdir. Lakin lizinqi əsas sahibkarlıq fəaliyyəti kimi həyata keçirən ilk şirkət 1952-ci ildə San-Fransiskoda yaradılan “United States Leasing Corporation” olmuşdur. Vaxt keçdikcə bu biznes inkişaf edir və artıq 80-ci illərdə ABŞ-da digər sahələrlə yanaşı, aviasiya texnikasının lizin- qi də geniş yayılmağa başlayır. Avropada bu biznesin ilk rəsmi “nümayəndə”ləri 1960-cı ildə İngiltərədə qeydiyyata alınmış “Mercantile Leasing Corporation”və 1962-ci ildə Düsseldorfda yaradılmış “Deutsche lising GMbH” şirkətləri olmuşdur.Vaxt keçdikcə lizinq şirkətləri “maliyyə-lizinq cəmiyyətləri” adlanmağa başladı; onlar artıq istehsalçılara öz mallarının realizasiyası üçün yeni yollar tapmaqda komək edir, həmçinin əqdlər və onlarla bağlı riskləri maliyyələşdirirdilər. Hal-hazırda dünya li zinq bazarının əsas hissəsi ABŞ-Qərbi Avropa-Yaponiya “üçbucağında” cəmlənmişdir. Qərbi Avropada lizinqlə, əsasən, bankların törəmə cəmiyyətləri olan ixtisaslaşdırılmış lizinq şirkətləri məşğul olur. SSRİ-də lizinq tam olmasa da, müəyyən çərçivələrdə istifadə olunurdu. Buna SSRİ Dəniz Donanması Nazirliyi tərəfindən gəmilərin ekipajsız icarəsini misal göstərmək olar. Bu sahədə ilk qanunvericilik aktı kimi 16 fevral 1990-cı il tarıxli “SSRİ və ittifaq respublikalarının icarə haqqında qanunvericiliyinin əsasları”nı və lizinqin müha- sibat uçotunda əks olunması qaydalarını özündə ehtiva edən SSRİ Dövlət Bankının 16 fevral 1990-cı il tarixli 270 nömrəli “Mühasibat uçotu hesablarının planı haqqında” məktubunu misal göstərmək olar. 1972-ci ildə Avropa Lizinq Şirkətləri Assosiasiyalarının Federasiyası – Leaseurope yaradıldı. 2006-cı ildən isə bu təşkilat Avropada həm lizinq, həm də avtomobil nəq- liyyatının icarəsi industriyasını özündə birləşdirmişdir. Hal- hazırda Leaseurope-nin 33 ölkədən olan 45 üzvü vardır.
Lizinqin operativ və maliyyə lizinqi növləri fərqlən- dirilir. Operativ lizinq əmlakın onun istismar müddətindən daha az müddətə bir neçə dəfəyədək lizinqə verilməsini nəzərdə tutur. Bu tip lizinq müqaviləsi qısamüddətli (3-5 ilədək) olması və icarə vaxtı əmlakın tam amortizasiya olunmaması ilə xarakterizə olunur. Müddətin sonunda əmlak yeni lizinq müqaviləsinin obyekti olur və ya icarəyə verənə (lizinq verənə) qaytarılır. Operativ lizinqə, əsasən tikinti texnikaları (məsələn: ekskavator, qaldırıcı kranlar), nəqliyyat vasitələri və s. verilir. Maliyyə lizinqi müqavilənin daha uzun müddətliliyi (adətən 5 ildən 10 ilədək) və lizinq obyektinin tam və ya böyük hissəsinin amortizasiyası ilə xarakterizə olunur. Maliyyə lizinqi müqaviləsinin müddəti bitdikdə, lizinq alan lizinq obyektini qaytara, müqaviləni uzada və ya yenisini bağlaya, həmçinin lizinq obyektini qalıq dəyəri Tural Piriyev Kapital Bank ASC-nin Hцquq Departamentinin direktoru
22 Bakы HUQUQ
Jurnalы Yüklə 5,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|