Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2017 (5)
Yüklə 5,19 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 2 Siniflərə görə torpaqların qiymət və sahələri
- Şəkil 1. a) Torpaqların dəyərlilik xəritəsi, b) Meyillilik xəritəsi
- Şəkil 2. Aran iqtisadi rayonu üçün sinifləndirilmə sonrası əldə edilən uyğunluq xəritələri
- Cədvəl 3 Yenidən təsnifləndirilən məlumatların ağırlıqlı qiymətləri
- Nəticə və təkliflər.
Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2017 (5) AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti 85 Bu işdə tədqiqat ərazisi olaraq Aran iqtisadi rayonu götürülmüşdür. Bu geniş ərazinin meyil- liliyinin az olması, illik enerji potensialının çox ol- ması kimi xüsusiyyətlər istənilən Günəş enerji stansiyasının qurulması üçün əlverişlidir. Aran iq- tisadi rayonu üçün bu xüsusiyyətlər nəzərə alınaraq CİS-in əsas proqramlarından biri olan Arc GİS 10.3-ün çoxmiqyaslı qərar analizi vasitəsilə ayrı- ayrılıqda analiz aparılaraq Günəş istilik güc stansi- yalarının qurulması üçün əlverişli əraziləri gös- tərən xəritələr tərtib edilmişdir. Tədqiqat zamanı lazım olan məlumatların əldə edilməsi üçün kos- mik şəkillərdən (Aster global dem_17 Octo- ber_2011) ArcGİS10.3 program təminatının istifa- dəyə açıq olan online xəritələrindən (Basemap) istifadə edilmişdir. Xəritələrdən vektorlaşdırılaraq əldə edilən məlumatlar WGS84 39N kordinat siste- minə gətirilmişdir. Toplanan məlumatlar müəyyən edilmiş aralıq qiymətlərdən istifadə edilərək məsa- fə (distance) analizi aparılmış, raster formatında məlumatlar emal edilmişdir. Hər kriteriyaya aid ve- rilənlər üçün cədvəl 1-də verilmiş aralıq məsafələ- rindən istifadə edərək sinifləndirmə (reclassify) analizi aparılmış ən uyğun 6 və ən az uyğun 1 kimi qiymətləndirilərək xəritələr tərtib edilmişdir (şəkil 2). Aran iqtisadi rayonunun 2016-cı ilin əvvəlləri- nə olan 1 sot torpaqın ortalama satış qiymətlərinə əsasən torpağın dəyərlilik xəritəsi tərtib edilmişdir (şəkil 1a). Xəritənin tərtibi zamanı 3 hissəli sinif- ləndirilmə aparılmışdır. 1-ci sinifləndirilməyə ra- yon mərkəzləri və mərkəzə yaxın ərazilər, 2-ci və 3-cü sinifləndirilməyə isə, uyğun olaraq, orta və uzaq ərazilər daxil edilmişdir. Hər sinifin ümumi sahəsi hesablanmış və uyğun qiymət aralıqları da- xil edilmişdir (cədvəl 2). Cədvəl 2 Siniflərə görə torpaqların qiymət və sahələri Siniflər Sahə, km 2 Qiymət,1sot AZN-lə 1 6876 10000-2000 2 8794 1999-500 3 6128 499-200 Eyni zamanda, tədqiq olunan ərazinin meyillilik xəritəsi tərtib edilmiş, meyilliliyi 10% dən yuxarı olan ərazilər qurulacaq stansiya üçün əlverişsiz he- sab edilmişdir (şəkil 1b.). Göründüyü kimi, Günəş elektrik stansiyasının yerinin müəyyən edilməsində bir çox meyar rol oynayır, bütün bu meyarların bir-biri ilə uyğunlaş- dırılması, izlənilməsi, dəyərləndirilməsi və idarə olunması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Ancaq həd- dindən artıq məlumatın varlığı planlaşdırma prose- sini çox mürəkkəb bir hala gətirməkdədir. ArcGİS-nin çoxmiqyaslı qərar analizi planlaş- dırıcıların bu mürəkkəbliyi aydınlaşdırmasına kö- məkçi olmaqdadır. Bütün bu meyar analizinin real- laşdırılması mərhələsində bir çox işdə CİS əsaslı çoxmiqyaslı qərar analizi istifadə edilmiş, verilən- lər tez bir zamanda işlənmiş, qərar və planlaşdırma prosesini qısaldaraq zamandan və iş gücündən qə- naət təmin edilmişdir. Şəkil 1. a) Torpaqların dəyərlilik xəritəsi, b) Meyillilik xəritəsi Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2017 (5) 86 AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti Şəkil 2. Aran iqtisadi rayonu üçün sinifləndirilmə sonrası əldə edilən uyğunluq xəritələri Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2017 (5) AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti 87 Aparılan analizlər nəticəsində Aran iqtisadi ra- yonu üçün ən uyğun ərazilər müəyyən edilmişdir. Bu ərazilər Günəş enerjisi potensiyalı, su qaynaq- ları, transformator mərkəzləri, torpaqların qiyməti və nəqliyyat baxımından ən uyğun olan ərazilərdir. Sonda model qurularaq ağırlıqlı üst-üstə yerləşdir- mə (weighted overlay) analizindən istifadə edərək hər kriteriya ucun ayrılıqda əldə etdiyimiz rasterlər üst-üstə oturdularaq yenidən müəyyən edilmiş qiy- mətlər əsasında analiz aparılmışdır (şəkil 4). Ərazi seçimində əhəmiyyətinə görə ən yüksək ağırlıq 16 xalla təməl qaynaq olan Günəş enerjisi potensi- alına,12 xalla transformator mərkəzləri və EVX-yə 11 xalla yollara verilmişdir. Ən aşağı ağırlıqlı qiy- mət isə 3 xalla torpaqların dəyərliliyinə 6 xalla tek- tonik qırılmalara verilmişdir (cədvəl 3). Bütün bu qiymələr əsasında aparılan analizə əsasən (şəkil 3a), Günəş istilik stansiyaları qurula biləcək yerlər müəyyənləşdirilmişdir. İstifadəyə yararsız ərazilər (şəkil 3b), yaşayış məntəqələri, mühafizə sahələri, su ərazilər, meşə- lər, meyilliliyi 10%-dən böyük olan ərazilər çıxıla- raq Günəş istilik stansiyası üçün ən uyğun ərazi- lərin xəritəsi tərtib edilmişdir (şəkil 3c). Cədvəl 3 Yenidən təsnifləndirilən məlumatların ağırlıqlı qiymətləri Günəş enerjisi 16 Günəş radiasiyası 16 Elektrik veriliş xətti (EVX) 12 Yollar 11 Dəmir yolları 10 Göllər, su anbarları 7 Çaylar və kanallar 7 Tektonik qırılmalar 6 Transformator mərkəzləri 12 Torpaq qiymətləri 3 Nəticə və təkliflər. Coğrafi informasiyalar sis- teminin çoxmiqyaslı qərarvermə xüsusiyyətindən istifadə edərək hər kriteriya üçün toplanılan məlu- matlar bir arada dəyərləndirilib analizlər aparılmış, nəticələr əldə edilmişdir. Bu məqsədə uyğun olaraq CİS-in çoxmiqyaslı qərarvermə xüsusiyyəti ilə təd- qiqat ərazisi olaraq seçilən Aran iqtisadi rayonu üçün Günəş istilik elektrik stansiyalarının qurul- masına uyğun sahələr təyin olunmuşdur. Aparılan tədqiqat nəticəsində GES qurulmağa uyğun ərazi- lər, istifadəyə yararsız ərazilər çıxıldıqdan sonra a) b) c) Şəkil 3. a) GES-in qurulması üçün ən uyğun ərazilər (vektor məlumatları ilə birlikdə); b) İstifadəyə yararsız ərazilər; c) GES-in qurulması üçün ən uyğun ərazilər (istifadəyə yararsız ərazilər çıxıldıqdan sonra) Şəkil 4. Model (Weighted Overlay) Yüklə 5,19 Kb. Dostları ilə paylaş:
|