Dərs vəsaiti. Bakı, 2012, 325 səh. Rəyçilər: iqtisad elmləri doktoru, prof

AP
 = 
Db
 - 
Kf,
 = 4500 - 1363 =3137 mln. manat 
burada: 
- dövrün axınna debitor borcu; - dövrün 
axırına kredit bordandır. 
Bank  göstərilən  məbləği  (3137  min  man.)  20%  illik 
stavka ilə verməyi müəssisə qarşısında şərt qo)mr. Kreditin 
lazım  olduğu  müddət  debitor  və  kreditor  borclannm  günlə 
hesablanmış  dövretmə  müddətinin  fərqi  kimi  hesablanır. 
İndi isə hər iki borcun dövretməsini müəyyən edək: 
^ 
Db  4500 
.. 
K.,= — = ------- = 57,9 gun 
s, 
66,7 
„ 
K,  1363 
.. 
^kr
=Tr = TT
:7
 = 21,2 gun 
66,7 
burada: 
- günlük satışın həcmidir. (66,7 mln. man. 
əvvəldə hesablanıb). 
AK = K,ı- = 57,9 - 21,2 = 36,7 gün 
Deməli,  bankdan  alınan  kredit  müəssisəyə  40  günə 
yaxın lazımdır. Bu müddətə görə bank faizini hesablayaq 
20 • 40 : 360 = 2,2% 
45 

---

Kreditin məbləği (faizə görə) 
3137 • 2,2 : 100 = 69 mln. manat 
Deməli, müəssisə alınmış kreditə görə banka 69 mln. 
manat ödəməlidir. 
2.
 
Müəssisə  faktorinq  müqaviləsi  bağlayır.  Bu 
müqavilənin  şərtinə  görə  bank  müəssisənin  bütün  debitor 
borclarım  satın  alır.  Bu  məbləğdən  müəyyən  faizləssuda 
verir,  verilmiş  ssudaya  görə  faiz  müəyyən  edir.  Bank  eyni 
zamanda bütün debitor borcların məbləğinə görə komission 
faizi təyin edir. 
Bu  variantlardan  hansının  müəssisə  üçün  sərfəli 
olduğu onun borclarının səviyyəsindən asılıdır. 
Müəssisənin dövriyyə aktivləri və kreditor borclanmn 
dövretməsi ilə maliyyə-istismar tələbatı göstəricisi bilavasitə 
bağlıdır.  Bu  göstəricinin  hesablanması  çox  sadədir.  Bunun 
üçün müəssisənin ehtiyatlar və debitor borcları məbləğindən 
kreditor  bordan  çıxılır.  Bu  məbləğin  həcmi  nə  qədər  az 
olarsa,  müəssisənin  maliyyə  vəziyyəti  bir  o  qədər  yaxşı 
hesab olunur. Bu göstəricinin səviyyəsi bəzi hallarda mənfi 
olur,  yəni  kreditor  bordan  tamamilə  dövriyyə  aktivləri 
hesabına ödənilir və heç bir əlavə maliyyələşdirmə mənbəyi 
cəlb etmədən müəssisə üçün zəruri dövretmə təmin olunur. 
Maliyyə-istismar tələbatı həcmi nə qədər az olarsa, 
46 

---

fasiləsiz istehsal fəaliyyətinin təmin olunması üçün müəssisə 
daha az şəxsi dövriyyə vəsaitləri tələb edir. 
Göstərilənlərlə  yanaşı  qeyd  etmək  lazımdır  ki, 
maliyyə-istismar  tələbatı  kəmiyyətinin  az  olması,  hətta 
mənfi  olması  müəssisənin  maliyyə  vəziyyətinin  heç  də 
həmişə yaxşı olması demək deyildir. Belə ki, əgər ehtiyatlar 
zəruri  tələbata  uyğundursa,  kreditor  borclann  tərkibində 
vaxtı  keçmiş  borclar  yoxdursa  və  eyni  zamanda  satışdan 
alınan  pul  vəsaitləri  satışa  çəkilən  xərclərdən  çoxdursa, 
mövcud 
olan 
maliyyə-istismar 
tələbatı 
göstəricisi 
müəssisənin  maliyyə  vəziyyətinin  yaxşı  olduğunu  gösərir. 
Lakin praktikada elə hallar olur ki, maliyyə-istismar tələbatı 
müəssisə  üçün  yaxşı  maliyyə  vəziyyəti  hesab  edilməyən 
amillərin  təsiri  nəticəsində  formalaşsın.  Bunlara  əsasən 
aşağıdakılar aiddir: 
1.
 
Müəssisənin balansında göstərilən ehtiyatlar həqiqi 
tələb olunan məbləğdən həddən artıq azdır. 
2.
 
Satışdan  alman  pul  vəsaitləri  məhsulun  satışına 
çəkilən xərclərdən azdır, yəni məhsulım satışı ziyanlıdır. Bu 
zaman  debitor  bordan  kreditor  borclanndan  satışdan  alınan 
pul vəsaiti və xərclər arasındakı nisbətlə əlaqədar olaraq az 
ola bilər. 
3.
 
Müəssisənin  kreditor  borclannm  yüksək  olması 
malgöndərən, büdcə və s. təşkilatlarla hesablaşma üzrə vaxtı 
keçmiş ödəmələrlə əlaqədar olsun. 
Göstərilən bütün hallara praktikada tez-tez rast gəlinir. 
Ona görə də maliyyə-istismar tələbatı göstəricisi 
47 

---

müəyyən  edilən  zaman  vaxtı  keçmiş  borclar  nəzərə 
alınmalıdır. 
Maliyyə-istismar  tələbatı  və  əsas  vəsaitlərin  cəmi 
müəssisənin  istehsal  potensialını  təşkil  etdiyindən,  istehsal 
prosesinin ahəngdarlığını təmin etmək üçün bu göstəricinin 
səviyyəsi dəqiq təyin edilməlidir. 
3.2.
 
Mövzuya aid praktiki məsələlər və 
işgüzar situasiyalar 
MƏSƏLƏ 3.2.1. 
İlkin verilənlər: 
Bu məsələni həll etməkdə əsas məqsəd müəssisə üzrə 
debitor  borclannm  dövretməsini  hesablamaq  və  onu 
qiymətləndirməkdən  ibarətdir.  Məsələni  həll  etmək  üçün 
ilkin verilənlər aşağıdakı kimidir: 
1.
 
12  ay  müddətində  ödənilməli  olan  debitor 
borclarının balans dəyərinin hərəkəti (min manatla): 
01.01.08__01.04.08__01.07.08__01.10.08__01.01.09__200__150'>01.01.08
 
01.04.08
 
01.07.08
 
01.10.08
 
01.01.09
 
200
 
150
 
175
 
210
 
230
 
2.
 
Satışdan əldə edilən illik pul vəsaitləri - 1500 min 
manat. Bu məlumatlar əsasında təhlil edilən dövr ərzində 
debitor borclannm dövretməsini hesablayaq. Məsələnin 
həlli: 
İlk növbədə debitor borclarının orta illik qalığını 
48 

---

hesablayaq: 
D,- 
^^200 
230^ 
—+ 150 + 175 + 210 + — :4 = 187,5minmanat 
2  
2  J  
Satışdan  əldə  edilən  günlük  pul  vəsaitləri  belə 
hesablanır: 
o 1500 
. 
S
 = ------- = 4 2 min manat 
^ 
360 
İndi  isə  qısamüddətli  debitor  borclannm  dövretmə 
əmsalını və yaxud dövrlər sayını hesablayaq: 
və yaxud 
^ D, 187,5 
.. 
K.u = —^ = --------- = 44,6gun 
4,2
 
® 
360 : 44,6 = 8,1 
Alınmış nəticələrin dəqiqləşdirilməsi üçün lazım olan 
əlavə məlumatlar aşağıda verilmişdir: 
1.
 
Alıcı  lann  debitor  borclannm  balans  qalığı  (12  ay 
müddətində ödənilməli olan debitor bordan, min manatla); 
01.01.08
 
01.04.08
 
01.07.08
 
01.10.08
 
01.01.09
 
190
 
150
 
160
 
210
 
200
 
49 

---