Dərslik adu-nun vəsaiti ilə çap olunur. Bakı Mütərcim 2017 Elmi redaktor

Hecanın 
son 
nəzəriyyəsi.
Bu 
nəzəriyyənin əsasını
 
O. 
Yespersen qoymuĢdur. O, 1926-cı ildə 
nəĢr etdirdiyi «Fonetikaya dair oxu kitabı» adlı asərində 
akustik meyara əsaslanır. O, belə hesab edir ki, heca 
daha çox səslənənin az səslənənlə birləĢməsidir. 
Yespersen heca tərkibi üçün saitin varlığını nəzərə almır. 
Bu iki nəzəriyyənin arasında barıĢdırıcı mövqe tutanlar 
da vardır. Məs., alman dilçisi E. Sivers belo hesab edir 
ki, Stetsonla Yespersen bir-birini inkar etmir. 
3.
Əzələ 
gərginliyi 
nəzəriyyəsi.
Bu 
nəzəriyyənin on görkəmli nümayəndəsi L. V. ġcrbadır. 
Fransa alimi L. RudĢ vo M.Qrimman, A.Abele 
tərəfindən əsası qoyulmuĢ əzolo gorginliyi nəzəriyyəsini 
L. ġerba daha da inkiĢaf etdirmiĢdir. Bu nəzəriyyə 
hecanı bir əzələ gərginləĢməsi zamanı tələffüz 
Edilən fonetik vahid hesab edir, hər bir əzələ 
gərginliyi impulsu üç hissədən ibarətdir: gərginliyin 
güclənməsi, ən yüksək nöqtəsi və əzələnin zəifləməsi. 
Bu nəzəriyyədə də inandırıcı cəhətlər vardır. Əsasən, 
fizioloji cəhətə əsaslanan əzələ gərginliyi nəzəriyyəsinə 
görə vurğunun da hecalanmada rolu vardır. Məs.; rus 
dilində 
руки
– sözü 
ру-ки
kimi, 
руки
– sözü is
орук-и
kimi hecalanmalıdır. 

---

Azərbaycan 
dilçiliyində 
həmiĢə 
espirator 
nəzəriyyəsi əsas götürülmüĢdür. Fonetistlərdən Ə. 
Dəmirçizadə, A. Axundov da birinci nəzəriyyəni əsas 
götürmüĢlər. 
Hecanın saitlə və ya samitlə baĢlaması, saitlə və ya 
samitlə qurtarması meyarı ilə hecalar açıq və qapalı, 
örtülü və örtusüz olaraq beĢ növə bölünür. Beləliklə: 
1.
Tək sait – saf heca, örtüsüz, açıq heca 
hesab olıınur. Məs; 
a- dam.
2.
Əgər heca saitlə qurtarırsa, açıq heca 
hesab olunur. Məs., 
baba, nə-nə, xa-la
və s. 
3.
Əgər heca samitlə qurtarırsa, qapalı hesab 
olunur. Məs., 
qardaş, Ək-bər, sağ-Iam.
4.
Əgər heca saitlə baĢlayırsa, örtüsüz hesab 
olunur. Məs., 
ət, ol, ər
və s. 
5.
Əgər heca samitlə baĢlayırsa, örtülü 
hesab edilir. Məs., 
dörd, ba-ba, bu
və s. 
Çox vaxt saitlərlə samitləri fərqləndirərkən əsas 
əlamətlərdən biri kimi, onların heca əmələ gətirməsi 
qabiliyyəti nəzərdə tutulur. Bir hecadan ibarət olan 
sözlərdə, əlbəttə, heca əmələgətirmə funksiyasını sait 
yerinə yetirir. Bəzi hallarda samit səslər də heca əmələ 
gətirə bilir. Məs: alman dilində çoxhecalı sözlərdə (m, b, 
n) sonorları sait düĢməsi nəticəsində heca əmələ gətirir. 
Məs: Die tafel sözündə axırıncı 
e(o)
saiti düĢəndə söz 
Die ta-fl kimi hecalanır. 
VURĞU 
Sözdə səsin, cümlədə isə müəyyən bir sözün 
baĢqalarına nisbətən daha qüvvətli dcyilməsinə vurğu 
deyilir. Söz vurğusu yuxarıda dediyimiz kimi, hər hansı 
bir səsin yüksək tonla deyilməsi əsasında baĢ verir. 

---

Dünyanın müxtəlif dillərində vurğu müxtəlif xarakterdə 
olur. Məs., Azərbaycan dilində vurğu əsasən, sözün son 
hecasına düĢür. Rus dilində müxtəlif hecaya düĢür. Məs., 
Kira, Lira
sözlərində vurğıı birinci hecaya; 
Ma- rusya, 
biblioteka
və s. sözlərdə orta hecaya; 
Moskva, reka. Usa 
və s. sözlərdə isə sözün son hecasına düĢür. 
Rus və baĢqa dillərdə vurğu sözün mənasını 
dəyiĢir. Mas., 
/omok
– qıfıl, 
zamok
– qala 
mı/ka
– un,