Dərslik adu-nun vəsaiti ilə çap olunur. Bakı Mütərcim 2017 Elmi redaktor

nıııka
– əziyyət vo s. mənalarında iĢlənir. 
fars dilində 
ruzi
– azuqə, gündəlik yemək Ģeyi; 
ru
/ 
– bır gün, 
soyyadi – bir
ovçu, 
soyyaa
f – ovçuluq vo s. 
mənasında iĢlənir. 
Məntiqi vurğu isə cümlədə hər hansı bir sözü 
xüsusi tonla nəzərə çatdırmaq üçün edilir. Məs. 
Mən 
dünən Günay/gördiim, 
Yəni baĢqası yox, mən dünən 
Günayı görmüĢəm. 
Mən dünnən Günayı gördüm – Yəni
mən iki gün əvvəl deyil, məhz dünən Günayı görmüĢəm. 
Mən dünən Giinayı gördüm
– Yəni mən dünən baĢqasını 
yox, məhz Günayı görmüĢəm və s. 
ĠNTONASĠYA 
Ġntonasiya 
tonlar 
məcmusu, 
melodika, 
ritmomelodikadır. Əgər geniĢ mənada yanaĢsaq, 
intonasiya 
cümlənin 
fonologiyasıdır. 
Ġntonasiya 
cümlənin 
quruluĢundan, 
danıĢanın 
nitqinə 
münasibətindən, cümlə qunna məqsədindən vo s. bu 
kimi 
melodik 
komplekslərdən ibarət mürəkkəb 
anlayıĢdır. DanıĢan situasiyadan, qurduğu cümlələrin 
xarakterindən asılı olaraq öz nitqinin tempini, sürətini, 
intensivliyini öz məqsədinə müvafiq surətdə tənzimləyir 
ki, bu tənzimləmə intonasiyanı yaradır. Ə. Dəmirçizadə 

---

intonasiyanı avazlanma adlandırır. Avazlanmadan 
danıĢarkən onun arzu, xahiĢ, əmr – hökm, sual – təəccüb, 
təsdiq – xəbər, Ģübhə – kinayə, sadalama, həmcins 
avazlanma,
qarĢılaĢdırma ve s. növlərini göstərir. Əlbəttə, bu, 
intonasiyanın bütün növləri deyil. Ġntonasiyanın 
yüksələn, alçalan ikiüzvlü çağırıĢ, məntiqi və s. növlərini
də əlavə etmək olar, intonasiyanın bəzi növlərinə nəzər 
salaq: 
Əmr intonasiyası: 
Bahar – Onda salamat qal! 
Həyəcan intonasiyası: 
Bahar – Mahmud
Sual intonasiyası: 
Nə deyirsən?
Sadalama intonasiyası: 
Mahmud:
– 
Xeyr, olmaz!
Həmcins üzvlərin bölüĢdürmə intonasiyası: 
Mahmud: Yox, yox. yox! Bir az sakit ol, mənim yuxum 
gətir, yataçaqam.. Boyun getməyinə bir saat qalır.
(Ə. 
H.)
 
ORFOEPĠYA 
Orfoepiya iki yunan sözünün (orphos və epos) 
birləĢməsindən əmələ gəlib hərfi mənası düzgün 
danıĢıram deməkdir. Müasir mənada orfoepiya – 
dilçiliyin dildə mövcud olan tələffüz normalarının 
məcmusundan bəhs edən sahəsidir. Orfoepiya ədəbi dilə 
aid olub ədəbi tələffüz normalarından bəhs edir. Düzgün 
ədəbi tələffüz əslində çox vaxt düzgün yazı ilə 
əlaqələnir. Bəzən belə bir sual meydana çıxır. 
DanıĢdığımız kimi yazmalımı və ya yazdığımız kimi 
danıĢmalımı? Bunların heç birini digərinə tabe etmək 
olmaz. Yəni nə danıĢdığımız kimi yazmaq, nə də 
yazdığımız kimi danıĢmaq olar. DanıĢığın da, yazının da, 
hərəsinin öz norması olmalıdır. 

---

Düzgün odəbi tələffüz normalarını mənimsəmək 
hər bir mədəni Ģəxsin borcudur. Əslində, orfoepiya 
mədəniyyətin ayrılmaz bir hissəsidir. Natiqin, aktyorun, 
diktorun, məruzəçi və ya mühazirəçinin tələffüzü mütləq 
normativ olmalıdır. Bədii qiraət, deklomasiya və s. ədəbi 
tələffüz normalarından kənara çıxa bilməz. Bəziləri 
ədəbi tələffüz dedikdə, dar mənada yanaĢaraq, yalnız 
yazı normalarına əməl etməyi nəzərdə tuturlar ki, bu da 
kökündən yanlıĢdır. Belə ki, məs., 
kənd
yazıb 
kənt. 
əlbəttə
yazıb 
əlbətdə və
s. tələffüz etmək lazımdır 
Azərbaycan dilində y samitindən qabaq, əgər o 
bitiĢdirici mövqedədirsə, 
a
və 
z
saitlərini olduğu kimi 
tələffüz etmək olmaz. Məs.,