Dərsliklərindən
Enolit dövrü - Daş dövründən Tunc dövrünə keçid
Yüklə 10,44 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Enolit dövrü - Daş dövründən Tunc dövrünə keçid Eneolit (Mis Daş) dövrü – e.ə VI-IV minillikləri
- Təbriz yaxınlığında
- Qobustandakı
- Eneolit dövründə dəfn adətlərində baş vermiş dəyişikliklər
- tunc adlı
- Erkən Tunc dövrü, Orta Tunc dövrü və Son Tunc dövrü . Erkən Tunc dövrü
- Qarabağda, Naxçıvanda, Xaçmazda, Qazaxda, Şəmkirdə, Qobustanda, Urmiya ərazisində
- Eneolit dövrü
9 Enolit dövrü - Daş dövründən Tunc dövrünə keçid Eneolit (Mis Daş) dövrü – e.ə VI-IV minillikləri əhatə edir. Enolit dövrü - Daş dövründən Tunc dövrünə keçid dövrü hüsab olunur. Bu dövrün yaşayış məskənləri Gəncə-Qazax, Mil-Qarabağ, Muğan, Maxçıvan bölgələrində, Urmiya gölü ətrafında və Təbriz yaxınlığında tədqiq edilmişdir. Eneolit dövründə: • İnsanlar ilk dəfə metalla tanış oldu (Bu metal mis olub, ondan əmək alətləri hazırlanırdı). • Metaldan istifadə olunsa da daş alətlər yenə də təsərrüfat və məişətdə üstün yer tuturdu. Yəni bu dövrdə misdən geniş istifadə olunmamışdır. Çünki mis yumşaq, kövrək olduğundan ondan hazırlanan alətlər tez sıradan çıxırdı. Həm də mis az tapılırdı. Ona görə də təsərrüfatda, məişətdə daş alətlər üstün yer tuturdu. • Əhali artdı və daha geniş ərazilərdə məskunlaşdı. Yaşayış məskələri çay kənarında, əkinçilik və maldarlıq üçün əlverişli yerlərdə salınırdı. Yaşayış binaları və təsərrüfat tikililəri çiy kərpicdən və möhrədən dairəvi planda inşa olunurdu. Belə evlərdə qoşa nigaha əsaslanan ailələr yaşayırdılar. İcma torpağında birgə çalışan bu ailələr ümumi məhsul bölgüsündən aldıqları pay hesabına dolanırdılar. • Eneolit dövründə toxa əkinçiliyi daha da inkişaf etdi. Taxıl kəsici daş lövhələrdən hazırlanmış oraqla biçilirdi. Taxıl ehtiyatı iri saxsı küplərdə saxlanılırdı. • Əhali əkinçilik, maldarlıq, balıqçılıqla yanaşı, dulusçuluq, daşişləmə, sümükişləmə, toxucululaq məşğul olurdu • Taxıl daş lövhələrdən hazırlanan oraqla biçilir və taxıl ehtiyyatları iri saxsı qablarda saxlanılırdı • Maldarlıq təsərrüfatı xeyli inkişaf etdi, bizə məlum olan bütün ev heyvanları əhilləşdirildi. Əhali təsərrüfatlarda qaramal və davar* saxlayırdılar. Azərbaycanda ilk dəfə atın əhilləşdirilməsinə başlanıldı (Cəlilabad rayonunda – Əliköməktəpə yaşayış yerindən e.ə V minilliyə aid tapılmış əhilləşdirilmiş at sümükləri bunu sübut edir) • Ovçuluq və balıqçılıq əhalinin ikinci dərəcəli məşğuliyyət sahəsinə çevrildi. • Sənətkarlıq əhalinin məşğuliyyətində mühüüm yer tutdu. Sənətkarlar gildən saxsı qablar, daş, sümük və misdən əmək alətləri, məişət və bəzək əşyaları hazırlayırdılar. Sümükdən hazırlanmış iy* ucluqları qədim əhalinin toxuculuqla məşğul olduğunu göstərir • İctimai həyatda ana hüququ, qadınların mövqeyi qalmaqda davam etdi (Bunu Eneolit dövrünə aid düşərgələrdən tapılmış qadın heykəlləri də sübut edir) • Cəmiyyətin həyatında icma ağsaqqalları şurası mühüm rol oynayırdı • Dəfn adətlərində dəyişikliklər baş verdi - ölülər yaşayış məskənində, binaların arasında və evlərin içərisində dəfn olunur, onların üzərində qan rəmzi sayılan qırmızı boya – orxa səpilirdi. Əhalinin həyatında müxtəlif dini ayinlər, ovsun mərasimləri müəyyən yer tutmuşdu (Bunu Qobustandakı dini mərasimləri əks etdirən qayaüstü rəsmlər təsdiq edir) QEYD: Eneolit dövrünün son mərhələsində (e.ə IV minilliyin birinci yarısında) mealişləmənin inkişafının yeni dövrü başladı və tunc dövrünə keçidin əsası qoyuldu. Eneolit dövründə dəfn adətlərində baş vermiş dəyişikliklər Ölülər yaşayış məskənində binaların arasında evlərin içərisində dəfn olunurdu Ölülər üzərində qan rəmzi sayılan qırmızı boya – orxa səpilirdi 10 Tunc və Erkən dəmir dövrü Tuncun əldə edilməsi Eneolit dövründə kəşf olunan misdən hazırlanan ələtlər davamsız və tez xarab olduğundan onun davamlılığını artırmaq məqsədilə misin tərkibinə - mərgümüş, sürmə, nikel və qalay qarışdırılaraq tunc adlı yeni metal alındı. Beləliklə, əmək alətlərinin, silahların, məişət və bəzək əşyalarının çoxu tuncdan hazırlandığından bu dövr Tunc dövrü adlanır. E.ə IV minilliyin II yarısında Eneolit dövrü Tunc dövrü ilə əvəz olundu. Azərbaycanda Tunc dövrü e.ə II minilliyə qədər davam etmişdir. Tunc dövrü ibtidai icma quruluşunun inkişaf tarixində çox mühüm yer tutur. Belə ki, Tunc dövründə: • Ağır zəhmət tələb edən kişi əməyi ön plana keçdi • Anaxqanlığı ataxaqanlığı ilə əvəz olundu • Əmlak və sosial bərabərsizlik meydana gəldi • Böyük tayfa və tayfa birləşmləri yarandı Tunc dövrününün özü də şərti olaraq üç dövrə bölünür: Erkən Tunc dövrü, Orta Tunc dövrü və Son Tunc dövrü. Erkən Tunc dövrü Erkən Tunc dövrü – e.ə IV minilliyin II yarsından - e.ə III minilliyin sonuna qədər davam etmişdir. Bu dövr Azərbaycanda Kür-Araz mədəniyyəti kimi səciyyələnir. Azərbaycanda Erkən Tunc dövrü insanlarının həyatı Qarabağda, Naxçıvanda, Xaçmazda, Qazaxda, Şəmkirdə, Qobustanda, Urmiya ərazisində və.b böldələrdə tapılmış zəngin materiallar əsasında öyrənilmişdir. Erkəm Tunc dövründə Azərbaycanda: • Əhalinin sayı artdı, onlar dağətəyi və dağlıq zonalarda məskən saldılar • Yaşayış məskənləri çay kənarlarında və düşməndən müdafiə olunmaq üçün əlverişli yerlərdə salınırdı • Yaşayış evləri dairəvi planda olur, bünövrəsi daşdan və divarları çiy kərpicdən tikilirdi • Təsərrüfatda kişilərin rolu atrmağa başladı Əhali artdı və daha geniş ərazilərdə məskunlaşdı Yaşayış məskələri çay kənarında, salınırdı Qoşa nigaha əsaslanan ailələr yarandı İnsanlar ilk dəfə metalla tanış oldu Eneolit dövrü Azərbaycanda ilk dəfə at əhilləşdirildi “Toxa əkinçiliyi” meydana gəldi Sənətkarlıq əhalinin məşğuliyyətində əsas yer tutdu Ovçuluq, balıqçılıq II dərəcəli məşğuliyyət sahəsinə çevirildi Yüklə 10,44 Kb. Dostları ilə paylaş:
|