8
Ölkə prezidenti olarkən, bütün türk dünyasının lideri səviyyəsinədək yüksəlmiş, İslam aləminin
liderlərindən biri olan H. Əliyevin təklifi və təşəbbüsü ilə həyata keçirilmiş, Azərbaycan Respublikasının
iqtisadi və siyasi həyatında mühüm əhəmiyyət kəsb edən aşağıdakı xidmətləri qeyd etmək lazımdır:
1. İndi H. Əliyevin adını daşıyan Binə hava limanının tikilməsi. Burada gömrük işi dünya standartları
səviyyəsində qurulmuşdur;
2. Naxçıvanda beynəlxalq stadartlara cavab verən hava limanının tikilməsi və orada müasir tələblərə
cavab verən gömrük işinin təşkili;
3. Bakı, Naxçıvan, Biləsuvar, Astara, Xaçmaz, Tovuz, Lənkəran, Qusar, Qazax və Balakəndə müasir
standartlara cavab verən gömrük orqanlarının binalarının və keçidlərinin tikilməsi və ya rekonstruksiyası;
4. İran İslam Respublikası və Türkiyə Cümhuriyyəti ilə sərhədyanı vizasız gediş-gəliş üçün sazişin
imzalanması;
5. Qəzet kağızlarının əlavə dəyər vergisi və gömrük rüsumlarından azad edilməsi;
6. Ölkəyə gətirilən qəzet və jurnalların əlavə dəyər vergisindən azad olunması;
7. İran İslam Respublikası ilə Azərbaycan Respublikası arasında Astara-Astara dəmir yolunun
çəkilməsinə razılığın alınması;
8. Gömrük sisteminin təmərküzləşməsi, vahid uniforma və digər atrubutların hazırlanıb, qəbul edilməsi;
9. Dövlət Gömrük Komitəsinin dünya arenasında özünəməxsus yer tutması və Ümumdünya Gömrük
Təşkilatında aparıcı gömrük orqanlarından birinə çevrilməsi;
10. Azərbaycan sərhədlərinin möhkəmləndirilməsi ilə bağlı gördüyü tədbirlərin nəticəsində
qaçaqmalçılığın və narkotik vasitələrin ölkə ərazisindən keçirilməsinin tamamilə qarşısının alınması;
11. Gömrük terminallarının yaradılması;
12. Mütərəqqi gömrük siyasətinin formalaşdırılması;
13. MDB məkanında ən yaxşı, müasir texniki təchizatı olan gömrük sisteminin yaradılması;
14. Dövlətin mühüm atributlarından biri olan gömrük sisteminə sərbəst fəaliyyətin qazandırılması və
onun mühüm ideologiyaya çevrilməsi;
15. Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin və suverenliliyinin qorunması sahəsində Dövlət
Gömrük Komitəsinin mühüm nailiyyətlər qazanması.
Müstəqil Azərbaycan dövlətinin memarı Hey
dər Əliyev tərəfindən əsası qoyulmuş gömrük siyasətini onun layiqli davamçısı, Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti, Azərbaycanı işıqlı gələcəyə və nurlu sabahlara inamla aparan, bütün Qafqazın vahid lideri, İlham
Əliyev cənabları çox uğurla həyata keçirir.
9
Mövzu 2.
Gömrük nəzarətinin təşkili və gömrük rejimləri
Mövcud qanunvericiliyə görə mallar və nəqliyyat vasitələri bəyan ediləndən, gömrük rejimi altında
yerləşdirilənə qədər gömrük nəzarəti altında olurlar.
Azərbaycan Respublikasının Gömrük Məcəlləsinin 17-ci maddəsinin 17-ci bəndinə görə, gömrük
nəzarəti-gömrük işi haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə, həmçinin icrasına nəzarət
Azərbaycan Respublikasının gömrük orqanlarına həvalə edilmiş, Azərbaycan Respublikasının digər
qanunvericiliyinə və Azərbaycan Respublikasının dövlətlərarası müqavilələrinə riayət edilməsini təmin etmək
məqsədilə həyata keçirilən tədbirlər toplusudur.
Mal və nəqliyyat vasitələrinə gömrük nəzarəti bir-birindən seçilir.
Mallara gömrük nəzarəti dedikdə, idxal (gətirilən), ixrac (aparılan) və tranzit mallarına gömrük nəzarəti
növləri nəzərdə tutulur.
Gömrük nəzarətinin həyata keçririlməsində malların ayrı-ayrı mühüm xassələri böyük əhəmiyyət kəsb
etdiyindən gömrük nəzarətinin yarımnövləri kimi əl yükünə, müşayiət olunan və olunmayan baqaja gömrük
nəzarətini göstərmək olar.
Nəqliyyat vasitələrinə gömrük nəzarəti onların növündən asılı olaraq aşağıdakı kimi təsnifatlandırılır:
a) dəniz gəmilərinə gömrük nəzarəti;
b) çay gəmilərinə gömrük nəzarəti;
c) dəmiryol qatarlarına gömrük nəzarəti;
ç) hava gəmilərinə gömrük nəzarəti;
d) avtonəqliyfyat vasitələrinə gömrük nəzarəti.
Əməkdaşlıq edən ölkələrin gömrük orqanlarının gömrük nəzarətində iştirakının xarakterindən asılı
olaraq aşağıdakı nəzarət növləri seçilə bilər:
1) ikitərəfli gömrük nəzarəti (hər ölkənin gömrük orqanı ayrılıqda gömrük müayinəsi həyata keçirir);
2) birtərəfli gömrük nəzarəti (ölkələrdən birinin gömrük orqanı gömrük nəzarəti (müayinəsi) həyata
keçirir;
3) birgə gömrük nəzarəti (hər iki dövlətin gömrük orqanlarının birgə gömrük nəzarəti (müayinəsi)
həyata keçirilir).
Gömrük nəzarəti birdəfəlik və təkrar ola bilər.
Birdəfəlik gömrük nəzarəti o vaxt nəzərdə tutulur ki, gömrük sərhədi ancaq bir istiqamətdə keçilir və
gömrük nəzarəti (müayinəsi) bir dəfə keçirilir. Əgər mal və nəqliyyat vasitələri nisbətən qısa müddət ərzində
gömrük sərhədini iki dəfə keçirsə, onlar təkrar gömrük nəzarəti altına düşür. Təkrar gömrük nəzarətinin həyata
keçirilməsi üçün gömrük sərhədinin bir neçə dəfə keçilməsi hər vaxt tələb olunmur. Belə ki, xaricə üzən dəniz
gəmisi təyinat limanına gələndə gömrük məntəqəsini keçərkən gömrük müayinəsinə cəlb edilmişsə, bir qayda
olaraq təkrar gömrük nəzarəti həyata keçirilmir. Lakin qaçaqmalçılıq barədə məlumat olduqda gömrük
orqanlarının gəmini liman suları hüdudunda və limanda dayanarkən, təkrar gömrük müayinəsini təşkil etmək
hüququ var. Analoji qaydalar digər nəqliyyat vasitələrinə də şamil edilir.
Gömrük nəzarətinin həyata keçirilmə formalarına görə aşağıdakı növləri var:
1) mal və nəqliyyat vasitələrinin sənədlərinin yoxlanılması;
2) mal və nəqliyyat vasitələrinə gömrük baxışı;
3) mal və nəqliyyat vasitələrinin gömrük müayinəsi.
Gömrük nəzarətinin birinci forması sənədli, ikinci və üçüncü formaları faktiki nəzarət kimi xarakterizə
edilir.
Gömrük nəzarətini gömrük orqanlarının vəzifəli şəxsləri həyata keçirir. Gömrük Məcəlləsinə gömrük
nəzarətinin formaları: gömrük məqsədləri üçün lazım olan sənəd və məlumatların yoxlanılması; gömrük
müayinəsi (yoxlanması) (mal və nəqliyyat vasitələrinin müayinəsi, şəxsi müayinə - gömrük nəzarətinin xüsusi
forması); mal və nəqliyyat vasitələrinin uçotu; fiziki və vəzifəli şəxslərin şifahi sorğusu; uçot və hesabat
sisteminin yoxlanılması; müvəqqəti saxlanc anbarlarına, gömrük anbarlarına, sərbəst anbarlara, sərbəst gömrük
zonalarına, rüsumsuz ticarət mağazalarına, mal və nəqliyyat vasitələri yerləşən digər ərazilərə, tikililərə gömrük
baxışıdır.
Bu siyahı gömrük nəzarətinin digər formaları: müşahidə, tədqiqat, təhqiqat, proqnozların hazırlanması
və başqa bu kimi nəzarət funksiyalarını obyektlə bilavasitə təmasdan çıxarmağa və kənardan yerinə yetirməyə
imkan verən sair formalardır.
Gömrük nəzarətinin həyata keçirilməsinin əsası Yük Gömrük Bəyannaməsidir (YGB). Gömrük
nəzarətinin həyata keçirilmə prosedurası bütövlükdə şərti olaraq beş mərhələyə bölünür.