Design Elm Dunyasi2 215x290 Iyun219++++ Layout 1
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elm yolunuzun başlanğıcında Siz Penisillin üzrə iş aparmısınız. Bu haqda danışa bilərsinizmi
- Dərman ilk dəfə insanda nə vaxt sınanmışdı
- (The Chemistry of Penisillin, Princeton University Press, 1949)
- Sizin aranızda hər hansı əlaqə var idimi
- O, bu sistemdə nə vaxtsa istifadə etmişdimi
- Siz kimyada öz yerinizi necə təsvir edərsiniz
Bu, əlbəttə çox sonralar olmuşdu. Diskussiya haqqında yalnız onu deyə bilərəm ki, bu iki adam münaqişədə idi, çünki hər ikisi güclü xarakterə malik idi və müxtəlif elmi mövqelərdə dururdular.
Biz 1939-cu ildə Oksforda gəldik. Həmin dövrdə Fleminq tərəfindən başlanmış penisillin üzrə tədqiqatlar genişlənirdi. Onlar ona görə çətinləşdi ki, penisillin özünün ilkin xammal formasında davamlı deyildi. Fleminq Reystrik adlı kimyaçıdan xahiş etmişdi ki, bu bulyondan nəsə stabil bir şey çıxarsın. Amma cəhdlər uğursuz olmuşdu. Amma digər kimyaçı Ceyn penisillinin davamsızlığı haqqında bilirdi və Flori ilə birlikdə bu işlə məşğul olmağa başlamışdı. Onlar penisillinin miqdarını şərti vahidlərlə ölçülməsinin gözəl üsulunu tapdılar ki, həmin şəraitdə maddə passivləşmir və onu ehtiyatla qatılaşdırmağa başladılar. Müasir standartlara görə Fleminqin ilkin kulturası ayrılan birləşmənin yaxşı mənbəyi deyildi. Odur ki, istehsalı böyük həcmdə həyata keçirmək lazım gəlirdi ki, sonrakı işləmə üçün kifayət qədər penisillin ayırmaq mümkün olsun. Onlar ilk dəfə olaraq in vivo stafilakokkları ilə təcrübələrə başladılar və təsirli nəticələrə nail oldular. Bütün nəzarət təcrübələrində bir neçə saat müddətində infeksiya məhv edilmişdir və bütün təcrübə aparılan heyvanlar sağ qalmışdı (penisillin vurulmuş heyvanlar). Bu , 1940-cı ildə olmuşdu.
1941-ci ildə, o, Oksford polismeni idi. Onda ağır sepsis idi, təmizlənməmiş yara səbəbindən qan zəhərlənmişdi. Penisillin az idi. Əgər ona hamısı verilsəydi (cəmi bir dozada idi) ola bilsin ki, onu sağalda bilərdilər. Amma qərara aldılar ki, dərmanı hissələrə bölsünlər. Birinci ineksiyadan sonra temperatur aşağı düşdü və qan duruldu. Sonra isə residiv baş verdi. Onda ona ikinci ineksiya etdilər, amma, hər şey təkrar oldu. Dərman qurtarana qədər belə davam etdi və həmin adam öldü. Rita və mən penisillin layihəsi ilə 1943-cü ildə məşğul olmağa başladıq. O vaxt artıq molekulun strukturu aydınlaşmışdı. Biz təxminən penisillin molekulunun yarısını təşkil edən fraqmenti, D-penisillamini sintez edə bilmişdik. Müharibənin son illərində bu tədqiqatlarda burada və ABŞ-da yüzlərlə kimyaçılar iştirak edirdilər və bu birgə cəhdin nəticələri “Penisillin kimyası” monoqrafiyasında (The Chemistry of Penisillin,
tapdı. Bu monoqrafiyanın bir başlığını mən yazmışdım.
Elmi əməkdaşlıq kimi 14 il davam etdi. Biz Oksfordu 1946-cı ildə tərk etdik, Tibbi tədqiqat şurasına daxil olduq və onun Milli İnstitutunda işlədik. 1941-ci ildə biz Rita ilə evləndik və 1943-cü ildə bizim ilk uşağımız oldu. Rita qısa müddətlər istisna olmaqla heç vaxt işi dayandırmadı. O, 1975-ci ilə qədər işlədi. Biz həmişə bir yerdə işlədik. Mən Milli İnstituta keçdikdən sonra əvvəlki işimi – xolesterinin sintezini davam etdirdim. Robinson institutun direktoru Çarlz Xarrinqtonu razı saldı ki, mənə bu imkanı versin. Mən bu sintezi 1951-ci ildə qurtardım. Bu aromatik olmayan steroidin ilk sintezi idi. Robert Vudvord da xolesterinin sintezi üzərində çalışırdı və biz onu təxminən eyni vaxtda başa çatdırdıq. Sizin aranızda hər hansı əlaqə var idimi? Yox.
Bu yarış idi? Bəli.
Vladimir Preloq ilə Sizin təmasınız haqqında söyləyə bilərsinizmi? Bu əməkdaşlıq deyildi, amma biz bir məqaləni birlikdə çap etdirdik. Mən həmişə stereokimya ilə maraqlanırdım. Asimmetrik mərkəz ilə əlaqədar olan stereokimyəvi xarakteristikalarını işarə etmək üçün İnqold, Preloq və o vaxt “Kimya cəmiy -
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013 yətinin jurnalının” (Journal of the Chemical Society) redaktoru olan Kanın sistemi mövcud idi. Bu, çox faydalı işarələr idi, amma sadəcə işarələr. Preloq və Robinson arasında bu haqda çox maraqlı dialoq olmuşdu. Robert haqlı olmadıqda çox kəskin olurdu. O və Preloq bir dəfə hava limanında rastlaşırlar, ola bilsin ki, Təl-Əvivdə. Robert deyir “Salam, Kaçalski”, Vlado isə cavab verir “Mən Kaçalski deyiləm, mən Preloqam”. Robert deyir: “Hə, Preloq. Sizin mütləq konfiqurasiya işarələriniz yanlışdır”. Vlado cavab verdi: “Amma bu yalnız şərti işarələrdir. Onlar necə səhv ola bilər?”. Onda Robert deyir: “Hə, deməli onlar lazım deyil”.
Mən bildiyim qədər yox. Amma, mən istifadə etmişdim. Mən həmişə Robert ilə razılaşmırdım. Vladonun isə stereokimya sahəsində işləri çoxdan başlamışdı.Və bu, onun yerinə yetirdiyi ən yaxşı işlərdən biri idi. O, həmçinin mütləq konfiqurasiya probleminə də öz xidmətini göstərmişdir. Stereokimya başladıqda demək olmurdu ki, iki güzgü bərabər formada mövcud olan molekulda bu formalardan hansı öyrənilən maddəyə aiddir. Başqa sözlə, mütləq konfiqurasiyanı, asimmetrik mərkəzi əhatə edən qrupların mütləq fəza yerləşməsini müəyyən etmək mümkün deyildi. Emil Fişer sadə şəkərlərin mütləq konfiqurasiyasını tapmışdı. Və düzgün tapmışdı, amma o, doğru cavabı bilmirdi. Əgər o, haqlı olmasaydı onda bütün bu elm böyük itki olmadan yenidən yazıla bilərdi. 1950-ci illərin əvvəllərində iki imkandan birini seçmək üsulu yox idi. Onda Hollandiya kristalloqrafı Beyvut çaxır turşusunun rubidium duzunda rentgen şüalarının difraksiyasını öyrənmişdi. Müəyyən intervalda dalğa uzunluğunda rubidium atomu rentgen şüalarını anomal olaraq səpələyir. Belə səpələnmə fazalar fərqi və mütləq konfiqurasiya arasındakı korrelyasiyanı müəyyən etməyə imkan verir. Bundan uzun müddət sonra çaxır turşusu mütləq konfiqurasiyası müəyyən olunmuş yeganə maddə idi. Hansısa başqa bir maddənin mütləq konfiqurasiyasını tapmaq üçün kimyəvi reaksiyaların köməyi ilə onun çaxır turşusu ilə əlaqəsini tapmaq lazım idi. Beləliklə, çaxır turçusundan müxtəlif maddələrin uzun sırası əmələ gəldi.Vlado çox faydalı qayda təklif etmişdi və bu qaydaya görə o, hansısa xiral mərkəzə nisbətən mütləq konfiqurasiyanı müəyyən edə bilərdi. O, bu qaydanı çaxır turşusu ilə korrelyasiya olunan spirtlərdən başlayaraq işləyib hazırlamışdı (metanol nümunə ola bilər). Onun köməyi ilə spirtin efirini alaraq, sonra metal üzvi birləşmə ilə reaksiya apararaq, hidroliz yolu ilə spirt ayıraraq və qalığını optiki fırlanmasının işarəsini müəyyən edərək spirtin məlum olmayan mütləq konfiqurasiyasını tapa bilirdi. Əgər işarə müsbət idisə, onda mütləq konfiqurasiya haqqında müəyyən nəticə çıxarmaq olardı, əgər işarə mənfi olardısa, əks nəticə alınırdı. Vlado öz qaydasını on iki nümunədə yoxlamışdı. Bu, çox yaxşı qaydadır və mən ondan kənaraçıxma bilmirəm. Biz Rita ilə mevalon turşusunun (sterinlərin biosintezində əhəmiyyətli intermediat) təbii formasını sintez etmək istəyirdik və ilkin maddə kimi linalooldan sterinlərin alınma üsulunu düşündük. Bu, bir çox ətirli maddələrdə tapılmış terpen spirtidir. Vlado linaloolun iki güzgü formasının mütləq kinfiqurasiyasının müəyyən olunmasının təsvir edilməsinə aid məqalə çap etdirmişdi. Məqalədən belə çıxırdı ki, əgər bir kommersiya linaloolundan başlasaq onda mevalon turşusunun təbii formasını ala bilərik. Biz bu sintezi apardıq, təbii formanı yox, başqa formanı aldıq. Amma bu Vladonun qaydasının xətası deyildi. Sadəcə məqalədə o və ya onun həmmüəllifi qaydanı düzgün istifadə etməmişdilər və yanlış nəticə almışdılar. Biz ona yazdıq və üçlükdə düzəlişi çap etdirdik. Bu, məhz bizim yeganə birgə məqaləmizdır. Və biz o vaxtdan dostuq.
Mən üzvi kimyanın bioloji aspekti ilə maraqlanan üzvi kimyaçıyam. Biz 1947-ci ildə
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013 Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|