Design Elm Dunyasi2 215x290 Iyun219++++ Layout 1
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Siz polimeraza zəncirvari reaksiyasının (PZR) kəşfini necə qiymətləndirirsiniz
- Siz Harvarda qayıtdıqda həmin fakültədə qaldınız
- Siz insanın klonlaşdırılması haqqında nə düşünürsünüz
- Gəlin əvvəllərə qayıdaq. Sizin ailə ətrafınız Sizin alim olmaq qərarınıza təsir etdimi
payladıq. O vaxt heç kim patentləşdirmə haqqında düşünmürdü. Biz üsulun təsvirini əks etdirən məqalə çap etdirdik, amma hələ məqalə çıxana qədər bizim üsulun köməyi ilə DNT- nin 20000-dən çox əsaslarının sekvenləşdirilməsi aparılmışdır. Bizim laboratoriyanın aspirantı ilk dəfə olaraq zülalı kodlaşdıran genin lac-repressor genin tam ardıcıllığını aça bildi. Sonra biz başqa DNT ilə işləyərək pensillinaza geninin ardıcıllığını müəyyən etdik. Mənim aspirantlarımın dissertasiyaları DNT-nin 63 əsasından başlandı, sonra 1000-ə yaxın əsasa malik genin ardıcıllığı müəyyən edildi, sonra bütöv plazmiddə 5000 əsas. Bundan sonra bu layihə üzrə işi dayandırdıq. Bundan az keçmiş mənim rekombinant DNT-lərə marağım yarandı. Bu, 70-ci illərin ortaları idi. Mən belə bir sual ilə çox maraqlandım. “DNT-nin yeni strukturunu yaratmaq olarmı?”. Mən ədəbiyyatda 1970-ci ildə çap olunmuş belə bir məlumat tapdım ki, DNT-liqazanın köməyi ilə faq T4-dən DNT- nin küt sonluqlarını bir yerdə tikmək olar. Bu müşahidə çap olunmuşdu, amma hətta onu oxuyanlar hesab etmişdilər ki, bu, az səmərəli reaksiyadır və hətta onu aparmağı yoxlamağa cəhd etməmişdilər. O vaxt hamı hesab edirdi ki, iki DNT molekulunu tikmək üçün iki biri- birini örtən sonluq lazımdır. Mən göstərdim ki, küt sonluqlu DNT molekulunu, küt sonluğa malik digər DNT molekulu ilə tikmək olar, həm də otaq temperaturunda və yüksək çıxım ilə. Bizim qarşımızda iki müxtəlif molekuldan sərbəst kombinasiyalarla tikilmiş DNT-nin bütöv bir dünyası açıldı. Bu proses məni həddən çox maraqlandırdı. Mən bu haqda DNT-nin sekvenirləşməsi üzrə seminarlarda bütün ölkəyə danışdım. Biz DNT-nin sərbəst fraqmentlərini tikərək insan geninə start siqnalları əlavə edərək onları bakteriyalarda işləməyə məcbur etmək kimi sadə üsul yaratdıq. Biz “portativ promotorlar” işləyib hazırladıq. DNT-ni sekvenirləşdirmə bizə biz bakteriyalarda yeni genlər yaradarkən məhz nəyi etdiyimizi başa düşməyə imkan verdi. Sonra mən aspirantlara tapşırıq verdim ki, bakteriyalarda insulin alsınlar. Bundan sonra mənim marağım mücərrəd fundamental sualdan (-) biz yeni struktur yarada bilərikmi? sualından praktiki tətbiq sahəsinə dəyişdi. Bakterial insulin yeni faydalı məhsula nümunədir. Bu maraq məni və bir neçə alimi ilk bio - texnaloji kompaniyalardan biri olan “Biogena” kompaniyasını yaratmağa gətirib çıxardı. Mən 1978-ci ildə kompaniya yarandıqdan 1981-ci ilə qədər elmi işləmələrin praktiki tətbiqi ilə getdikcə daha çox maraqlandım. 1981-ci ildə mən Harvarddan çıxdım və kompaniyanın direktoru oldum. Mən 1985-ci ildə yenidən universitetə qayıtdım. Harvarda qayıtdığım zaman mən bir neçə kiçik kompaniyaların işində iştirak etdim. Kiçik kompaniyalar mənim çox xoşuma gəlir. Onlar çox gözəl insan birliyidir, çünki, burada adamlar toplaşırlar ki, yeni nəsə etsinlər. Əslində kiçik kompaniyalar yeni ideyalarla yaradılır. Mən “Mirriad Cenetiks” adlanan kompaniyada işləyirdim və kompaniya xəstə - liklərin yayılmasına səbəb olan genlərin axtarışı ilə məşğul olurdu. Bu kompaniya iki il öncə qadınların xərçəngə meyilliliyinə cavabdeh olan iki geni klonlaşdıraraq süd vəzi xərçənginin genlərini tapdılar. Qadınların bir faizə qədəri bu genlərdən birində mutasiyaya malik olur. Siz polimeraza zəncirvari reaksiyasının (PZR) kəşfini necə qiymətləndirirsiniz? PZR texnalogiyadır. O istənilən yerdə kəşf oluna bilərdi: Bu texnalogiyanın təkmilləşməsi sahəsində bütün ölkə üzrə laboratoriyalarda, o cümlədən onun kəşf olunduğu kompaniyada çox məşğul idilər. PZR həm də elm üçün olduqca böyük nəticələr doğurdu. Baxmayaraq ki, kəşf kommersiya potensialına görə edilməmişdir. Bu, təsadüfən baş verdi. Əgər kompaniyalar kifayət qədər açıqdırlarsa, onlarda da kəşflər olur. 1970-ci illərin əvvəlləri və 1978-ci il 42 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013 arasındakı dövrdə elmin sosialogiyası dəyişdi. 70-ci illərin əvvəllərində alimlər hesab edirdilər ki, kəşflər hamı üçün olmalıdır. Bu ideya idi, çünki, nə ümumi üçündürsə istifadə olunmur. Əgər sən dövlət qrantı pulu ilə işləyirsənsə, hətta istəsən də öz kəşfini patentləşdirə bilməzdin. 1978-ci ilə qədər hər şey dəyişdi. Hökumət istədi ki, universitetlər öz kəşflərini patentləşdirsinlər və Harvard bizdən tələb etdi ki, kəşflərimizi patentləşdirək. Bizim insulin üzrə işimiz patentləşdirildi və patent hüququ Harvarda aiddir. Sonra lisenziya “Biogenə” verildi.
Harvardda bialogiya fakültəsi bir neçə fakültəyə ayrıldı. Əvvəlcə molekulyar bioloqlar və biokimyaçılar ayrıldılar və onların arasında mən də var idim. 70-ci illərin ortalarında hüceyrə biologiyası və inkişaf biologiyası fakültəsi yarandı. Təkamül, ekalogiyaya və ona bənzər şeylərlə məşğul olanlar qaldı. Harvarda qayıdaraq mən molekulyar biologiya və biokimya fakültəsinə getmədim, mən hüceyrə biologiyası və inkişaf biologiyası fakültəsinə keçdim. 1978-ci ildə mən universitetdən gedərkən bu fakültədə hamı hesab edirdi ki, onların məşğul olduqlarının DNT ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Amma 1985-ci ildə mən qayıdarkən artıq fikirləşirdilər ki, DNT hər şeydir. İndi bizim bir molekulyar və hüceyrə biologiyası fakültəmiz var, on ildən sonra bioloji fakültələrin hamısı yenidən bir fakültədə birləşəcək. Siz insanın klonlaşdırılması haqqında nə düşünürsünüz? Mən həqiqətən yaşlı heyvanın klonlaşdırılması haqqında məlumatlara skeptik yanaşıram. Primatların (ali məməlilər dəstəsi) klonlaşdırılması zamanı daha çox texniki çətinliklər yaranacaq. Gəlin əvvəllərə qayıdaq. Sizin ailə ətrafınız Sizin alim olmaq qərarınıza təsir etdimi? Əvvəlcə mənim elmə yalnız ümumi marağım var idi. Buna mənim anam səbəb oldu. O, uşaq psixalogiyası üzrə mütəxəssis idi və düşünürdü ki, onun oğlu elm ilə, qızı isə incəsənət ilə məşğul olsa doğru olar. Mənim bacım həkim oldu. Necə olsa da mən intellektual ailədə böyüdüm. Mənim babam və nənəm Ukarinadandır. Onlar yahudi idilər və bir neçə dəfə familyalarını dəyişmişdilər. Atam və anam Amerikada doğulmuşdular. Mən tələbə olduqda hər şeydən çox məni kimya maraqlandırdı, amma tezliklə, müəyyən etdim ki, ixtisaslaşmanı dəyişmək imkanı var. Kollecdə mən fizika və kimyanı öyrənmişdim. Aspiranturada nəzəri fizikanı öyrəndim. Onda mən fizik idim. Mən fizikadan biologiyaya keçdikdə alim necə hərəkət etməsi haqqında mənim təsəvvürlərim dəyişdi. İndi mənim dünya görüşüm kollecdə oxuduğum dövrdəki dünya görüşümdən tamamilə fərqlidir. Elmə
Edison bir dəfə demişdi ki, ixtiraçı olmaq bizim dünyanın ən müxtəlif qarşılıqlı əlaqələri haqqında bilmək deməkdir, hətta əgər onlar Sizin məşğul olduqlarınız ilə heç bir əlaqədə olmasa da. Əlavə onu da demək istəyirəm ki, öz fəaliyyət sahəni dəyişmək çoxlarının düşündüyündən asandır. Adamlara o mane olur ki, onları müəyyən işləri etməyə öyrətdikdən sonra onlar düşünməyə başlayırlar ki, onlar yalnız bununla məşğul ola bilərlər. Bu, kökündən düz deyil. Elmin müxtəlif sahələrində daima dəyişmələr baş verir və kim ki, bunu anlamır, o, ümidsiz olaraq geri qalır.
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013 Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|