Design Elm Dunyasi2 215x290 Iyun219++++ Layout 1
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Siz DNT-ni skenirləşdirməyə necə başladınız
- Sizin qruplar arasında hansısa qarşılıqlı təsir var idi
həmçinin ədəbiyyat işi ilə də ciddi məşğul olur. Onun kitablarından biri nasizm dövründə alimlərin davranışı haqqındadır. Kitab “Öldürücü elm” adlanır. Bu kitabı hazırlayarkən onun tələbəsi xüsusi olaraq kayzer Vilhelm inistitutunun arxivində işləmişdi. Almaniyada bu kitab çap etdirmək çox çətin idi, çünki, nasist rejimi ilə əməkdaşlıq etmiş əksər alimlər müharibədən sonra da öz yerlərində qalmışdılar və universitet həyatında aktiv iştirak edirdilər. Benno çox ağıllı və açıq danışan insandır.
Bizdə repressorun iş modeli var idi və bu model ehtimal edirdi ki, o, DNT ilə əlaqələnir və RNT-polimerləşmə bloklaşdırılır. 60-cı illərin sonunda DNT-nin replikasiyasının mexanizmi ilə məşğul oldum. Sonra bir il müddətinə Parisə getdim, sonra qayıtdım və 1969-cu ildə və 70- ci illərin əvvəlində biz lac-repressorunun DNT ilə qarşılıqlı təsirinin mexanizmini öyrənməyə başladıq. O vaxta qədər restriktazalar yenicə kəşf olunmuşdu və biz restrikatazanın ayrılması ilə məşğul olduq və onların köməyi ilə DNT- ni öyrənməyə başladıq (onu kəsiklərə ayırmaqla). Mən DNT zəncirinin lac-repressor ilə qarşılıqlı təsirdə olan sahəsini öyrəndim: repressor DNT kompleksini aldım və onu DNT ara ilə işlədim. Aşkar oldu ki, zülal DNT-nin uzunluğunun 20 nukleotid qalığı ölçüsündə olan hissəsini hidrolizdən qoruyur. Biz DNT-nin bu fraqmentini ayırdıq, RNT-nin ardıcıllığını müəyyən etdik və DNT-nin ardıcıllığını hesabladıq. DNT-nin bu 20 üzvülü fraqmentinin ardıcıllığını müəyyən etməyə iki il sərf olundu. Bu fraqment repressorun əlaqələnməsinin hədəfi idi və lac- operator adını almışdı. Bu, DNT-nin ilk uzun, açılmış ardıcıllığı idi ki, (baxmayaraq ki, 20 nukleotidlər o qədər də çox deyil). Bundan sonra tələbə qız Nensi Meyzels məlumat RNT lac-operonda 63 başlanğıc nukleotidlərin ardıcıllığını aça bildi və bunun hesabına biz zülal ilə əlaqələnməyə təsir edən mutasiyaların hamısını operatorda müəyyən edə bildik. Bu vaxta qədər mən orta DNT-nin sekvenirləşməsi problemi üzərində işləmirdim. Biz DNT-nin RNT-yə transkripsiyası yolu ilə bizi maraqlandıran ardıcıllıqların hamısını müəyyən edə bildik. Nəticədə işlənib hazırlanmış üsul özünün yaranmasına görə bizim 1974-cü ilə yaxın ABŞ-a iki dəfə gəlmiş rus Andrey Mirzəbəyov ilə tanışlığımıza borcludur. Mirzəbəyov mənimlə zülalların DNT-ilə qarşılıqlı təsirini müzakirə etmək istəyirdi. O, DNT-nin böyük və kiçik şrımlarını fərqləndirmək üçün dimetil sulfat istifadə etmişdi. Dimetilsulfat metilləşdirici agentdir və kiçik şırımda yerləşən adenini metilləşdirir və bundan əlavə olaraq quanin əsasını da (M-7 vəziyyətində) metilləşdirir (quanin DNT-nin böyük şrımında yerləşir). Prinsipcə metilləşməyə məruz qalmış vəziyyəti müəyyən edərək nəticə çıxarmaq olardı ki, DNT-nin böyük və ya kiçik şrımı ilə zülal əlaqələnmişdir. Andrey belə təcrübələri histonlarla aparmışdı və çalışmışdı ki, alınmış nəticələr əsasında başadüşsün ki, onların DNT ilə qarşılıqlı təsiri necə baş verir. O, mənim yanıma gəldi və eyni eksperimenti lac-repressor ilə etməyi məsləhət gördü. Tezliklə o, yenidən gəldi və məni inandırmağa çalışdı ki, eksperimentləri tez başlayım. Mən onun entuziazmından “xəstələndim” və bu eksperimentin gedişini beynimdə təsvir etməyə başladım. Mən başa düşdüm ki, metilləşmə nəticəsində azotlu əsasın karbohidrat qalığı ilə əlaqəsi zəifləyib. Bu, imkan verdi ki, metilləşmiş əsası qırdırmaq yolu ilə ayırmaq mümkün olsun və bu zaman metilləşməmiş əsas toxunulmaz qalsın. DNT zəncirində bir neçə nuklevtid “depurinləşməyə” məruz qaldıqdan sonra zənciri həmin yerdən qırmaq olar, belə ki, əmələ gələn karbohidrat qalığı qələvinin təsiri ilə β- eliminləşməyə məruz qalır. Restriksiyalı fermentlərin köməyi ilə alınmış DNT zənciri fraqmentlərinə malik olaraq biz elə eksperimentlər qoya bilərdik ki, fraqmentlərdən birinin kənar vəziyyəti nişanlanır, sonra isə 40 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013 dimetilsulfatın hücum etdiyi yerdən zəncirin qırılması həyata keçirilir. DNT-nin ardıcıllığını bildiyimizdən repressoru DNT-yə birləşdirib və metilləşmə apararaq müəyyən etmək olardı ki, məhz hansı nöqtədə metilləşmə baş vermişdir (bu nöqtələrdən zənciri qırmaqla). Əgər hər hansı bir nöqtədə repressor metilləşmənin qarşısını alırsa onda buradan aydın olur ki, bu yerdə o, DNT ilə əlaqələnmişdir. Mən bu eksperimenti apardım. Bu zaman mən qərara aldım ki, DNT fraqmentinin sonluqlarından birini nişanlayım. DNT-nin ardıcıllığı məlum idi və qırılmış zəncirin fraqmentlərini onların ölçülərinə görə ayırmaq olar. Mən ardıcıllığın hansı nöqtəsində metilləşmə getdiyi haqqında məlumat almaq istəyində idim. Amma mən əvvəlcədən görə bilmədim ki, gel üzərində fraqmentləri ayırdıqdan sonra elə xarakterik mənzərə alınır ki, hətta DNT-nin ardıcıllığını bilməyə ehtiyac qalmır. Onu gelə görə adeninlərin və quanınlərin vəziyyəti təyin edə və müəyyən edə bilirdi. Bu ilk eksperiment iki nəticə verdi: o, aydın göstərdi ki, harda repressor DNT-nin kiçik və harda böyük şrımı ilə qarşılıqlı təsirdə olur. Bundan başqa biz gördük ki, bunun əsasında skvenirləşdirmə üsulu işləyib hazırlamaq olar. Eyni gel üzərində 31 vəziyyətində olan adenini 32 vəziyyətində olan adenindən fərqləndirmək olar. Oplronun ardıcıllığını açdıqdan sonra uzun müddət mənim laborantım olan Allan Maks ilə birlikdə bu prinsip əsasında sekvenləşdirmə üsulunu işləyib hazırlamağa başladıq. Bizdə iki purinin vəziyyətini təyin etmə üsulu var idi. İlk ardıcıllıq hər iki zəncirdə purinlərin identifikasiyası yolu ilə müəyyən edildi və məntiqi nəticə ilə digər əsasların ardıcıllığı tapıldı. Sonra primidinlərin parçalanması üçün uyğun gələn kimyəvi üsullar axtarmağa başladıq. Prinsipcə hidrazin belə reafentlərdən və onun köməyi ilə DNT zəncirini primidin nukleotidləri üzrə qırmaq olar. Sonra Allen timinləri və sitozinləri fərqləndirməyə imkan verən duz effektini aşkar etdi. O, sadəcə rəfdə nə var idisə sıra ilə hamısını yoxladı. Bu reaksiyalar kifayət qədər spesifikdik, onların xüsusiliyini əvvəlcədən söyləmək çətindir. Sekvenləşdirmənin kimyaçı nöqteyi- nəzərindən çox maraqlı öz məntiqi var. Bizim işləyib hazırladığımız sekvenləşdirmə üsulu təmiz kimyəvi üsuldur. Amma, DNT kimyası sahəsində mütəxəssis olmayan kimyaçının nöqteyi-nəzərincə azotlu əsaların kimyəvi xassələrinə görə az fərqlənirlər. Onlar özlərini müxtəlif apardıqları reaksiyaları necə tapmaq olar? Bizim istifadə etdiyimiz üsulun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, birinci mərhələdə hər bir azotun əsası yalnız onda bir faizinə yaxın miqdarı reaksiyaya girir. Bu, reaksiya qabiliyyətliliyindən minimum on dəfə fərqi tutmağa imkan verir. Reaksiyaya girmiş əsas tamamilə başqa mahiyyət kəsb edir və sərt reagentin təsirinə məruz qoymaq olar. Beləliklə, sərt təsirə artıq modifikasiya olunmuş DNT məruz qalır. Nəticədə məsələ iki alt məsələyə ayrılır ki, hər ikisi həll edilə biləndir. Gellərin xassələri də əhəmiyyətli rol oynayır. Bu üsul 70-ci illərin birinci yarısında geniş yayılmağa başladı. Onun əsasında DNT-nin fraqmentlərini ölçülərə görə ayırmaq durur. Fred Sinqer biosintetik üsullar əsasında sekvenləşdirmə üsulunu işləyib hazırladı, amma son nəhayətdə o da geldə ayırmadan istifadə etməyə başladı. Sizin qruplar arasında hansısa qarşılıqlı təsir var idi? Biz Senqerin nəticələri və onun qrupu haqqında onların məqalələrindən bildik. Biz heç vaxt sekvenləşdirməni Senqer üsulu ilə etməyə cəhd göstərməmişik. Bizim işimizin məhsulu kimyəvi üsul oldu ki, o da yaxşı nəticələr verdi. Gellər əla işlədi. Biz uzunluğu 500 əsasa qədər olan DNT-nin ardıcıllığını oxuya bildik. Və alınan mənzərə daha da dəqiq idi və biosintetik yanaşma istifadə etməklə alınan mənzərəyə nisbətən asanlıqla interpretasiya olunurdu. Biz öz üsulumuzu tezliklə yaymağa başladıq, Qordon konfransında onun haqqında məlumat verdik, prosedurların yazıldığı motodiki vərəqələr
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013 Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|