Design Elm Dunyasi2 215x290 Iyun219++++ Layout 1
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Siz 1958-ci insulinin tədqiqinə görə Nobel mükafatı alarkən 40 yaşınız var idi. Və siz yeni böyük elm sahəsini seçdiniz. Nadir
- Siz öz kəşvinizi patentləşdirdiniz
- Sizin işinizdə xoşbəxt hadisə rol oynamışdı
- Sizin işlərinizdən hansı əhəmiyyətli idi
zülallarla işləməyə başladım. 1943-cü ildə professor A.Ç. Çibnellin yanında işə düzəldim. O, mənə təklif etdi ki, insulində kənar qalıqları (polipeptid zəncirinin sonunda yerləşən aminturşu nəzərdə tutulur) tədqiq edim. Çibnelli zülallarda aminturşuların miqdarı maraqlandırırdı. O vaxt sekvenirləşmə haqqında heç nə məlum deyildi. Hansısa cəhdlər olmuşdu, amma heç kim uzağa irəliləyə bilməmişdi. Mən düşünürəm ki, insulin ona görə seçilmişdi ki, bu yeganə zülal idi ki, onu təmiz halda satın almaq olardı. Maraqlı fakt odur ki, insulində çoxlu sərbəst amin qrupları var idi. Çibnell mənim qarşımda bu amin qruplarını identifikasiya etmək tapşırığını qoydu. Mən dinitrofenil üsulu (DNT) adlanan ümumi üsul yarada bildim. Zülal zəncirinin sonunda sərbəst amin qrupuna rəngli reagent birləşdirilir, sonra zülal hidrolizə uğradılır və DNU-aminturşunun təbiəti müəyyən olunur. DNU aminturşu ilə möhkəm əlaqə ilə əlaqələnir, həmin vaxt peptid əlaqəsi turşu ilə qırılır. Bu yolla kənar qrupları təyin etmək olur. Əsas irəliləyiş A.C. Martin (ingilis biokimyaçısı və fiziki kimyaçısı) və R.Z.M. Sinqin (ingilis biokimyaçısı) paylayıcı xromatoqrafiya kəşf etmələrindən sonra oldu. Bu üsulu mən DNU-aminturşuları ayırmaq üçün istifadə etdim. Martin və Sinqin işi mənə təkan verdi. Bu, fraksiyalaşdırmanın ən güclü üsulu idi. Ona qədər aminturşuları ayırmaq üçün kristallaşdırma və qovulmadan istifadə olunurdu. Deməli, gördüyünüz kimi sekvenirləşdirmə məsələsini mən qoymamışam. Mən yalnız kənar qrup təyin etmək istəyirdim və bütün zülallar üçün ümumi üsul işləyib hazırladım. Mən aşkar etdim ki, insulin iki zəncirdən təşkil olmuşdur: birində sonda fenilalanin digərində isə qlisin. Problemlərdən biri o idi ki, DNU-qlisin olduqda davamsızdır. Tam hidrolizdən sonra DNU- qlisinin çıxımı yüksək deyildi, çünki o, parçalanırdı, odur ki, hidroliz müddətini azaltmaq gəlirdi. Onda aydın oldu ki, əlavə çoxlu məhsullar alınır. Bu DNU-pepdidləri idi. Aydın oldu ki, bu üsul ilə zülallarda aminturşuların ardıcıllığı haqqında məlumat almaq olar. Bir neçə cəhddən sonra 4-5 qalıqlardan ibarət iki ardıcıllığı mümkün oldu. Bu zülal ardıcıllıqlarının ilk müəyyən edilməsi idi. Bizdə insulinin iki zənciri var; biz onları ayıra bildik. Bizim sonrakı uğurumuz uzunluğu 30 aminturşu qədər olan fenilalanin zəncirinin tam ardıcıllığını müəyyən etmək olar. Biz onu fraqmentlərə böldük, onları ayırdıq və onların strukturunu müəyyən etdik. Yenə də bizə Martin və onun həmkarlarının ayırıcı xromotoqrafiyanın yeni modifikasiyası üzrə işlər kömək etdi. Kağız xromotoqrafiyası bizə amin turşuları və peptidləri kağız vərəqi üzərində iki ölçüdə ayırmağa imkan verdi. Nəhayət, biz fraqmentləri bir tam halında yığaraq tam ardıcıllığı müəyyən edə bildik. Martin və Sinq o vaxt Lidsdə işləyirdilər və Çibnell onları yaxşı tanıyırdı. İşin ürəyi Martin idi. O, ayırıcı xromatoqrafiyasını, ardınca da qaz xromatoqrafiyasını kəşf etmişdi. Bu insan həmişə ruhlandırma mənbəyi idi. Biz onunla konfranslarda görüşürdük və onda həmişə yeni nəsə olurdu. Bu işə müharibədən sonra Avstriyadan köçmüş postdoq Hans Tappi əhəmiyyətli xidmət göstərmişdir. Mən qlisin zənciri ilə məşğul olarkən məhz o, fenilalanin zənciri ilə məşğul olurdu. Biz qlisin zəncirinin ardıcıllığını öyrənənə qədər o, inadlı əməyi nəticəsində fenilanalin zəncirinin ardıcıllığını öyrəndi. Sonra o, Vyanaya qayıtdı və adminstrativ iş ilə məşğul olmağa başladı.
Əksər nobel laureatları ya adminstrativ işə, ya da müəllimliyə keçirlər. Mən çox da yaxşı müəllim deyiləm və çətin ki, məndən yaxşı adminstrator olardı. Bunula yanaşı düşünmürəm ki, bütün bunların hamısından tədqiqatlardan aldığım ləzzəti ala bilərdim. Nobel mükafatından sonra məndə stabil mövqe və yaxşı avadanlıqlar 46 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013 yarandı. Yaxşı hazırlıqlı tələbələri, xüsusən də aspirantları asanlıqla tapmağa başladım və bu, işə çox kömək etdi. Mən elə bir mövqedə oldum ki, bu və ya digər dərəcədə istədiyimi edə bilərdim, mən isə tədqiqatlarla məşğul olmaq istədim. Əvvəlcə mən zülalların tədqiqini davam etdirdim. 1958-ci ildə nuklein turşularının sekvenirləşməsi haqqında heç nə məlum deyildi. Bu, iki səbəbdən mürəkkəb problem idi. Birincisi onların böyük ölçüdə olması, ikincisi onların yalnız dörd komponentdən ibarət olması. Yalnız dörd komponentdən ibarət olan ardıcıllığı müəyyən etmək 20 komponentdən ibarət olan ardıcıllığı müəyyən etməkdən xeyli çətindir. Əvvəlcə mən bunu etməyin heç bir əminliyini görmürdüm, amma başa düşürdüm ki bu, olduqca əhəmiyyətli problemdir. DNT əlçatmaz göründüyündən mən RNT haqqında düşünməyə başladım. Nəqliyyat RNT-ləri böyük deyillər, uzunluqları 70 və ya 80 nukleotidlər ölçüsündədir. RNT ilə işin başlanğıcı 1965-ci ilə düşdü. O vaxt İngiltərədə Qordon konfransında iştirak etdim. Bu konfranslarda məruzələr zülallar və nuklein turşuları üzrə bölünürdü. Nuklein turşularına aid məruzələr mənim üçün darıxdırıcı idi və mən əsasən zülallara aid məruzələrə qulaq asırdım. Lakin zaman keçdikcə nuklein turşuları haqqında məlumatlar şüurumda dərin izlər buraxdı və maraq yarandı. Əsas problem sekvenirləşmə üçün nisbətən böyük olmayan RNT nümunəsi olmaq idi. Bu məsələnin həllində böyük uğurlar Bob Xolliyə (Robert Uilyam Xolli amerika biokimyaçısı) və həmkarlarına aiddir. Onlar təmiz nəqliyyat RNT- sini ayıra bildilər və zülallar üçün yaradılmış sekvenirləşmə üsulu ilə RNT-nin sekvenirləşməsini həyatı keçirdilər. Bu halda onlar bizdən öndə idilər.
Nəticədə RNT-nin kiçik fraqmentlərinin bölünməsinin iki ölçülü üsulunu işləyib hazırladıq ki, bu üsul kifayət qədər uğurlu oldu. Bu üsul ion mübadiləsi xromatoqrafiyası ilə elektroforezin birləşməsindən ibarət idi. Biz 120 nukleotidlərdən ibarət olan RNT- ni öyrənmək üçün bu üsuldan istifadə etdik. Onun sekvenirləşdirilməsini mənim aspirantım Corc Braunli həyata keçirdi. Həmin vaxt 1965- ci ildə bu, nukleotidlərin ardıcıllığı məlum olan ən uzun RNT idi. Biz RNT-nin deqradasiya məhsullarının sekvenirləşməsinin bir neçə yeni üsullarını işləyib hazırladıq və beləliklə nuklein turşuları sahəsinə keçmiş oldum. Siz öz kəşvinizi patentləşdirdiniz? Yox, heç vaxt. Mən Tibbi tədqiqat şurasına işləyirdim, onlar heç nəyi patentləşdirməyə icazə vermirdilər. Kəşf qiymətli olduqda bunu onlar özləri edirdilər. Mənim əksər işlərim patentləşdirməyə uyğun gəlmirdi. Patentləşdirməyə uyğun gələ biləcək yeganə işimiz DNT-nin sekvenirləşməsi üsulu idi, amma biz onu etmədik. Biz üsulları yaradırdıq, amma heç vaxt bilmirdik ki, onlardan hansı tətbiq olunacaq. Hazırda istifadə olunan DNT- nin sekvenirləşməsi üsulu digər üsullardan daha üstün idi və bu üsul didezoksi üsul adlanır.
Olduqca tez-tez. Başlıca uğur vaxtında lazımi yerdə olmaqdır: Zülalların sekvenirləşməsi o vaxt başlamaq ki, həmin vaxt bu məsələ həll oluna bilən oldu və nuklein turşularını sekvenirləşdirməyə o vaxt başladıq ki, onu reallaşdırmaq şansı yaranıb. Bizim əksər uğurlarımız digər tədqiqatçıların uğurları ilə müəyyən edilmişdir. Sizin işlərinizdən hansı əhəmiyyətli idi? Mən hesab edirdim ki, bu, didezoksi üsuldur. Bu, mənim işimin zirvəsi idi. Onun hesabına böyük DNT molekkullarını sekvenirləşdirmək mümkün oldu. Bu üsulun köməyi ilə bir başa uzun molekullar ilə işləmək olur. Bizim ala bilmədiyimiz ən kiçik molekulu bakteriofaq DNT-si idi və o, təxminən 5000 nukleotidlərdən ibarət idi. Amma, bu tədqiqatların özü də olduqca qiymətli idi. Əvvəlcə bir molekulun qismən dağılan üsulunu istifadə etməyə cəhd
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013 Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|