Design Elm Dunyasi2 215x290 Iyun219++++ Layout 1
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sizi aspiranturada öyrədənlərlə öz münasibətlərinizi necə xarakterizə edərdiniz
- Keniti Fukui ilə Sizin qarşılıqlı müna - sibətiniz necə idi
deyil, amma kiçik tədqiqat qrupunun atmosferi, elmə və alimlərə yaxınlıq, əvvəllər yalnız qulaq asılmış kurslardan məlum olan reallıqlara daxil olmaq-bütün bunlar olduqca əsaslıdır. Elə ola bilərdi ki, mən başqa bir şeylə məşğul ola bilərdim. O vaxt mən hesab edirdim ki, fizika sahəsində kifayət qədər güclü deyiləm, baxmayaraq ki, fizika üzrə bütün fənlərdən qiymətlərim yüksək idi. Mən bu sahədə məndən yaxşı bilən gəncləri və dostlarımı görürdüm. İndi mən fikirləşirəm ki, mən səhv etmişəm və fizika ilə yetərincə uğurla məşğul ola bilərdim. Analoji səbəbdən riyaziyyatdan imtina etdim. Nə üçün bilmirəm, amma o vaxt mən biologiya ilə maraqlanmırdım. Gördüyünüz kimi mən kimyaya kifayət qədər gec gəldim və güclü motiv olmadan. Yeganə müstəsnalıq odur ki, mənim tədqiqatlara başlamağım məhz kimyada oldu. Bu doğrudur ki, mən uşaq olarkən kimyəvi reaktivlər dəstim var idi, amma mən bu fəaliyyəti çox da sevmirdim. Əslində mən qəti olaraq kimyaçı olmaq qərarımı 20 yaşımda, hətta ola bilər ki, bir az da gec qəbul etdim.
Mən öz dissertasiyam üzərində iki adam ilə işlədim. Mən Martin Quterman ilə başladım və öz işimi Uilyam Lipiskomb ilə bitirdim. Mən Harvardda hər ikisinin ilk aspirantı idim. Əvvəlcə o vaxt gənc, dünya şöhrətli nəzəriyyəçi olan, Harvad universitetinin professoru Bill Mofit ilə işləmək istədim. Amma mən Kembricə gəldiyim il o, vəfat etdi. Onun yanında təcrübəçi olmuş Martin Quterman müəllim, sonra asistent vəzifəsini aldı. Quterman Plattın yanında oxumuşdu (Çikaqoda) və porfirinin spektrləri ilə maraq - lanmışdı. İndi o, Vaşinqton universitetindədir və aktiv olaraq spektroskopiya və nəzəriyyə ilə məşğul olur. Təxminən bir il Quterman ilə birgə işlədikdən sonra mən Rusiyaya getdim ki, Davidov ilə birlikdə eksitonların nəzəriyyəsi ilə məşğul olum. Qayıtdıqdan sonra mən Lipiskomb ilə işə başladım. Mənə Lipiskomb ilə bir il birgə iş lazım oldu ki, 1962-ci ildə dissertasiyamı başa çatdırım. Bundan sonra Harvardda üç illik kiçik təqaüdçü tədqiqatçı olarkən mən tamamilə sərbəst idim və R.B. Vudvord ilə əməkdaşlıq etməyə başladım. Beləliklə mən Vudvordun yanında nə təcrübəçi, nə də tələbə olmuşam. Bu, başqa tip əməkdaşlıq idi. Həm Quterman və həm də Lipskomb mənim elmi inkişafında çox böyük rol oynadılar və sözün əsl mənasında onlarla ünsiyyətim hər gün idi. Özünün akademik karyerasının başlanğıcında olan Quterman üçün bu sıx əlaqə təbii idi. Lakin onun lap başlanğıcından dörd aspirantı var idi. Harvardda nəzəriyyəçi-aspirantlara böyük tələbat vardı, amma o vaxt kafedrada heç kim bununla məşğul olmaq istəmirdi. Öz karyerasında xeyli irəli getmiş Lipiskomb ilə həqiqətən gündəlik qarşılıqlı fəaliyyət var idi. Per-Off Levdinin böyük yay məktəblərindən birində mən ilk dəfə qruplar nəzəriyyəsi ilə tanış olduqdan sonra qayıdarkən Quterman ilə görüşümü dəqiq xatırlayıram. Harvardda kafedrada kimsə kuban sintez etməyə cəhd göstərirdi. Mən kubanın molekulyar orbitallarını hesablamaq qərarına gəldim. Mən qruplar nəzəriyyəsində yeni əldə etdiyim məharətim ilə fəxr edirdim. Beləliklə, səkkiz orbitallar məsələsini qoydum, hər bir karbon atomuna bir orbital. Mən kubun bucaqlarına görə səkkiz hidrogen atomlarının xyukkel hesablamasını nəzərdə tuturdum və bunu qruplar nəzəriyyəsinin köməyi ilə etmək olardı. Mən Qutermanın yanına gələrək ona bu işi göstərdim. O, nəzakətlə dedi ki, iş gözəldir, amma mən hesabladığım kubun deyil, mən səkkiz hidrogen atomundan ibarət olan sistemi hesablamışam. Tədricən o, mənə kubanın bütün valent elektronlarını birləşdirən matrisanın qurulması məsələsinin nə qədər çətin olduğunu aydınlaşdırdı. Əslində bu, genişlənmiş xyukkel hesablamasının eskizi idi. O, dedi ki, karboonda 2s və 2p orbitallarına və hidrogendə 1s orbitalına elə baxmaq lazımdır ki, C8H18 üçün cəmi 40 bazis orbitalları alınsın. O, irəli necə getməyi və həlli necə almağı mənə söylədi və mən də etdim. Mən bütün növ s-s, s-p, p-p, δ-qarşılıqlı təsirləri və π-qarşılıqlı təsirini nəzərə alaraq xyukkel tipində yaxınlaşma qurdum. Məndə hələ də hardasa dəftərlərimdə müxtəlif rezonans inteqralları üçün bütün α, β, γ, δ, ε üçün matrisa var. Biz iki-
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013 üç il sonra Lipskombun qrupunda genişlənmiş xyukkel hesablanması üçün proqram yaradana qədər mən bundan irəli gedə bilmədim. Əvvəldə ağlıma gəlmirdi ki, β-nı örtülməyə proporsional qəbul edim. Quterman və Lipskomb ilə qarşılıqlı fəaliy - yətimiz çox sıx idi. Hər ikisində tədqiqat qrupu var idi. Və mən digər adamlardan da çox şeyi öyrəndim. Düşünürəm ki, Lipskomb və Quterman eksperimentator ilə qarşılıqlı fəaliyyətin vacib olduğunu mənə öyrətdilər. Lipskomb buna çox təkid edirdi. Mən Vudvorddan da çox şey öyrəndim. Bu artıq sonralar idi, mən onunla 1964-cü ildən işləməyə başladım. Vudvorddan izahatı mahiyyətin özünə qədər sadələşdirməyi öyrəndim. Məhz belə sadə izahat kimyaçılara təsir edir. İzahı riyaziyyat ilə culğamağa ehtiyac yoxdur. Mən sürətlə öyrəndim. Lipskomb ilə birlikdə yazdığım ilk məqalə, daha dəqiq desəm məqalənin qaralaması çox da yaxşı deyildi. O, məqalədə əsaslı düzəlişlər etdi. Amma mən hər şeyi sürətlə mənimsədim və xatırlayıram ki, ikinci məqalədə ona yalnız az düzəliş etmək qaldı. Vurdvord ilə yazmaq daha çətin idi. Mahiyyəti aşkar etməyə cəhddə o, detalları əzabverici şəkildə cilalayırdı. Məndə orbital simmetriyaya aid məqaləmin qaralmasında onun qeydləri saxlanılır. Həmişə mənə məqalə yazmaq asan idi və bu, çox əhəmiyyətlidir. Vudvord ilə əməkdaşlıq dövründə mənim məqalələrim olduqca pedaqoji idi, onlarda izahata yer var idi. Tədqiqat mövzusunu necə seçmək? Vudvord ilə işləyərək başlıca problemi aydın görmək lazım idi (baxmayaraq ki, Vudvord onları mənə nəzərən daha aydın görürd. Demək olar ki, istedad nəyin vacib olub, nəyin anomal xüsusiyyətlərin nəzərə alınmaya biləcəyini, hansılara diqqət yetirməyi görmək qabiliyyətidir. Müəllimlərin və tələbələrin qarşılıqlı münasibətlərinə qayıdaraq mən hesab edirəm ki, müəllimin rolu ondan ibarətdir ki, tələbədə bu və ya digər formada olan qabiliyyəti oyatsın. Mən hesab edirəm ki, bu ideya müqəddəs Fome Akvinskiyə yüksəlir. Mən düşünürəm ki, müəllimin fəaliyyətinin yekununu pis etmir. Və bu, davamlı ünsiyyət olmalıdır. Ola bilsin ki, tələbə tədqiqatçı qruplarının iclaslarında daha yaxşı öyrənir və bu, amerika sisteminin ən böyük üstünlüyüdür. Tələbələr bilməlidirlər ki, rutin işdə böyük elmi necə görmək olar. Amma əvvəldə bunu onların özləri etmələri çətindir. Rəhbər lazımdır. Təəssüf ki, kimyəvi ədəbiyyatın sadəcə oxunması kömək etmir. Orada hər şey əla görünür. Axı istənilən boş şeyi çap etdirmək olar. Mən düşünürəm ki, Amerika kimya cəmiyyətinin jurnalında (JACS) qəbul olunan məqalələrin 60%-i çap olunmağa buraxılır, bu isə ən yaxşı jurnallardan biridir. Əgər daha aşağı səviyyəli jurnallara müraciət etsək, onlar 95% və daha çox məqaləni çapa qəbul edirlər. Elmi publikasiyalarda seçicilik yoxdur. Rutin və keyfiyyətli məqalələr arasındakı fərq alimin praktiki fəaliyyətində özünü göstərir ki, çox vaxt bunu ünsiyyətdə öyrənir. Mən buna Qutermanın, Lipskombun, Vudvordun yanında öyrəndim. Bu zaman məhz hansı cəmiyyətdə olmanız bir o qədər də vacib deyil. Əhəmiyyətli odur ki, çoxlu seminarlar olan, adamların gəlib gedərək öz işləri haqqında məlumat verdikləri beklynəlxalq mərkəzdə olasan. Beləliklə, mən düşünürəm ki kim Macarıstanda əyalət universitetində işləyib qalıbsa onun bəxti gətirməyib. Orada yalnız ədəbiyyat təhsilin əvəzedicisi ola bilər. Bundan başqa o da əhəmiyyətlidir ki, tələbələri hər bir mümkün olan seminarda iştiraka cəhd etməyə öyrədəsən. Keniti Fukui ilə Sizin qarşılıqlı müna - sibətiniz necə idi? Mən ilk dəfə professor Fukuini Birləşmiş Ştatlara ilk səfərlərinin birində gördüm. Mənə elə gəlir ki, bu, 1964-cü il idi. O vaxt mən təqaüdçü tədqiqatçı idim, iki il ondan əvvəl dissertasiya müdafiə etmişdim və Vudvord ilə birgə işə başlamışdım. O, Harvarda mühazirə oxumağa gəlmişdi və mən onunla söhbət etmək imkanı əldə etdim. Mən onu əsasən reaksiya indekslərinə aid işlərə əsasən tanıyırdım. Bizim münasibətlərimiz həmişə yaxşı idi. Belə ünsiyyətin səbəblərindən biri o idi ki, elmi yarışmanın ənənəvi modeli Fukuinin və mənim işlərimə
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 5‐6 (04) 2013 Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|