Əli Abasov Rəna Mirzəzadə qenderə GİRİŞ
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
42 Patriarxal düşüncə tərzi qender dünyagörüşünün tarixən də önündə gedib və hazırda da bu halın müxtəlif təzahür formaları cəmiyyətdə mövcud olaraq «kişi» dəyərlərinin «qadın dəyərlərinə» qarşı üstünlüyünü təsdiq etməyə yönəlib. Birinci bölmənin sonunda göstərmək lazımdır ki, təkcə qadınlar yox, kişilər də cəmiyyətin ənənəvi norma və stereotip sisteminin qurbanlarıdır. Məhz buna görə də hər cür insan diskriminasiyasından azad yeni tipli cəmiyyətin formalaşması qadın və kişilərin münasibətlərində qender balansı, simmetriya və ahənginin yaranması yolları axtarılmalıdır. Bir sözlə, müasir qender tədqiqatları cəmiyyətdə demokratiya və plüralizm, liberalizm, vicdan azadlığı və insan hüquqlarının bərqərar olması problemləri ilə həmahəngdir. Kursda verilən tarixi icmal cinslərarası münasibətlərin ümumi inkişafını göstərir. Qeyd etmək lazımdır ki, matriarxat dövrü tarixi patriarxata nisbətən daha uzun idi. Bu müxtəlif xalqların miflərində, xüsusən dünyanın kosmoqonik mənzərəsində qadına həlledici rol ayırmış qədim miflərdə də öz əksini tapmışdır. Eposlarda kişinin ön plana keçirilməsi cəmiyyətdə matriarxal münasibətlərin dağılmasını göstərir. Ümumdünya dinləri maskulin dəyərləri təsdiq edərək patriarxal cəmiyyətin ideallarını əks etdirdilər. Bir-birinə uyğun gəlməyən müxtəlif kişi və qadın əxlaq norma və rollarını formalaşdıran xüsusi mədəniyyət tipi yaranır. Kişilər mədəniyyət və tarixin subiyekti, qadınlar isə obyekti olur. Mədəniyyət kişi və qadını ayıran əsas amil olmaqla bərabər onların şüur, idrak , psixoloji özlərini eyniləşdirmə və ifadəsini formalaşdırır. «Şərq-Qərb» problemi, mədəniyətin etnik- dini özünəməxsusluğunda da qenderin irqi, mirqi, dini və s. öyrənmə sahələri var. Deyilənlərə yararlı dəlil müəllim tərəfindən müxtəlif mənbələrdən seçilmiş cinslərarası münasibətlər probleminin icmalı olmalıdır. Bu isə qadın probleminin ayrı-ayrı kortəbii çıxışlardan başlayaraq işçi qadın hərəkatının mütəşəkkil mübarizə formalarının yaranmasına, sufrajizm, radikal və liberal feminizmin meydana çıxmasınadək inkişaf mərhələlərinin bərpasına imkan verər. Nəzəri mühakimələr və feminzm fəlsəfəsi kursun mərkəzi və ən mürəkkəb hissəsidir. Bir dünyagörüşü kimi feminizm bu cərəyanın nümayəndələrinin təsəvvürünə görə patriarxat dünyagörüşünün təmərküzləşmiş ifadəsi olan rasionalizm fəlsəfəsinin tənqidinə və «devrilməsinə» yönəldilmişdi. Müstəsna olaraq məntiqi mühkimələrə dayanma, hissin verdiyi məlumat və duyğudan imtina – insan idrakının bütün sahələrində öz izini qoymuş rasionalizmin böhranının səbəbidir. «Patriarxat» dünyagörüşünün naqisliyini və məhdudluğunu açmış feminizmin tarixin, idrakın, mədəniyyətin, dəyərlər nəzəriyyəsinin yenidən bərpasında müstəsna rolunun açılması labüddür. Bundan əlavə, şüur və idrakın qadın tipinə bəraət qazandırılmasında, cinslərin sosial differensiyasının səbəb və mənbələrinin müəyyənləşdirilməsində, uşaqlıq, tərbiyə, təhsil və qender yanaşması baxımından sosiallaşmasında, seksuallıq problemlərinin nigah və ailə məsələlərinin işıqlandırılmasında feminzm müstəsna rola malikdir. Qenderin fəlsəfi əsasları xüsusi kursu Azərbaycan Respublikası dövlət və qeyri- dövlət ali məktəblərinin humanitar fakultələri üçün nəzərdə tutulmuşdur. İxtisas kursunda qenderin konsepsiyası, metodologiyası, təhlili, tədqiqi və cəmiyyətdə kişi-qadın münasibətlərindəki sosio-mədəni aspektləri izah ediləcəkdir. İxtisas kursunda qenderin mənşəyi, inkişaf tarixi, tipologiyası, predmeti sosial-fəlsəfi istiqamətdən öyrədiləcək. Qender sosiologiyası cəmiyyətdə əsas «kişi» və «qadın» cinslərinin sosial rollarının səciyyəvi xüsusiyyətləri analiz edəcəkdir. İxtisas kursunda Azərbaycan reallığı da xüsusi olaraq tədris olunacaqdır. İxtisas kursu 8 mövzu olmaqla 18 saat mühazirədən ibarətdir. 6 saat seminar məşğələsi nəzərdə tutulur. Beləliklə, kursa 9 mühazirə və üç seminar məşğələsi daxildir. 43
ƏSASLARI Tərtibçi: f.e.n. Rəna Mirzəzadə. Mövzu 1. Qender tədqiqatlarının nəzəri və metodoloji problemləri (4 saat) Qender spesifik elmdir. Onun predmeti, problemləri, cəmiyyət həyatında yeri və rolu, onun təbiətinin sosial-fəlsəfi mahiyyəti, tipologiyası, mənşəi. Qender anlayışının bir neçə metodoloji yanaşma üsulunun izahı. Qender cinslərin qarşılıqlı münasibətinin sosial konstruksiyasıdır. Qenderin «sosial-cins» anlmının cinslərin bioloji anlayışından fərqi. Qender – sosial reallığın əksi olaraq qender asimmetriyası, qender münasibətləri, qender tarazlığı, qender dəyərləri, qenderşünaslıq və s. aspektləri əhatə edən yeni istiqamətli nəzəriyyədir. Feminizm qender tədqiqatlarının mənbəyi və əsas tərkib hissəsidir. Feminizmin geniş və dar mənada sosial-fəlsəfi dərki. Feminizmin əsas inkişaf mərhələləri və feminizm hərəkatı. Qender tədqiqatlarının xüsusiyyətləri. Qender tədqiqatlarının meydana gəlməsi səbəbləri. Qender tədqiqatlarının inkişaf mərhələləri: ibtidai təsəvvürlər; feminist konsepsiyalar; postfeminist nəzəriyyələr. Qender tədqiqatlarının predmet və vəzifəsi. Qender tədqiqatları digər elmlərlə: tarix, fəlsəfə, hüquq, sosiologiya, demoqrafiya, ekologiya, iqtisadiyyat, politilogiya, etnoqrafiya ilə bağlılığı. Qender tədqiqatlarının əsas spesifik metodları. Metodoloji sorğuların qender tədqiqatlarının araşdırılmasında rolu.
Mövzu 2. Qender problemlərinin fəlsəfi metodoloji nəzəriyyələri. (2 saat) Cinslərin tarixin müxtəlif mərhələlərində inkişafı, tipologiyası. İlkin nəzəri konsepsiya, memuarlarda kişi-qadın münasibətləri. Cəmiyyətdə cinslərin münasibətinə antik dövr filosoflarının baxışı: Sokrat, Platon, Aristotel, Fukidid. Azərbaycanda cinslərə yanaşma tərzinin qədim abidələrdə təsviri: Avesta, Kitabi Dədə Qorqud, dastan, nağıl, əsatirlər. Orta əsr dünyagörüşündə qender dəyərləri. İntibah dövrü reformalarında kişi və qadın məsələsi. Quranda , islam dinində kişi-qadın münasibətləri. Fransız filosofları F.Volter, D.Didro, C.C.Russo, C.A.Kondersenin kişi-qadın hüquq bərabərliyi, nəzəri sistemi. Meri Uollstounkraftın «Qadınların hüququnun müdafiəsi» Manifesti, Olimpiya de Qucun «Qadınların hüquq bərabərliyi» Deklarasiyası. Utopik sosialistlər: K.A.Sen-Simon, Ş.Furye və R.Ouenin fəlsəfi feminist nəzəriyyəsi. L.Morqan və M.Midin baxışları. Əbədi dünya görüşündə A.C.-de Stal və C.Sand utopik feministlərdir. C.Stüart Mill liberal feminizmin yaradıcısıdır. Marksizm «qadın məsələsi» haqqında. Avqust Bebelin «Qadın və sosializm» əsəri. Cəmiyyətdə antifeminin baxışların formalaşması fikri: P.Prudon; C.Mişle; A.Şopenhauer; F.Niştse; Z.Freydin baxışları. XIX əsrin sonu və XX əsrin feminist hərəkatı konsepsiyaları: «fəhlə qadın hərəkatları», sufrajistlər. Feminist hərəkatın genişlənməsi.
Feminizm fəlsəfi-metodoloji istiqamətin yaranmasının tarixi şəraiti. Maarifpərvər nəzəriyyələr: liberal fəlsəfi feminist dünyagörüşü sistemi mənbədir (C. Lokk, C.C.Russo, S.T.Mil). C.Lakan, C.Derrida, M.Fukonun feminizmə müasir fəlsəfi baxışları. Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|