Əsmər Sadıq qızı Bədəlova

 
12 
 
Əxlaqi və siyasi tərbiyə xüsusi təşkil olunmuş müsahi-
b
ələr yolu ilə  verilirdi.  Uşaqlar  qısa  və  lakonik cavablara 
alışdırılırdılar. 
 
18 – 
20 yaş arasında gənclər efeblər qrupuna daxil olur 
v
ə  hərbi təcrübə  keçirdilər.  20    yaşından  30  yaşadək tam hü-
quq
lu  legion  olurdular.    Spartada  qızların  da  hərbi  –  fiziki 
t
ərbiyəsinə  böyük diqqət yetirilirdi.  Oğlanlar  müharibədə 
olduğu zaman qızlar daxili asayişi qorumalı və qulları itaətdə 
saxlamalı idilər. 
 
Bel
əliklə, Spartada tərbiyə  tam dövləti səciyyə  daşı-
yırdı. Orada dini, sərt fiziki və  hərbi  tərbiyə əsas  yer tuturdu. 
Savad t
əliminə - təhsilə isə kifayət qədər diqqət yetirilmirdi. 
 
2)Afina  t
ərbiyə  sistemi  Spartadakından  əsaslı  surətdə 
f
ərqlənirdi.  Əkinçilik,  sənətkarlıq  və  ticarətin  inkişafı  nəti-
c
əsində quldarlar daha da varlanmış, xırda mülkiyyətçi  kənd-
lil
ər  isə  müflisləşərək  iş  dalısınca  şəhərlərə  üz  tutmuşdular. 
Onlara  azad v
ətəndaşlar  deyilirdi.  Varlıların  balalarından 
ah
əngdar  inkişaf  etmiş  şəxslər  yetişdirmək  qarşıya  məqsəd 
qoyulduğu  halda,  azad  vətəndaşlar  peşə  və  sənətlə  məşğul 
olurdular;  mü
əllimlik də bu sıraya daxil idi.  
 
Oğlanlar  7 yaşından məktəbə gedirdilər. Qızlar isə tər-
biy
ələrini ailədə davam etdirir, ev işlərinə alışdırılırdılar. Müəl-
liml
ər hakim təbəqəyə  mənsub olmasalar da onlardan istifadə 
edilirdi. 
 
Uşaqlar 7 yaşdan 13-14 yaşadək qrammatika və kifara 
(musiqi)  m
əktəblərində  təlim  alırdılar.  Məktəblər  ayrı  -  ayrı 
adamlar t
ərəfindən  açılır  və  pullu olurdu.  Aşağı  təbəqənin 
uşaqları müstəsna halda oxuya bilirdilər. 
 
13  -
14  yaşdan  sonra  uşaqlar  iki  -üç illik idman  (pa-
lestra) m
əktəbinə gedirdilər. Orada yeniyetmələrə  beş bacarıq: 
qaçmaq, hoppanmaq, gül
əşmək, ox atmaq, üzmək öyrədilirdi. 
Dövl
ətli gənclər  fəlsəfə, siyasət  və  ədəbiyyatı  öyrənmək və 
dövl
əti idarə  işlərində  çalışmaq  üçün  gimnaziyaya  daxil 
olurdular; burada idman m
əşğələləri davam etdirilirdi. 

---

 
13 
18 -
20 yaşda isə Spartada olduğu kimi,
 
efebiya – h
ərbi 
v
ə  mülki təcrübə  keçirdilər. Bu müddətdə  onların  siyasi 
hazırlığı  da  davam  etdirilirdi.  Təhsil pullu, məktəb isə  xüsusi 
olduğu üçün aşağı təbəqə əməklə məşğul olur, atalarından onun 
s
ənətini öyrənirdilər. Ata öz peşəsini uşağa öyrətməsə, dövlət 
qanunu il
ə  övladının  gələcək  maddi  qayğısından  məhrum 
edilirdi.  
Bütün bunlarla  yanaşı, Afina və Sparta tərbiyə sistem-
l
əri  arasında  digər  fərq  ondan ibarət idi ki, Spartada tərbiyə 
mü
əssisələri dövlətin  əlində, Afina məktəbləri isə  xüsusi 
adamların ixtiyarında idi. Spartada tərbiyə hərbi -fiziki xarakter 
daşıdığı  halda,  Afinada  zehni  və  estetik tərbiyəyə  üstünlük 
verilirdi. 
 Bel
əliklə, qədim  Yunanıstanda  həm də  pedaqoji 
n
əzəriyyə  formalaşırdı. Bu nəzəriyyə gənc nəslin ahəngdar və 
h
ərtərəfli inkişafı prinsipinə əsaslanırdı. İlk pedaqoji  ideyalara  
bizim  eradan 
əvvəl Sokratın (469 – 399),  Platonun ( 427 – 
347),  Aristotelin  (384  –  322),  Demokritin    (e.
ə.460  –  370) 
əsərlərində  rast gəlinir.  Onlar  quldarlıq  cəmiyyətində  quldar 
balalarının təlim – tərbiyəsinin sistemini yaratmışdılar. 
 
Sokrat  insanda  ruhun 
ən mühüm  olduğunu  əsas 
götür
ərək hər şeyin ruhdan asılı olduğu müddəasını yürüdürdü. 
O bu ideyaya 
əsaslanaraq hər  bir  şəxsdə  bütün biliklərin 
mövcudluğunu  qəbul edir və  bu biliklərin  aşkarlanması  üçün 
şəxsə kömək etməyi vacib sayırdı. Köməkdə isə sual -cavabın 
əsas yol olduğunu deyir və özü bu yoldan istifadə edirdi. Ona 
gör
ə  də  pedaqogikada  bu  metoda  Sokrat  metodu  deyilmişdir 
(evrestik müsahib
ə). 
 
Platona  
(Əflatun)    görə, insanda ruhun  əsasını  ağıl, 
irad
ə  və  hiss  təşkil  edir.  Buna  uyğun  olaraq  üç cəhət  –  müd-
riklik, m
ərdlik  və  mötədillik  insani  keyfiyyətlər kimi  inkişaf 
edib formalaşdırılır. 
 
 

---

 
14 
 
 
 
                    
↓                              ↓ 
                     
↓ 
                 Müdriklik 
            M
ərdlik         Mötədillik (etidal,orta 
h
ədd) 
 
         
Platon  insanları  üç  ictimai  qrupa  bölür:    filisoflar, 
h
ərbçilər, əkinçilər.    
Aristotel   
(Ərəstu)  isə  ruhun bitki, heyvan və  insan 
ruhu olmaqla üç 
əlamətini müəyyən eədərək,  buna  uyğun 
fiziki, 
əxlaqi və əqli keyfiyyətlərin inkişafını nəzərdə tuturdu. 
O bu ideyaya müvafiq olaraq pedaqogikada ilk d
əfə uşaqların 
yaş  dövrlərini müəyyənləşdirmişdir.  Aristotelə  görə,  insanın 
h
ər bir arzusunda üç cəhət var: çatışmazlıq, artıqlıq, mötədillik 
(orta h
ədd). Orta hədd  -qızıl həddir  və ən məqsədəuyğundir, 
fay
dalıdır.  
Aristotel tarixd
ə  “İlk müəllim” adını  qazanmışdır. 
        Demokrit    (e.
ə.460  –  370)  uşaqların  tərbiyəsində 
valideynl
ərin roluna böyük əhəmiyyət verir və ailə tərbiyəsini 
vacib sayırdı. Belə bir müddəa irəli sürürdü ki, insanlarda yaxşı 
dü
şünmək,  yaxşı  danışmaq,  yaxşı  iş  görmək qabilyyətini 
inkişaf etdirmək lazımdır ( Fikir bizim Zərdüşt təlimi ilə uzlaşır 
). 
          
Biz  tarixi  şəxsiyyətlərin  adını  çəkdik: lakin heç bir ad 
ç
əkmədən onu da deməliyik ki, tərbiyə işinin tarixi insanlığın 
tarixi  q
ədər qədimdir. Öyrətmək, yol göstərmək, istiqamət 
verm
ək  işi  yer  üzündə  ilk  insanların  yaşadığı  dövrdən  baş-
lamışdır.  Tədriclə  həyat  inkişaf  edib  ictimai  –  iqtisadi for-
masiyalar d
əyişdikcə,  xalqlar  formalaşdıqca  pedaqoji  fikirlər 
toplumu yaranmışdır: bu, xalq pedaqogikasıdır. Hər xalqın öz 
pedaqoji baxışları, şəxsiyyətin doğru – dürüst böyüyüb boya – 
başa  çatması  ilə  bağlı  fikirləri var, və  o,  əsrlərin  sınağından 
çıxdığı üçün etibarlıdır. 
            
Ağıl 
Irad
ə 
Hiss 

---