Əsmər Sadıq qızı Bədəlova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1) Sparta tərbiyə sistemi
9 Q ədim Hindistanda “icma məktəbləri” əmələ gəlmiş və bir neç ə min il yaşamışdır. Kəndlərdə kəndlilərin hesabına m əktəblər fəaliyyət göstərmişdir. Misird ə astronomiya, coğrafiya, hesab, fizika və başqa elml ər yaranmağa başlamışdı. Burada məktəblər iki cür idi: 1)saray kahinl əri və ən yüksək imtiyazlı adamlar üçün m əktəblər; 2) xırda məmur hazırlayan məktəblər. Q ədim Şumerlərdə başlıca təhsil ocağı məktəb idi. Bu- ra da mixi yazılardan istifadə olunurdu. ”Bilqamıs” (Gilqamış) dastanının həkk olunduğu gil kitabələr (mindən çox kitabə ta- pılmışdır) bunu sübut edir. Eramızdan əvvəl I minilliyin əv- v əlində yaranan Manna dövlətində isə heroqliflərdən istifadə olunmuşdur. Öyr ətmə və öyrənmə məsələlərinin meydana gəlib inki- şaf etməsində qədim xalqımızın da xidmətləri mövcuddur və danılmazdır. Azərbaycanda ən qədim dövlətlər Aratta, Lulli- bum, Kutiu m olmuşdur. Bu dövlətlərdə sənətkarlıq yüksək inkişaf etmişdi. Aratta saf, t əmiz ənənələr ölkəsi adlanırdı (dilimizdə indi d ə işlənən arıtmaq, arıtlamaq sözündən). Qiymətli bəzək işləri ilə məşğul olurdular. Məşhur ustalar və sənətkarlar var idi. Bu peşələr onlara lap kiçik yaşlardan öyrədilirdi; bir qayda olaraq onlar da böyüy ən nəslə öyrədirdilər. Aratta Şumer dövl əti ilə həmişə iqtisadi, siyasi, mədəni əlaqələrdə olmuşdur. “Bilqa mıs” dastanının yazıldığı mixi əlifba Arattada məlum idi, eyni zamanda “Bilqamıs” mətnlərində dilimizə məxsus leksik vahidl ər –(isimlər -su, ağac, meşə, tum, şum, xış və s., saylar - bir , beş və s., fellər –gəl(mək), get(mək), um(maq), en(mək) və s. əvəzliklər –mən, o, onu və s., feli bağlamalar, sözdüzəldici və söz d əyişdirici şəkilçilər mövcuddur. Demək, Şumer mədə- niyy ətinin yaranıb formalaşmasında imzamız var. Lullubum Az ərbaycan ərazisində yaranan ikinci erkən dövl ət quruluşu idi. Lullubumlular ən çox maldarlıq və dəmyə 10 əkinçiliklə məşğul olurdular. Mixi yazı sistemi onlara da mə- lum idi. S əma, Bərəkət, Ay, Günəş və s. allahlara sitayiş edirdil ər. Akkad dövlətinə qarşı yürüşlərə çıxır, torpaqlarını genişləndirirdilər. Kutim h ərbi dəstələri və hərbçiləri ilə məşhur idi. Şumerlərlə sıx əlaqə saxlayır və Akkad hökmdarlarına qarşı mübariz ə aparırdı. Bilirik ki, t ədqiqatlar aparıldıqca faktlar yenilənir, bi- linm əyən elmi məumatlar üzə çıxır. İndi alimlər bu fikir- d ədirlər ki, dünyanın, bəlkə də, ilk əlifbası və ilk yazı m ədəniyyəti Azərbaycan türklərinə məxsusdur. Bunu e.ə. 20 - 14 cü minillikl ərə məxsus Kür –Araz mədəniyyətinin qalıqları sübut edir. İyirmi bir kitabdan və iki milyon misradan ibarət “Avesta”nın ilk variantı bu əlifba ilə yazılmışdır. Əlifba 21 h ərfdən ibarət olmuşdur. Hərflər quruluşca 12 bürc və 9 planetin h əndəsi quruluşuna bənzədilmişdir. Bu xüsusiyyətinə gör ə tədqiqatçılar ona “Ulduz əlifbası” adını vermişlər. Son- ralar əlifba daha da təkmilləşmiş və Maq əlifbası(1) və Maq əlifbası(2) olmuşdur. “Avesta” ikinci dəfə bir –birindən o q ədər də fərqlənməyən bu əlifbalarda yazılmışdır. Daha sonra bu əlifbalar min illər boyu dəyişmiş, Finikiya, Aramey, Yenisey varia ntlarına çevrilmişdir. Bu tarix is ə ən azı e.ə. 2-ci minilliyə təsadüf edir. Bundan sonra ayrıca Avesta v ə 52 hərflik Alban əlifbaları yaradılmışdır. Hər iki əlifba dünyanın ən kamil əlifbası hesab olunur. “Avesta” əlifbası dünyada yeganə əlifbadır ki, orada uzun və qısa saitlər üçün işarələr var. Bu da dilimizdə ahəng qanununun aparıcı olmasından irəli gəlir. Artıq elmdə etiraf olunmuçdur ki, Ulduz və Maq əlif- baları dünyanın ən qədim hesab olunan Şumer və Misir yazıla- rından daha qədim və daha mükəmməldir; ərəb və fars əlifba- ları da Maq əlifbalarından yaranmışdır. “Avesta”da Z ərdüştün dini fikir və ideyaları toplanmış- dır. Azərbaycanda pedaqoji fikrin yaranması və inkişafında 11 Z ərdüştiliyin, Zərdüşt məktəblərinin və “Avesta”nın müstəsna yeri vardır. Akademik Hüseyn Əhmədov bu barədə yazarkən Az ərbaycanda məktəb təhsili dövrünün Zərdüşt məktəbləri ilə başlandığını bildirir. Z ərdüştilik ikin orta əsrlərdə Azərbaycan, İran, Orta Asiya, Ön Asiya v ə bir sıra başqa ölkələrdə geniş yayılmış bir dindir. Z ərdüştilikdə və onun qayəsini ifadə edən “Avesta”da elm v ə dini biliklərə yiyələnmək, xeyirxah olmaq əsas insani v əzifə hesab edilmişdir. Bunlar da öz başlanğıcını üç müqəddəs k əlamdan alır: 1) Xeyir fikir. 2) Xeyir söz. 3) Xeyir əməl. Y əni əvvəlcə insanda xeyirxah fikir yaranmalı, o xeyirxah sözd ə ifadə olunmalı, nəhayət, xeyixah əməllə həyata keç- m əlidir. Üç mərhələli bu fəaliyyət əvvəlcə ailədə, sonra icmada, daha sonra vilay ətdə öz əksini tapmalıdır. Yeni insan t ərbiyəsində Zərdüşt məktəblərinin böyük rolu olmuşdur. Uşaqlar məktəbə 7 yaşından qəbul olunmuş, onlara h ərb sənəti, maqlıq (kahinlik, kosmik odun qoruyucusu), əkinçilik və maldarlıq öyrədilmişdir. Dünyada diqq əti ən çox cəlb edən məktəblər sırasında Q ədim Yunanıstanın tərbiyə, məktəb və pedaqoji fikrinin adını ç əkə bilərik. Qədim Yunanıstan ərazisində bir çox xırda quldar dövl ətlər olmuşdur. Bunlardan ikisinin tərbiyə sistemi diqqəti daha çox c əlb edir: 1) Sparta tərbiyə sistemi ( o zamankı Lakoniya dövl ətinin əsas şəhəri); 2) Afina tərbiyə sistemi (o zamankı Attika dövlətinin əsas şəhəri); 1)Sparta əkinçilik ölkəsi idi. Orada qul əməyi əsas yer tuturdu. Qullar amansızcasına istismar edilirdilər; ona görə də b əzən üsyan edir, sahibkarlarına divan tuturdular. Bu səbəbdən Spartada t ərbiyənin əsas vəzifəsi quldar uşaqlarından möhkəm, dözümlü döyüşçülər hazırlamaq və qulları itaətkar tərbiə etm ək idi.Tərbiyə müəssisələri dövlətin himayəsində idi. Quldar ların uşaqları 7 yaşından bu tərbiyə müəssələrinə top- l anır və 18 yaşa qədər dövlət nəzarətçisinin rəhbərliyi altında t ərbiyə alırdılar. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|