F. Q. Vahidov, T. B. Ağayev

90 
 
uzaqlaşmaması burada xüsusi məna kəsb etmir. Siyasi yönümün, mövqeyin dəyiş-məməsi onun siyasi insan kimi 
dəyişməz qalması demək deyildir. O, öz həyatında müəyyən təshihlər aparır, siyasi reallıqlara öz münasibətini 
dəqiqləşdirir, öz həyat fəaliyyətinin konkret formalarını başqalaşdırır. 
Yeri gəlmişkən bir məsələyə  də aydınlıq gətirilməlidir. Tarixin sərt dönüşlərində insanların siyasi həyata 
qoşulmasına xüsusi diqqət yetirilmiş, hər kəsin siyasətdə  iştirakı hüququ etiraf olunmuş, bunun üçün müəyyən 
təminatlar verilmişdir. Lakin bu, uzun müddət ərzində əhalinin bir qisminə müyəssər olmuşdur. Tarixi proses sübut 
edir ki, siyasi kolliziyalar zamanı siyasi problemlərin həllində  iştirak edənlərin sayı  kəskin surətdə artır. Lakin 
qələbə ya məğlubiyyət məqamları keçdikdən sonra iştirakçıların azalması müşahidə edilir. 
Mütəxəssislərin fikrincə, ümumi meyl belədir ki, siyasət getdikcə daha çox adamın həyatına daxil olur. Sabit 
xarakter daşıyan bu meyl əhəmiyyətli dərəcədə onunla əlaqədardır ki, siyasi hüquq və azadlıqların dərk olunması, 
reallaşması siyasi fəaliyyətdə, demək olar ki, hamının iştirakı üçün əsas yaradır. Müxtəlif səviyyədə  rəhbərin, 
liderin mövqeyi, siyasi proseslərə bələdliyi, elmi cəhətdən əsaslı strategiya və taktika işləyib hazırlamaq bacarığı 
böyük məna kəsb 
[225 - 226]
 edir. Lakin bu, adamların siyasi davranışının, fəaliyyətinin həlledici  əhəmiyyətini 
kiçiltməyə əsas vermir. 
Belə bir cəhət də unudulmamalıdır: bəzən insanların siyasi fəaliyyətini məhdudlaşdırmaq, yaxud başqa bir 
məcraya yönəltmək halları özünü göstərir. Lakin insanların siyasi həyatdan hər hansı formada uzaqlaşdırılması, real 
tarixi prosesə adekvat olmayan səmtə istiqamətləndirilməsi ciddi nəticələrə gətirib çıxara bilər. Məsələn, açıq və ya 
gizli şəkildə bütövlükdə siyasi sistemə münasibətdə yadlaşma təzahür edə bilər. 
Hazırda ictimai-siyasi həyatda təkcə bir ölkə əhalisinin yox, bir çox dövlətlərin əhalisinin sosial dəyərlərinin 
akkumulyasiyası baş verir. İndiki mərhələdə müxtəlif siyasi yönümlü insanlar cəmiyyətin militaristləşdirilməsinə, 
təcavüz və müharibə siyasətinə, irqi və milli ayrı - seçkiliyə, terrorizmə, qadınların hüquqlarının 
məhdudlaşdırılmasına, gənc nəslin vəziyyətinin pisləşməsinə,  ətraf mühitə qeyri-insani münasibətə, təbii 
ehtiyatlardan səmərəsiz istifadəyə və s. qarşı öz etirazlarını bildirirlər. 
Göründüyü kimi, siyasi sosiallaşma mürəkkəb, çoxcəhətli proses olub, müvafıq informasiyanın 
mənimsənilməsini,  şərhini, öz mənafe və  tələbatlarına uyğunlaşdırılmasını, həmin mənafe və  tələbatların 
cəmiyyətlə, dövlətlə qarşılıqlı münasibətlər prosesində, real həyatda reallaşdırılmasını nəzərdə tutur. 
 
4. Siyasi mədəniyyət 
 
Siyasətin sosiologiyasında siyasi mədəniyyət problemi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. O, siyasi hakimiyyət 
funksiyalarının həyata keçirilməsi prosesində reallaşdırılan (və ya reallaşdırılmalı olan) nəzəri müddəaların, 
baxışların, rəylərin, sərvət yönümlərinin və s. məcmusu kimi təsəvvür edilə bilər.  
Siyasi mədəniyyət üçün əsas çıxış nöqtəsi əhalinin məlumatlı olması, nəzəri-siyasi problemlərə bələdliyidir. 
İlkin biliklər, məlumatlar adətən kortəbii surətdə  əldə edilir, təhsil sayəsində, kütləvi informasiya vasitələrinin 
fəaliyyəti sayəsində az - çox sistemli xarakter daşıyır. 
Sistemli məqsədyönlü siyasi təhsilin olmaması ciddi nəticələrə  gətirib çıxara bilər. Siyasi yönümün 
itirilməsi, tarixi yaddaşın zəifləməsi və ya təhrifı, siyasi davranışın passivliyi, siyasi hadisələrə marağın sönməsi, 
laqeydlik və s. bu qəbildəndir. 
Siyasi mədəniyyət üçün siyasi yönüm, dəyərlər, ustanovkalar mühüm əhəmiyyətə malikdir. Çünki bunlar 
əqidəni, fəaliyyətə hazırlığı formalaşdırır. 
Təhlil göstərir ki, respublikamızda siyasi yönümlər kifayət qədər rəngarəngdir. Onların spektri müxtəlif 
olmaqla yanaşı yayılma dərəcəsi də bir-birindən fərqlidir. Azərbaycanda Prezident və parlament seçkilərinin 
nəticələri göstərdi ki, siyasi partiyaların çox olmasına baxmayaraq, əsas siyasi yönümlər və  əqidələr bir neçə 
partiya (xüsusən Yeni Azərbaycan Partiyası) ətrafında cəmləşir. 
Nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, siyasi mədəniyyət fəaliyyətdə  təcəssümünü tapır. Lakin siyasi mədəniyyət 
təkcə siyasi həyatda iştirakı xarakterizə etmir, o həm də insanın yetkinlik dərəcəsini, dərketmənin mənalılığını, 
dərinliyini, siyasi biliyin praktikaya necə qoşulmasını və s. əks etdirir. 
Aydın məsələdir ki, insanın siyasi fəaliyyəti onun yaşadığı dövlətin hüquqi normaları ilə tənzimlənir. Bu o 
deməkdir ki, şəxsiyyətin siyasi mədəniyyətinin formalaşması  və  təkamülü baxımından hüquqi normaların 
mükəmməlliyi xüsusi məna kəsb edir. Bu normalar cəmiyyətin dinamik inkişafına istiqamətlənməli, zərurət 
yarandıqda yeniləşməlidir, müasirləşməlidir. Demokratik cəmiyyət quruculuğunun uğurla həyata keçirilməsi 
mükəmməl hüquqi prinsiplərə  və normalara, qanunların aliliyinə möhtacdır. Bu quruculuq eyni zamanda 
vətəndaşların siyasi mədəniyyətinin yetkinliyini 
[228 - 228] 
nəzərdə tutur. Ümummilli liderimiz H. Ə. Əliyev qeyd 
edirdi ki, demokratiya «hər bir cəmiyyətin, hər bir dövrün tələblərinə uyğun olaraq inkişaf edir». 
Xatırlatmaq yerinə düşər ki, bazar münasibətlərinin və strukturlarının qərarlaşması, hüquqi demokratik 
dövlət quruculuğu vətəndaşların siyasi şüurunda köklü dəyişmələrin baş verməsini tələb edir. Ona görə də müstəqil 

---

91 
 
inkişafımıza, milli maraqlara və tələbatlara istinad edən dərkolunmuş siyasi mədəniyyətin formalaşdırılması ümdə 
vəzifələrdən olaraq qalır. 
Bir məsələyə  də diqqət yetirilməlidir: son zamanlar milli ideyadan, onun ictimai-siyasi həyatda rolundan 
çox danışırlar. Milli ideya ictimai şüura «hopmuş» ideyaların kristallaşması ola bilər. Başqa sözlə, belə ideya üstün 
sosial yönümlərin, dəyərlərin təmərküzləşməsi ola bilər. Milli ideya şəxsi, qrup və ictimai maraqları ifadə edərək, 
onları əlaqələndirərsə, o zaman birləşdirici, səfərbəredici ideya ola bilər. 
[228 - 229]
 

---