Fesil indd
Yüklə 2,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 4. Qlobal Cini əmsal İllər Cini əmsal
- Cədvəl 5. Əhalinin kvintilləri üzrə gəlirlərin qlobal bölgüsü Gəlirlərin qlobal bölgüsü (%) 1990-c il 2000-ci il
- Cədvəl 6. Sosial bərabərsizliklərlə mübarizə metodları Sahələr Uşaqlar və ev təsərrüfatlar üçün ədalətli
- Enerji və mədənçilik
- Makroiqtisadi siyasətlər
- Kənd yerlərinin inkişaf
- Nəqliyyat və infrastruktur
- Su və kanalizasiya
93 məhrumiyyətləri artıran iqtisadi inkişaf insan inkişafı üzərində də ciddi mənfi təsirlər doğuracaqdır. Empirik təcrübələr yüksək insan inkişafı indeksinə sahib ölkələrdə gəlirlərin bölgüsünün daha ədalətli olduğunu göstərir. Xüsusilə, aşağı və orta gəlirli ölkələrdə sosial bərabərsizliklərin səviyyəsi azaldıqca insan in- kişafı indeksində yüksəlmə müşahidə edilir. Digər tərəfdən, gender diskrimi- nasiyanın və sosial bərabərsizliklərin azaldılması səhiyyə və təhsil sahəsindəki müsbət struktur dəyişiklikləri ilə birlikdə iqtisadi inkişafın sürətlənməsinə səbəb olur. İqtisadi bərabərsizlikləri ölçmək və müqayisə etmək üçün geniş şəkildə istifadə olunan metodlardan biri Cini (Gini) əmsalının hesablanmasıdır. Gəlirlərin təmərküzləşmə əmsalı olaraq da adlandırılan Cini əmsalı, ölkə daxilində mükəmməl bərabər paylanma ilə müqayisədə individual və ya ev təsərrüfatları səviyyəsində gəlirlərin (və ya istehlakın) bölgüsünü ölçür və “0” ilə “1” ara- sında dəyərlər alır. “0” dəyəri ideal bərabərlik vəziyyətini əks etdirdiyi halda, “1” dəyəri bütün milli gəlirin bir nəfərin (və ya bir qrupun) əlində cəmləşdiyini göstərir. Dolayısilə, gəlirlərin bölgüsündə qeyri-bərabərlik dərəcəsini miqdarca qiymətləndirməyə imkan verən statistik göstəricidir. İtaliyalı iqtisadçı Korrado Gini tərəfindən inkişaf etdirilən bu əmsal, mütləq (ideal) bərabərliyi ifadə edən düz xətti ilə Lorenz əyrisi arasında qalan sahənin, mütləq bərabərlik düz xətti altında qalan üçbucağın sahəsinə nisbətidir. Onun bərabər bölgüsü zamanı hər bir qrup öz sayına mütənasib olaraq gəlir əldə edir. Bu indeks yalnız əhalinin gəlirlərini yox, müxtəlif qrup işçilərin cinsiyyətinə, məşğulluq xarakterinə və s. görə əmək haqlarının qeyri-bərabər bölgüsü dərəcəsini müəyyən etmək üçün də istifadə edilir. Qeyd edək ki, əhalinin pul gəlirləri ölçülərkən sadəlik baxımından kvintil və ya desillərdən ibarət qruplar yaradılır. Kvintil (20%) qrupları üzrə göstəricilər alınarkən ev təsərrüfatlarının hər nəfərə sərəncamda qalan gəlirləri artan qaydada düzülərək ev təsərrüfatlarının sayına görə 5 bərabər 20%-lik qrup yaradılır. Bu zaman birinci kvintilə ən az gəlirləri olanlar, beşinci kvintilə isə ən çox gəlirləri olan ev təsərrüfatları düşür. Desil (10%) qrupları eyni qayda ilə məlumatlar düzülərək 10 bərabər hissəyə bölünməklə yaradılır. Təhlil və müqayisə üçün eyni göstəricilər istehlak xərclərinə görə də alına bilər. Məlumat üçün bildirək ki, son iki əsrə yaxın müddət ərzində müşahidə edilən qlobal iqtisadi inkişafa baxmayaraq, Cini əmsalı davamlı şəkildə pisləşmişdir (cədvəl 4). Belə ki, 1820-ci ildə 0,430 olan əmsal 2002-ci ildə 0,710-a yüksəlmişdir. Bu rəqəm həddindən artıq yüksəkdir və istehsal edilən mal və xidmətlərin artmasına paralel olaraq, sosial bərabərsizliklərin daha kəskin xa- rakter aldığını göstərir.
94 Cədvəl 5-də müxtəlif illər üzrə gəlirlərin qlobal miqyasda bölgüsünün əhalinin kvintilləri (Q) arasındakı paylanması göstərilmişdir. Məsələn, alıcılıq qabiliyyəti paritetinə əsasən (2005-ci ilin qiymətləri ilə), 2007-ci il etibarilə dün- ya əhalisinin ən zəngin 20%-lik təbəqəsi qlobal gəlirlərin təxminən 70%-nə sa- hib olmuşdur. Əhalinin ən yoxsul 20%-lik təbəqəsi isə, qlobal gəlirlərin sadəcə 2%-i ilə kifayətlənmişdir (cədvəl 5). Araşdırmalara görə, qarşıdakı onilliklər ərzində bərabərsizliklərin ciddi şəkildə azalacağı gözlənilmir. Məsələn, Hillebrand (2008) qlobal Cini əmsalının 2050-ci ildə ən yaxşı halda 0,610, ən pis halda isə 0,708 olacağını proqnozlaş- dırır.
1820
0,430 1850
0,532 1870
0,560 1913
0,610 1929
0,616 1950
0,640 1960
0,635 1980
0,657 2002
0,707 Mənbə: Ortiz, I., Cummins, M. (2011). Global Inequality: Beyond the Bottom Billion, UNICEF. Cədvəl 5. Əhalinin kvintilləri üzrə gəlirlərin qlobal bölgüsü Gəlirlərin qlobal bölgüsü (%) 1990-c il 2000-ci il 2007-ci il Q5
75,3 74,4 69,5 Q4
14,9 14,2 16,5 Q3
5,4 6,3 7,8 Q2
3,0 3,4 4,2 Q1
1,5 1,7 2,0 Ölkə say 99 127 136 Dünya əhalisinin faizi 86,1 91,1
92,4 Qlobal ÜDM-in faizi 85,3 87,4
88,6 Mənbə: Ortiz, I., Cummins, M. (2011). Global Inequality: Beyond the Bottom Billion, UNICEF. 95 Sosial bərabərsizliklərlə mübarizə metodları iki qrup altında ümumiləşdirilir (cədvəl 6): - hədəflənən nəticələrin əldə edilməsinə fokuslanan təbirlər: sosi- al bərabərsizliklərlə mübarizədə müsbət addımların təşviq edilməsi və dövlət tərəfindən effektiv şəkildə dəstəklənməsi; - sosial bərabərsizliyi törədən və ya dərinləşdirən səbəblərin aradan qal- dırılmasına fokuslanan təbirlər: tətbiq edilməkdə olan mövcud siyasətlərin tərk edilməsi və ya dəyişdirilməsi.
• universal ödənişsiz təhsil • tələbələr üçün təqaüdlər və proqramlar • istifadəçi ödənişləri • təhsilin ticariləşdirilməsi • müəllimlərin əmək haqlarndan xərc-qənaətləri
• UNICEF • UNESCO • UNRISD • World Bank’s PRSP Sourcebook Enerji və mədənçilik • kənd yerlərinin elektrik enerjisi ilə təminat
• aşağ-gəlirli ev təsərrüfatlar üçün istehlak subsidiyalar
•
• təbii sərvətlərdən lokal faydalar təmin edən qanunvericilik
• neft / mineral hasilat üçün vergi tətbiq olunmamas
• UN Policy Notes • World Bank’s PRSP Sourcebook • DFID
• kənd yerlərində regional banklar • lokal sahələrdə filiallaşma / şöbələşmə • maliyyə menecmenti (maliyyə və əmtəə bazarlarnn tənzimlənməsi, kapital nəzarətləri) • maliyyə sərbəstliyi • bank sisteminin xilas edilməsi (böyük banklara transfertlər) • böyük özəl müəssisələrə subsidiyalar • UN Policy Notes • UNCTAD • CGAP
Səhiyyə • universal ibtidai və orta səhiyyə xidmətləri • qidalanma proqramlar • ödənişsiz reproduktiv səhiyyə xidmətləri • istifadəçi ödənişləri • səhiyyənin ticariləşdirilməsi • az faydal ali ixtisaslaşmş klinikalar (məsələn, kardioloji mərkəzlər) • UNICEF • WHO • UNRISD • UNFPA • UN Policy Notes Mənzil • aşağ-gəlirli təbəqələr üçün mənzil subsidiyalar • aşağ standartl mənzillərin təkmilləşdirilməsi • yüksək-gəlirli təbəqələrin mənzil sahibi olmalar üçün dövlət tərəfindən maliyyələşmə • UN Habitat • IDS
Sənaye • rəqabətə davamllğ dəstəkləyən texnologiya siyasəti • yerli məşğulluq yaradan sənayelər • kiçik və orta sahibkarlq müəssisələri • tənzimləməmə • ticarətin ümumi liberallaşdrlmas • UNCTAD • UN Policy Notes • ILO
• məşğulluq yaratma siyasətləri • əmək resurslarnn elastikləşdirilməsi • ILO • UN Policy Notes Makroiqtisadi siyasətlər • məşğulluq yönümlü monetar və fiskal siyasətlər • balanslaşdrc siyasətlər • birbaşa vergiləndirmə • inflyasiyann nəzarət altnda saxlanlmasna ifrat fokuslanma • tsiklik siyasətlər • dolay vergiləndirmə (ƏDV) • UN Policy Notes • ILO • UNDP
• UNCTAD Dövlət xərcləri • yoxsulluq yönlü xərclər • fiskal özünüidarəetmə • hərbi-müdafiə xərcləri • yüksək gəlirli qruplarn faydalandğ fəaliyyətlərə verilən subsidiyalar • World Bank’s PRSP Sourcebook • UNICEF • IDS
• torpaqlarn yenidən bölgüsü • su təchizat və bazarlara çxş • heyvandarlq, kiçik fermerlər üçün kreditlər, aqrar məsləhət xidmətləri • böyük torpaq sahiblərinin faydalana biləcəyi böyük investisiyalar (məsələn, irriqasiya sistemləri) • FAO
• WFP • World Bank’s PRSP Sourcebook
• sosial müdafiə təbəqəsi • pul köçürmələri və sosial xidmətlər • özəl fondlu pensiya sistemləri • ILO • WHO
• UNICEF • UN
• UNRISD • Development banks
• kiçik miqyasl yerli şirkətlər • əsas infrastrukturun maliyyələşməsi • beynəlxalq marketinq kompaniyalar • lüks otel şəbəkələrinə aşağ dərəcəli vergi tətbiqi • DFID • Overseas Development Institute Ticarət • məşğulluq yaradan yerli şirkətlərlə ixrac bazarlar arasnda əlaqənin yaradlmas • daxili inkişaf üçün ixrac sektorlarnn vergiləndirilməsi • əsasən ikitərəfli sərbəst ticarət müqavilələri • mövcud intellektual mülkiyyət müqavilələri • UNCTAD • UN Policy Notes
• yerli əhəmiyyətli yollar • sosial infrastruktur • münasib qiymətli ictimai nəqliyyat • ev təsərrüfatlar üçün motorsuz nəqliyyat (velosipedlər, camşlar, atlar) • yoxsullarn / sosial baxmdan təcrid olunanlarn istifadə etmədiyi və ya vergiləndirmə baxmndan yararsz olan böyük (və məsrəfli) infrastruktur investisiyalar • World Bank’s PRSP Sourcebook • DFID
• yoxsul səmtlərin təkmilləşdirilməsi • əlçatan universal dizayn • inkişaf etmiş yerlərdə böyük şəhər infrastruktur layihələri • World Bank’s PRSP Sourcebook • UN Habitat • UNICEF
• kənd yerlərində su təchizat və kanalizasiya • qeyri-təkmil özəlləşdirmə • UNICEF • UNDP
• World Bank’s PRSP Sourcebook
Yüklə 2,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|