Haqq-hesab kitab indd

54
Nazir Əhmədli
1.Ağababa İbrahim oğlu 50 y; oğlanları: 1) İbrahim 12 
y; 2) Ağaxan 5 y; qardaşları: 1) Abdulla 30 y; 2) Yusif 25 y. 
6,5 xalvar əkin yeri var, 1 xalvar buğda, 1,5 xalvar arpa 
əkini, 1 atı, 4 iribuynuzlu, 25 xırdabuynuzlu mal-qarası var.
2. Aşır Yusif oğlu 45 y; oğlanları: 1) İsmayıl 10 y; 2) 
Həsən 6 y; 3)Namaz 4 y; 4)Mahmud 3 y; 
5 xalvar əkin yeri, 1 xalvar buğda, 1 xalvar arpa əkini, 
1 atı, 8 iribuynuzlu, 10 baş xırdabuynuzlu mal-qarası var.
3. Həsən Vəli oğlu 50 y; oğlanları: 1)Xəlil 25 y; 2)Cəlil 
16 y; 
3 xalvar əkin yeri, 1,25 xalvar arpa əkini, 4 baş iribuy-
nuzlu mal-qarası var.
4.Məmmədalı Novruz oğlu 50 y; oğlanları: 1)Məhər-
rəm 30 y; 2)Novruz 25 y; 3)İbrahim 12 y; 4)İmirza 10 y; 
5)Qurban 9 y; 6)Qasım 5 y; 7)Kərim 3 y; 
10 xalvar əkin yeri, 2 xalvar buğda, 2 xalvar arpa əkini, 
2 atı, 15 baş iribuynuzlu, 40 baş kiçikbuynuzlu mal-qarası 
var.
5. Qəmbər Mustafa oğlu 60 y; oğlanları: 1)Hüseyn 30 
y; onun oğlu Qasım 3 y; 2)Həsən 28 y; qardaşı Abdulla 40 
y; onun oğlanları: 1)Qulu 6 y; 2)Sadıq 4 y; 3)Mustafa 2 y; 
20 xalvar əkin yeri, 3 xalvar buğda, 5 xalvar arpa əkini, 
3 atı, 35 iribuynuzlu, 150 xırdabuynuzlu heyvanı var.
6. Səfər Alı oğlu 25 y.
7. Xəbər Həsən oğlu 50 y; oğlanları: 1)Həsən 20 y; 2)
Məhəmməd 10 y; 3)Hümbət 6 y; 
10 xalvar əkin yeri, 1 xalvar buğda, 3 xalvar arpa əkini, 
1 atı, 15 baş iribuynuzlu, 25 baş xırdabuynuzlu heyvanı var.
8. Əhməd Alı oğlu 20 y; qardaşları: 1)Məhəmməd 15 y; 
2)Nəbi 12 y; 3)Vəli 11 y; 4)Hümbət 8 y. 
6,5 xalvar əkin yeri, 1 xalvar buğda, 1,75 xalvar arpa 
əkini, 2 atı, 8 baş iribuynuzlu, 50 baş xırdabuynuzlu mal-qa-
rası var. 

---

55
Haqq-nahaqq seçilər Haqq divanında
9. Vəli Bədəl oğlu 80 y; 
5 xalvar əkin yeri, 1 xalvar buğda, 1 xalvar arpa əkini, 
1 atı, 8 baş iribuynuzlu mal-qarası var.
10. Ramazan İsmayıl oğlu 18 y; qardaşı Ocaqverdi 5 y. 
5,5 xalvar əkin yeri, 1 xalvar buğda, 0,07 xalvar arpa əkini, 
1 atı, 16 baş iribuynuzlu, 60 baş xırdabuynuzlu mal-qarası 
var.
11.Məhəmməd Allahverdi oğlu 35 y; qardaşı Mirzalı 
15 y; 
5 xalvar əkin yeri, 1 xalvar buğda, 1 xalvar arpa əkini, 
1 atı, 4 baş iribuynuzlu mal-qarası var.
12. Elləz Məhəmməd oğlu 25 y; 
5 xalvar əkin yeri, 1 xalvar buğda, 1 xalvar arpa əkini, 
1 atı və 4 baş iribuynuzlu mal-qarası var.
13. Rüstəm Molla Məhəmməd oğlu 17 y; qardaşları: 1)
Alı 8 y; İrza 6 y; 
5 xalvar əkin yeri, 2 xalvar arpa əkini, 2 atı, 25 baş iri-
buynuzlu, 50 baş xırdabuynuzlu mal-qarası var.
14.Allahverdi Haxverdi oğlu 30 y; oğlanları: 1)Hax-
verdi 6 y; 2)Vəli 3 y;
5 xalvar əkin yeri, 2 xalvar arpa əkini, 6 baş iribuynuzlu 
mal-qarası var.
15. Namazəli Saraməli oğlu 60 y. 
8 baş iribuynuzlu mal-qarası var.
16. Baba Gəncəli oğlu 50 y; oğlanları: 1)Dumo 10 y; 
Məsim 5 y; 
5 xalvar əkin yeri, 1 xalvar buğda, 1 xalvar arpa əkini, 1 
atı, 18 baş iribuynuzlu, 40 baş xırdabuynuzlu mal-qarası var.
17. Yusif Vəli oğlu 12 y; qardaşları: 1)Abbas 8 y; 2)
Alı 6 y. 
10 baş iribuynuzlu mal-qarası var.
18.Alı Kürd oğlu 40 y; oğlanları: 1)Polad 25 y; 2)Nov-
ruz 6 y; 

---

56
Nazir Əhmədli
6 xalvar əkin yeri, 1 xalvar buğda, 1,5  xalvar arpa əki-
ni, 6 baş iribuynuzlu mal-qarası var.
19. Polad Alı oğlu 30 y; oğlu Alı 6 y; qardaşı Abbas 15 y; 
5 xalvar əkin yeri, 1 xalvar buğda, 1 xalvar arpa əkini, 
5 baş iribuynuzlu mal-qarası var.
Kənddə kişi cinsindən cəmi 64 adam yaşayır.
Cəmi 107.5 xalvar əkin yeri, 16 xalvar buğda, 27,5 xal-
var arpa əkini, 17 at, 189 baş iribuynuzlu, 450 baş xırda-
buynuzlu mal-qara var.
Qeyd:  Kənd  əhalisini yoxlamağımızın nəticəsində 
burada 19 ailənin yaşadığı  aşkar edildi, biz onlardan 
bir nəfər də olsa, gizlətmədik, əgər bu şəxslərdən başqa 
bir nəfər belə aşkar edilsə, bilmədiyimizi bəhanə gətir-
məyərək, Rusiya dövlətinin qanunlarının bütün ciddili-
yi qarşısında məsuliyyət daşıyırıq.
İmzalar: Ağababa  İbrahim oğlu, Aşır Yusif oğlu, 
Həsən Vəli oğlu, Məmmədalı Novruz oğlu, Qəmbər 
Mustafa oğlu, Səfər Əli oğlu və başqaları (ərəb əlifbası 
ilə imza ediblər).
Kollejski reqistrator: Aleksandr Korallov”.   
(Erm, Milli Arxivi, F.93, siy.1, sax.vah.79).
Bu sənədin əvvəlkilərdən bir üstün cəhəti var: burada hər 
bir ailənin maddi vəziyyəti də öz əksini tapıb-onun nə qədər 
əkin yeri olduğu, hansı taxıldan nə  qədər  əkdiyi, nə  qədər 
mal-qarası olduğu da göstərilir və biz həmin ailənin hansı im-
kanlara malik olduğunu görürük. 3 nömrəli ailənin başçısı 50 
yaşlı Məmmədalı Novruz oğludur, o Səhnəbanının babasıdır 
və 7 oğul atasıdır, sakinlərlə müqayisə etdikdə ən varlı ailələr-
dən biridir. Bu ailənin Ağkilsə kəndindəki ən hörmətli və nü-
fuzlu ailələrdən biri olduğunu görmək çətin deyil.
14 nömrəli ailə Ələsgərin ailəsidir, daha doğrusu, onun 
əmisi Allahverdi Haxverdi oğlunun ailəsidir və Alməmməd 
siyahıda yoxdur. Amma 18 yaşında olan Alməmmədi başqa 

---

57
Haqq-nahaqq seçilər Haqq divanında
yerdə axtarmağın anlamı yoxdur, aydındır ki, Allahverdinin 
yanında olacaqdı.  Əgər ataları Haxverdinin 1835-ci ildən 
gec olmayaraq öldüyünü nəzərə alsaq, o vaxt Alməmməd 
11 yaşında idi və ailənin yükünü daşımalı olan və daşıyan 
Allahverdi ona doğrudan da atalıq etmişdir. Buğda  əkini-
nin, atının və  xırdabuynuzlu heyvanlarının olmaması Al-
lahverdinin ailəsinin kasıb olduğunu  göstərir. Göründüyü 
kimi, atası Haxverdinin də sağ olmaması səbəbindən siya-
hıda yer almaması bizi çox qiymətli informasiyadan məh-
rum edib-Haxverdinin atasının adını öyrənə bilmirik.
Sənəddəki  ən qiymətli məlumat bu əhalinin milli 
mənsubiyyətinin qarapapaq  olmasıdır, yəni türklüyü-
dür, çünki bəzən milli məsələ müxtəlif şəxslər tərəfi ndən 
ən müxtəlif variantlarda şərh olunur, bu əhalinin milli mən-
subiyyətinin sənədlə təsdiq edilməsi isə sui-istifadə halla-
rına yer qoymur. Axı o vaxt Göyçədə qarapapaq türklərin-
dən başqa ayrı tayfalar da yaşayırdı və sayca ikinci etnik 
qrup milli tayfasına mənsub olan kürdlər idi. Kənd  əha-
lisinin mənsub olduğu qarapapaqların bos/zçalı tayfası 
haqqında deməliyik ki, bu, borçalı tayfasıdır və əvvəlcə 
bozçalı adlanıb(Q.Namazov. “Ozan-Aşıq sənətinin ta-
rixi”. Bakı, 2013. Səh 32).
Sənəddə bu əhalinin Başkənd kəndindən buraya gəldi-
yinin qeyd edilməsi qiymətli məlumat sayıla bilsə  də, öz 
təsdiqini tapmadı. Çünki, araşdırmalar göstərdi ki, 1831-ci 
ildə Göyçə mahalının Başkənd kəndində Türkiyədən köçü-
rülmüş 28 erməni ailəsi yaşayırdı və müsəlman qeydə alın-
mamışdı.
Haqqında söhbət gedən Başkəndin Göyçəyə deyil, 
başqa mahala aid olma ehtimalını da nəzərdən keçirdik. 
Məlum oldu ki, Qırxbulaq mahalında aşkar etdiyimiş Baş-
kənd kəndində  də 1831-ci ildə  İrandan köçürülmüş 2 er-
məni ailəsi yaşayıb. Üçüncü Başkənd kəndini Dərələyəz 

---