60
Əbülqasim Əlyan Nejadi
cürdür.”
1
Alusi “Ruhul-məani” kitabında aşağıdakı kimi fərqli bir cavab
vermişdir: “Bəzi vaxtlarda şəxsin, bəzən də işin əzəmət və böyüklüyü
səbəbi ilə təklik bildirən (müfrəd) sözlər yerinə cəmdən istifadə olunur.
Bu, ərəb dilində olan bir ənənədir və belə istifadə məcazi olduğu üçün
qərinə və şahidə ehtiyac vardır.”
2
İndi isə biz həmin məsələyə cavab veririk:
Birincisi,
deyirsiniz ki, iş və ya şəxsin əzəməti və ona ehtiram
edilməsi üçün müfrəd (tək) yerinə cəmdən istifadə olunması ərəblər
arasında adət və ənənə halını almış və sözügedən ayədə də həmin
cəhət nəzərdə tutularaq cəm şəkilçiləri işlədilmişdir. Bu məcazi
mənanın ən yaxşı qərinəsi heç bir alimin, hətta əhli-sünnədən olan
təəssübkeş alimlərin də həzrət Əlidən (ə) başqa, ayənin ona şamil
olması üçün kiminsə namazın rüku halında sədəqə verməsinə etiqad
bəsləməməsidir və bunun özü tək haldakı söz yerinə cəmin işlədilməsi
üçün ən yaxşı qərinə və şahiddir.
İkincisi,
Qurani-Kərimin bir çox ayələrində tək haldakı sözün
işlənməsi lazım gəldiyi yerdə, cəmin işlədilməsi görülmüşdür.
Nümunə üçün, yeddi ayəni diqqətinizə çatdırırıq:
1. “Bəqərə” surəsinin 215-ci ayəsi:
ِﻦْﺑاَو َينِﻛﺎـﺴَﻤْﻟاَو ﻰﻣﺎـﺘَﻴْﻟاَو َينِﺑَﺮْﻗَْﻻاَو ِﻦْﻳَﺪِﻟاﻮْﻠِﻠَﻓ ْيرَﺧ ْﻦِﻣ ْﻢُﺘْﻘَﻔْﻧَأ ﺎـﻣ ْﻞُﻗ َنﻮُﻘِﻔْﻨُﻳ اذﺎـﻣ َﻚَﻧﻮُﻠَﺌ ْﺴَﻳ
ٌﻢﻴِﻠَﻋ ِﻪِﺑ َﻪﻠﻟا ﱠنِﺎَﻓ ْيرَﺧ ْﻦِﻣ اﻮُﻠَﻌْﻔَﺗ ﺎـﻣَو ِﻞﻴِﺒ ﱠﺴﻟا
“(Ey Rəsulum!) Səndən (Allah yolunda) nə verəcəkləri (infaq)
haqqında soruşanlara de: «(Malınızdan) verəcəyiniz şey ata-anaya,
(yoxsul) qohumlara, yetimlərə, miskinlərə və (pulu qurtaran) müsafirə
(yolçulara) məxsusdur. «Şübhəsiz ki, Allah etdiyiniz xeyirli işi biləndir.””
Bu şərif ayədə
ﺍﻮﻠﻌﻔﺗ ﺎﻣ ﻭ ﻢﺘﻘﻔﻧﺍ ،ﻥﻮﻘﻔﻨﻳ ،ﻚﻧﻮﻟﺄﺴﻳ
– kimi sözlər cəm
halda işlədilmişdir və elə nəzərə çarpır ki, bütün müsəlmanlar
yuxarıdakı sualı vermişlər. Amma ayənin nazilolma səbəbi ilə bağlı
deyilənlərə uyğun olaraq, bu sualı bir nəfərdən – varlı şəxs olan Ömər
ibn Cumuhdan – başqa, kimsə verməmişdir.
3
Nəticədə, bu ayədə də
ya infaq kimi əhəmiyyətli işə, ya da sual verənin (Ömər ibn Cumuh)
ehtiramına xatir müfrəd yerinə cəm işlədilmişdir.
Bir mətləb:
Bu ayədə nəzərə çarpan maraqlı məsələ Ömər ibn
Cumuhun verdiyi sualın cavabında Allahın digər bir mövzuya
1. “Ət-Təfsirul-kəbir”, c.12, səh. 28.
2. “Ruhul-məani”, c.6, səh. 168.
3. “Əl-Kəşşaf”, c.1, səh. 257.
61
toxunmasıdır. Yəni, Ömər ibn Cumuh hansı mallardan infaq etməyi
soruşur, amma Allah-taala sualın cavabını bildirməkdən əlavə, həmin
malların kimlərə xərclənməli olması barədə söhbət açır. Bu cür cavabın
verdiyi mesaj malın xərclənmə yerlərinin əhəmiyyətliliyindədir və
insanın əvvəlcə, ata-anası, yaxınları və qohum-əqrəbasını və daha
sonra digərlərini nəzərdə tutmasını diqqətə çatdırır.
2. Allah-taala “Bəqərə” surəsinin 274-cü ayəsində buyurur:
ﻻَو ْﻢِﻬْﻴَﻠَﻋ ٌفْﻮَﺧ ﻻَو ْﻢِﻬﱢﺑَر َﺪْﻨِﻋ ْﻢُﻫُﺮْﺟَأ ْﻢُﻬَﻠَﻓ ًﺔَﻴِﻧﻼَﻋَو ًاّ ِﴎ ِرﺎﻬﱠﻨﻟاَو ِﻞْﻴﱠﻠﻟﺎِﺑ ْﻢُﻬَﻟاﻮْﻣَأ َنﻮُﻘِﻔْﻨُﻳ َﻦﻳِﺬﱠﻟا
َنﻮُﻧَﺰْﺤَﻳ ْﻢُﻫ
“Mallarını gecə və gündüz, gizli və aşkar (yoxsullara) sərf edənlərin
Allah yanında böyük mükafatları vardır. Onların (axirətdə) heç bir
qorxusu yoxdur və onlar qəm-qüssə də görməzlər.”
Bu ayədə də
ﻥﻮﻧﺰﳛ ،ﻢﻫ ،ﻢﻬﻴﻠﻋ ،ﻢﻬّﺑﺭ ،ﻢﻫﺮﺟﺍ ،ﻢﻬﻠﻓ ،ﻢﳍﺍﻮﻣﺍ ،ﻥﻮﻘﻔﻨﻳ ،ﻦﻳﺬّﻟﺍ
– sözləri cəm şəklində nazil edilmişdir, lakin əksər təfsirçilər ayədəki
məqsədin Əli ibn Əbu Talib (ə) olduğunu və o həzrətin gecə-gündüz,
aşkar və gizlində infaq etdiyini demişlər. Rəvayətə əsasən, o həzrətin
dörd dirhəm pulu vardı və o, bir dirhəmi gecə, bir dirhəmi günüz və
yerdə qalan iki dirhəmi isə aşkar və gizlində infaq etmiş və həmin ayə
də onun barəsində nazil edilmişdir.
1
Sual:
Dörd dirhəmin infaq edilməsi kimi cüzi və kiçik işlər üçün
ayə nazil edilməsi mümkündürmü?
Cavab:
İslamın nəzərində əhəmiyyətli və mühüm olan əməlin
kəmiyyət və miqdarı deyil, onun keyfiyyət və necəliyidir. Əgər əməl
ixlasla yerinə yetirilmiş olarsa, dörd dirhəmlik azacıq infaqla bağlı
ayənin nazil edilməsi mümkündür, amma kimsə qızıldan olan bir
gövhəri infaq etsə və əməli ixlas üzündən olmasa, heç bir dəyərə malik
olmayacaq və onun barəsində bir ayə belə, nazil edilməyəcəkdi!
3. “Ali-İmran” surəsinin 173-cü ayəsində buyurulur:
ُﻪﻠﻟا ﺎَﻨُﺒ ْﺴَﺣ اﻮُﻟﺎـﻗَو ًﺎﻧﺎـيمِإ ْﻢُﻫَداﺰَﻓ ْﻢُﻫْﻮ َﺸْﺧﺎَﻓ ْﻢُﻜَﻟ اﻮُﻌَﻤَﺟ ْﺪَﻗ َسﺎـّﻨﻟا ﱠنِإ ُسﺎـّﻨﻟا ُﻢُﻬَﻟ َلﺎـﻗ َﻦﻳِﺬﱠﻟا
ُﻞﻴِﻛَﻮْﻟا َﻢْﻌِﻧَو
“Onlar (Ühüd döyüşündəki mücahidlər) elə kəslər idilər ki,
camaatın bəzisi “Camaat (düşmən qoşunu) sizin (lə vuruşmaq) üçün
toplaşmışdır, onlardan qorxun!” – dediyində, bu xəbər onların imanını
artırdı və dedilər: “Allah bizə kifayətdir və o, necə də gözəl vəkildir!””
Bu ayə “Ühüd” döyüşü barədə nazil olmuşdur. Yenicə müsəlman
olmuş bir qrup döyüşdə Peyğəmbərin (s) göstərişinə itaətsizlik
1. “Əl-Kəşşaf”, c.1, səh. 319.
62
Əbülqasim Əlyan Nejadi
edərək onlara təyin olunmuş yeri tərk etdilər və döyüş qənimətlərini
toplamağa başladılar. Bu səbəbdən, məğlubiyyətə uğradılmaqda olan
düşmən müsəlmanların qəflətindən sui-istifadə edərək Ühüd dağını
mühasirə edir və beləliklə, müsəlmanlardan yetmiş nəfər şəhadətə
çatdırılır.
Kafir və müşriklər işi sonuna kimi davam etdirməyərək həmin
miqdardakı qələbə ilə kifayətlənmiş və Məkkəyə doğru geri qayıtmışlar.
Məkkəyə qayıtmaq ərəfəsində onlardan biri deyir: “Biz bu mərhələyə
qədər qələbə çalmağımıza baxmayaraq, nə üçün İslam Peyğəmbərini
(s) qətlə yetirmədik ki, İslamın işi tamamilə sona yetsin? Əgər elə
bu gün həmin işi görməsək, gələcəkdə İslam və müsəlmanlar bizə
maneçilik törədəcəklər.” Onun sözləri digərlərinə təsir etdi və hamısı
geri qayıdıb yenidən döyüşmək istədilər. Müşriklərin arasında təkcə
Nəim ibn Məsud və ya Möbəd Əl-Xüzai adlı bir şəxs döyüşün davam
etdirilməsindən narazı idi. O, kafirlərin müsəlmanlara yetişməsindən
qabaq, müşriklərin geri qayıdıb döyüşə qərar verdikləri xəbərini
müsəlmanlara çatdırdı.
Müsəlmanlardan bəziləri bu xəbərdən qorxu və vəhşət hissi
keçirərək dedilər: “Sağlam olduğumuz zaman onlarla döyüşdə
məğlub olduq və indi bu qədər yaralandığımız və bəzilərimiz
öldürüldüyü halda, onların müqabilində necə davam gətirə
biləcəyik?!” Amma müsəlmanların digər dəstəsi dedi ki, biz təkcə
onlarla döyüşmək deyil, əksinə onların qarşısına da çıxacağıq. Onlar
hətta yaralananlardan da qoşun toplayaraq düşmən qarşısına çıxdıqda,
kafir və müşriklər başa düşdülər ki, müsəlmanlar yaralananlarla
döyüşə gəlmişdir. Bu hadisədən qorxuya düşdülər və həmin miqdar
qələbə və müvəffəqiyyətlə kifayətlənərək geri çəkildilər və yenidən
döyüşməkdən daşınaraq çəkindilər.
Yuxarıdakı ayə də həmin məsələ barədə nazil olmuşdur.
Eyni zamanda, kafirlərin müsəlmanlarla bağlı verdikləri qərarı
müsəlmanlara çatdıran Nəim ibn Məsud və ya Möbəd Əl-Xüzai bir
nəfər olmasına baxmayaraq,
ﺱﺎﻧ
(camaat)
sözü ilə ifadə edilmişdir.
Onun bu cür rəftar və əməli diqqətəlayiq və əzəmətli olduğundan, ona
ehtiram və hörmət əlaməti olaraq ayədə tək (müfrəd) yerinə cəmdən
istifadə edilmişdir.
4. “Ali-İmran” surəsinin 61-ci ayəsində Allah-taala buyurur:
ﺎـﻨَﺋﺎـﺴِﻧَو ْﻢُﻜَﺋﺎـﻨْﺑَأَو ﺎـﻨَﺋﺎـﻨْﺑَأ ُعْﺪَﻧ اْﻮَﻟﺎـﻌَﺗ ْﻞُﻘَﻓ ِﻢْﻠِﻌْﻟا َﻦِﻣ َﻚَﺋﺎـﺟ ﺎـﻣ ِﺪْﻌَﺑ ْﻦِﻣ ِﻪﻴِﻓ َﻚﱠﺟﺎﺣ ْﻦَﻣ
َينِﺑِذﺎـﻜْﻟا َﲆَﻋ ِﻪﻠﻟا َﺖَﻨْﻌَﻟ ْﻞَﻌْﺠَﻨَﻓ ْﻞِﻬَﺘْﺒَﻧ ﱠﻢُﺛ ،ْﻢُﻜ َﺴُﻔْﻧَأَو ﺎـﻨ َﺴُﻔْﻧَأَو ْﻢُﻜَﺋﺎـﺴِﻧَو
“Buna görə də sənə elm gəldikdən sonra, onun barəsində (İsa
Dostları ilə paylaş: | 
