63
Məsih haqqında) səninlə mübahisə edən (höcətləşən) kəsə de: “Gəlin
biz öz oğullarımızı, siz də öz oğullarınızı, biz öz qadınlarımızı, siz də öz
qadınlarınızı, biz özümüzü, siz də özünüzü (bizim canımız kimi olan
kəsləri) çağıraq, sonra bir-birimizə nifrin edək və beləliklə, Allahın
yalançılara lənət etməsini diləyək.” (Peyğəmbər (s) bu hadisədə imam
Həsənlə (ə) imam Hüseyni (ə) “oğulları”, Fatiməni (ə) “qadın” və Əlini
(ə) “canı” ünvanında “mübahilə”yə, yəni ayədə işarə olunan “qarşılıqlı
nifrinetmə” mərasiminə apardı və kafirlər təslim oldular).”
Bu ayə “mübahilə” məsələsi barədə nazil olmuşdur. Bu macərada
– hamının bildiyi kimi – Peyğəmbər (s) tərəfindən Əli (ə), Fatimə (ə),
Həsən (ə) və Hüseyn (ə) mübahiləyə gəlmişdir.
ﺎﻨَﺋﺎﻨْﺑَﺍ
(oğullarımız) da
məqsəd imam Həsən (ə) və Hüseyn (ə),
ﺎﻨَﺋﺎﺴِﻧ
(qadınlarımız)da
məqsəd
xanım Fatimədir (ə) və bu söz cəm halda işlənmişdir.
ﺎﻨ َﺴُﻔْﻧَﺃ
(özümüz)
də isə məqsəd Əli ibn Əbu Talibdir (ə) və bu söz də cəm şəkildədir.
1
Beləliklə, bu ayədə də
ﺎﻨَﺋﺎﺴِﻧ
(qadınlarımız) və
ﺎﻨ َﺴُﻔْﻧَﺃ
(özümüz) cəm
halında işlənməsinə baxmayaraq, müfrəd mənasındadır və məqsəd
xanım Fatimə (ə) və həzrət Əlidir (ə).
5. “Mümtəhinə” surəsinin 5-ci ayəsində oxuyuruq:
َءﺎﻴِﻟْوَأ ْﻢُﻛﱠوُﺪَﻋَو يﱢوُﺪَﻋ اوُﺬِﺨﱠﺘَﺗ ﻻ اﻮُﻨَﻣآ َﻦﻳِﺬﱠﻟا ﺎَﻬﱡﻳَأ ﺎـﻳ ...
“Ey iman gətirən kəslər! Mənim və sizin düşməniniz olanları
özünüzə dost tutmayın.”
Müfəssirlərin əksəriyyəti bu ayənin Xatib ibn Əbi Bətləə barəsində
nazil olduğunu demişlər və onun bir nəfər olmasına baxmayaraq,
ْﻢُﻛﱠوُﺪَﻋ َاوُﺬِﺨﱠﺘَﺗ ﻻ اﻮُﻨَﻣآ َﻦﻳِﺬﱠﻟا
kimi sözlər cəm şəklində istifadə edilmişdir. Buna səbəb onun
yerinə yetirmək istədiyi işin təhlükəsinin böyüklüyü olmuşdur. Həmin
iş belə idi: Peyğəmbər (s) Məkkəni fəth etmək qərarına
gəldiyi zaman,
Məkkəyə gedən bütün yolları bağlatdırmışdı ki, müsəlmanların qoşun
toplayaraq Məkkəyə gəlmək istəmələri düşmənlərin qulağına çatmasın
və hadisədən qafil qalsınlar və həmçinin, bu yolla qan tökülmədən
döyüşsüz təslim edilsinlər.
Xatib ibn Əbi Bətləənin Məkkədə çoxlu mal-dövləti var idi və o, öz-
özünə fikirləşdi ki, müsəlmanların Məkkəyə qoşun yeritmək istəməsi
xəbərini müşriklərə çatdırmaqla, mal-dövlətini müşriklərdən geri ala
bilər. Bu, indiki siyasətçilərin deyimi ilə “imtiyaz verib imtiyaz almaq”
1. “Əl-Kəşşaf”, c.1, səh. 368.
64
Əbülqasim Əlyan Nejadi
demək idi.
Həmin məqsədlə o, Məkkə böyüklərinə məktub yazaraq
onu Sarə adlı bir qadına verdi ki, Məkkəyə çatdırsın. Sarə də məktubu
öz paltarlarının altında gizlətdi və Məkkəyə yola düşdü.
Cəbrayıl nazil olaraq bu planı Peyğəmbərə (s) xəbər verdi və o,
həzrət
Əli (ə) və bir neçə nəfəri məktubun tapılması üçün qadının arxasınca
getməklə vəzifələndirdi. Nəticədə, onlar
məktupu taparaq Mədinəyə
geri qayıtdılar. Bu hadisənin ardınca, qeyd etdiyimiz yuxarıdakı ayə
nazil oldu və Xatib ibn Əbi Bətləə məzəmmət edildi. Peyğəmbərin (s)
səhabələri onun qətlə yetirilməsini tələb etdilər, amma Peyğəmbər
(s) onun İslamdakı xidmətlərini və “Bədr” döyüşündə göstərdiyi
şücaətini və peşman olmasını nəzərə alaraq onu bağışladı.
1
Bu ayədə
də Xatib ibn Əbi Bətləə bir nəfər olduğu halda, cəm bildirən sözlərdən
istifadə olunmuşdur.
6. “Maidə” surəsinin 52-ci ayəsində buyurulur:
.ًةَﺮِﺋاد ﺎـﻨَﺒﻴ ِﺼُﺗ ْنَأ ﴙْﺨَﻧ َنﻮُﻟﻮُﻘَﻳ ْﻢِﻬﻴِﻓ َنﻮُﻋِرﺎـﺴُﻳ ٌضَﺮَﻣ ْﻢِﻬِﺑﻮُﻠُﻗ ِﰲ َﻦﻳِﺬﱠﻟا ىَ َﱰَﻓ ...
“(Ey möminlər! Yəhudi və məsihiləri özünüzə dost tutmayın!)
Beləliklə, sən qəlblərində xəstəlik (nifaq və ikiüzlülük xəstəliyi) olan
kəslərin onlar(la dostluğ)a tələsmələrini və “Bizə pis bir hadisənin üz
verməsindən (İslam dövlətinin süquta uğramasından və onların bizə
hakim olmalarından) qorxuruq.” – demələrini görürsən.”
İslam Peyğəmbəri (s) müsəlmanlara müşrik və kafirlərlə “bütün
əlaqələrini kəsmək” göstərişi vermişdi. Abdulla ibn Ubəyy adlı
münafiqlərdən biri deyir: “Əgər biz
onlarla əlaqələrimizi kəssək,
bizim yaşayışımız çətinləşəcək və bir çox çətinliklərlə üzləşəcəyik.”
Yuxarıdakı ayə həmin münafiq barəsində nazil edilmişdir.
2
Kafir və
müşriklərlə rabitəni kəsmək istəməyən birdən artıq şəxs deyildi, amma
ayədə
ﺎﻨﺒﻴﺼﺗ ﻭ ﻰﺸﳔ ،ﻥﻮﻟﻮﻘﻳ ،ﻥﻮﻋﺭﺎﺴﻳ ،ﻢﻮﻠﻗ ،ﻦﻳﺬّﻟﺍ
– kimi cəm halda işlənən
sözlərdən istifadə olunmuşdur. Aydın olur ki, cəm və ya tək halda olan
sözlərin işlədilməsində heç bir problem yoxdur.
7. Allah-taala “Munafiqun” surəsinin 8-ci ayəsində belə buyurur:
ﱠﻦِﻜﻟَو َينِﻨِﻣْﺆُﻤْﻠِﻟَو ﻪِﻟﻮُﺳَﺮِﻟ َو ُةﱠﺰِﻌْﻟا ِﻪّﻠِﻟَو ﱠلَذَْﻻا ﺎَﻬْﻨِﻣ ﱡﺰَﻋَْﻻا ﱠﻦَﺟِﺮْﺨُﻴَﻟ ِﺔَﻨﻳِﺪَﻤْﻟا َﱃِإ ﺎـﻨْﻌَﺟَر ْ ِﱧَﻟ َنﻮُﻟﻮُﻘَﻳ
َنﻮُﻤَﻠْﻌَﻳ ﻻ َينِﻘِﻓﺎـﻨُﻤْﻟا
“Onlar: “Əgər biz (Bəni-Müstəliq vuruşunda) Mədinəyə qayıtsaq,
ən güclülər (ən şərəflilər – münafiqlər) ən zəifləri (ən həqirləri –
Peyğəmbəri (s) və ona iman gətirənləri), əlbəttə, oradan çıxardacaqlar!”
1. “Əl-Kəşşaf”, c.4, səh. 511.
2. “Əl-Kəşşaf”, c.1, səh. 643.
65
– deyirlər. Halbuki, izzət və cəlal (qüvvət və qələbə də) yalnız Allaha,
onun Peyğəmbərinə və möminlərə məxsusdur, lakin münafiqlər (bunu)
bilməzlər!”
Bu ayə hicrətin altıncı ilində Qədir adlı yerdə baş verən “Bəni-
Müstəliq” vuruşundan sonra nazil edilmişdir. Mühacir və ənsardan
olan iki nəfər arasında baş verən ixtilafda münafiqlərin böyüyü
Abdulla ibn Ubəyy söyüş söyərək dedi: “Bizim mühacirdən olanlara
pənah verərək onlara kömək etməyimizə baxmayaraq,
bizim işimiz
məşhur bir zərbül-məsəldə deyilənlərə bənzəyir ki, belədir: “Öz
itini kökəldərək yaxşı saxla, sonda səni yesin!”” Sonra o, and içir ki,
Mədinəyə qayıtdıqdan sonra mühacirləri şəhərdən çıxaracaq. Bu
hadisə səbəbilə həmin ayə nazil edilir.
1
Diqqət etdiyiniz kimi, bu sözləri
söyləyən bir nəfərdir, amma onun barəsində
ﺎﻨﻌﺟﺭ ،ﻥﻮﻟﻮﻘﻳ
– bu cür cəm
halda olan sözlər işlənmişdir. Belə nəticə çıxır ki, şərh
verdiyimiz bu
yeddi ayə və Quranın hələ mürəciət etmədiyimiz digər ayələrində tək
halda işlənməli olan yerdə cəm işlədilməsi Quranda geniş yayılan və
ona məxsus bir üslubdur.
Deməli, “Vilayət” ayəsində də rüku halında Əli ibn Əbu Talibdən (ə)
başqa, heç kimin sədəqə verməməsinə baxmayaraq, cəm şəkilçisindən
istifadə edilməsi ayəyə heç bir xələl gətirmir, əksinə bu məsələ o
həzrətin işi və özünün əzəmətinə xatirdir.
Altıncı irad: Peyğəmbər (s) həyatda olduğu zaman həzrət
Əlinin (ə) vilayətinin mənası nədir?
Fəxri Razi
2
və digərlərinin tutduqları irad belədir: “Əgər ayədəki
vilayət “rəhbər”, “ixtiyar sahibi”, “imamət” mənasındadırsa, həzrət
Əlinin (ə) vilayətinin Peyğəmbər (s) həyatda olarkən nə mənası
vardır? Bu mənanın Əli ibn Əbu Talib (ə) barəsində sübuta yetdiyini
fərz etsək belə, onun Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra gerçəkləşməsi
aydınlaşacaq və Peyğəmbər (s) həyatda ikən “vilayət” məna kəsb
etməyəcəkdir. Amma vilayətin “dost” və “köməkçi” mənasında
olduğunu hesab etsək, heç bir irad yoxdur, çünki həzrət Əli (ə)
Peyğəmbər (s) zamanında da möminlərin dostu və köməkçisi idi.”
Cavab:
Bu iradın da cavabı aydındır, belə ki, “vilayə” sözü
“canişin”, “vəli”, “vəsi” və “xəlifə” mənalarında
istifadə edilmək
qabiliyyətinə malikdir və xüsusən, həmin mətləb bu kəlmənin
1. Bu hadisənin şərhini “Təfsire nümunə” (Nümunə təfsiri), c.24, səh. 156-dan mütaliə edə
bilərsiniz.
2. “Ət-Təfsirul-kəbir”, c.12, səh. 28.
