Islam qəribli
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mücəssəm bir xəyalət, ya həqiqətsənmi sən, cana Ġnanmaq istəməm ənzarə, ey didari-hürriyyət!
- ..Əsarət bərqi-xurĢidi-ziyadarınla məhv oldu, Sənə ləbrizi-Ģükrandır bütün əhrar, hürriyyət!
- Pək böyükdür, pək müqəddəs Ģanı islamiyyətin, Pək açıqdır huri- nurəfĢanı islamiyyətin
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- Əqli kamillər olub heyranı islamiyyətin .
- İslam Qəribli
- Məktəblər açıb kəsb edəlim elmü kamali (104, N 9).
- Qələm, ey naĢiri-əfkari-millət, Dəhanından saç ənvari-həqiqət (120, N 84)
İslam Qəribli
28 mütəfəkkirin, filosof şairin ürək çırpıntılarını, duyğu və düşüncələrinin istiqamətini çox aydın şəkildə əks etdirir:
Mücəssəm bir xəyalət, ya həqiqətsənmi sən, cana? Ġnanmaq istəməm ənzarə, ey didari-hürriyyət! Niqabı sal üzündən, ərzi-ruyi-ibtisam eylə, Görənlər söyləsinlər dilbəri-səhhari-hürriyyət! ..Əsarət bərqi-xurĢidi-ziyadarınla məhv oldu, Sənə ləbrizi-Ģükrandır bütün əhrar, hürriyyət! ..Kamalın bu kəlamilə xitam et nəğməni, Hadi,
“Nə əfsunkar imiĢsən, ah, ey didari-hürriyyət”! (379, 1). Yeri gəlmişkən qeyd etməyi lazım bilirik ki, M. Hadinin bu şeiri Ə. Hüseynzadənin “Bəşəriyyətin hər növ ehtiyacı, mədəniyyətin, tərəqqi və təkamülün ən qəvi mühərriki olan ictimalara, cəmiyyətlərə, şirkətlərə, ittifaqlara, ittihadlara sərbəstiyi-tam verən sənsən, sən! Vəlhasil insanlara bilafərq lisan və şivə, bilafərq din və məzhəb, bilafərq qövm və millət, əfkar və amalın həvayi-nəsimində sərbəst nəfəs almağa müsaidə edən sənsən, sən! Yaşa, hürriyyət, yaşa!” sətirlərinin yer aldığı, “Həyat” qəzetinin 94-cü nömrəsində çıxan “Hürriyyət” məqaləsi ilə yaxından səsləşir(51, 120). M. Hadinin “Həyat”da işiq üzü görən dördüncü şeiri çap olunmuş kitablarında özünə yer almayan “Qüdsiyyət və ülviyyəti- islamiyyəyə bir nəzər” əsəridir(102, N 8). “İslamiyyətin” rədifli qəsidə formasında olan iyirmi beytlik bu şeir qəzetdə “A. Məhəmmədül-hac-Əbdülsəlimzadə Şirvani” imzası ilə çıxmışdır. “Bəyani-həqiqət” məqaləsi ilə bağlı qeydlərimizdə göstərmişdik ki, M. Hadi Qurana tapınmağı, ondakı prinsipləri anlayıb həyata keçirməyi müsəlmanların, İslam dinində olan millətlərin nicatı üçün başlıca vasitələrdən biri hesab edirdi. Bu şeir də məzmun və ideyaca həmin məqalə ilə yaxından səsləşir.
beyti ilə başlanan əsərin ümumi məzmunu bundan ibarətdir ki, islamiyyətin məramı pak və müqəddəs, nur saçan camalı isə günəş
Məhəmməd Hadi və mətbuat
29 kimi parlaqdır. Bu elə bir pak dindir ki, fəsad toxumu səpmək və insan qanı axıtmaq bu dinin yaradıcısı olan Peyğəmbərimiz Rəsuli-əkrəm tərəfindən qadağan edilib. Müqəddəs və bəşəriliyinə görə xaricilər (şeirdə Bilyamlar - İ. Q.) belə ona valeh və məftun olublar. Bu dinin əsas atributları himmət, əmniyyət, sidq və birlikdir. İslam dininə görə xeyirli adam o kəsdir ki, “nəfbəxşi - nas ola”.
M. Hadi qeyd edir ki, o kəslər İslam dininin dostları hesab olunurlar ki, onlar nəfslərinə qalib gəlməyi bacarırlar. O şəxslər müsəlman sayılırlar ki, cahanda kimsəni incitmir, kimsəyə zülm etmirlər. Bu səbəbdən də əqli cəhətdən “qısır” olanlar bu dinin “əsrar”larını anlaya bilməzlər. Odur ki: Əqli kamillər olub heyranı islamiyyətin
Yaxud:
Xəstəgahi-cəhl üçün Quranımız darüĢ-Ģəfa, Ruha səhhətbəxĢdir dərmanı islamiyyətin(102, N 8). Belə bir məqamı nəzərdan qaçırmaq olmaz ki, “Həyat” qəzetində çap etdirdiyi əksər şeir və məqalələrində M. Hadi, əsasən, məktəb, maarif və mədəniyyətin təbliğatçısı kimi çıxış edir. Bu cəhət qəzetdə çap olunan “Məktəb nə demək? Məktəb əxlaq və ədəbdir” (104, N 9) şeiri üçün də xarakterikdir. Altılıq- müsəddəs formasında yazılan bu şeir “Firdovsi-ilhamat”dan götürülərək şairin kitablarında “Məktəb” adı ilə çap olun- muşdur(379, 3). Əsər qəzetdə altı, kitablarda isə dörd bənddən ibaətdir. İxtisar edilmiş “Məktəb nə demək? Qafileyi-elmə cərəsdir” misrası ilə başlanan ikinci və “Məktəb nə demək? Hadiyi-şahrayi-hidayət” misrası ilə başlanan altıncı bənd nəzərə alınmazsa, qəzet mətni ilə kitab mətni tam eynidir. Şeirdə maarif ocaqlarını “cilvəgahi-nuri-həqiqət”, “rəhbəri- irşadü səadət”, “heyəti-milliyyəyə can”, ölülərə can verən ruh, “əncüməni-əhli-səfa” kimi vəsf edən, məktəbi “darülədəb” adlandıran, öz millətini “darülədəbin” qədrini bilməyə çağıran şair bildirir ki, vətən övladlarının təkamül və tərəqqisi üçün məktəblər açılmalı, vətəndaşlarımız elm və kamal kəsb etməlidirlər. Çünki:
İslam Qəribli
30
Məktəblə edər kəsbi-Ģərəf zadeyi-insan, Məktəblə görər tərbiyə həp gülĢəni-irfan, Təkrar edək ixvanımıza Ģu sözü hər an: Övladi-vətən etmək üçün bizdə təali, Məktəblər açıb kəsb edəlim elmü kamali (104, N 9).
Şeirin sonunda qəzet “İdarədən” başlığı altında aşağıdakı qeydi vermişdir: “Əfəndim, bəzi qitələriniz təmtəraq və şəşəəyi- əlfaz ya qafiyə xatirəsi üçün söylənmiş olduğu üçün qəzetəyə dərc etməkdən sərf-nəzər etdik. Eyni səbəb məbnidir ki, axırıncı qitənizi külliyyən təbdil etdik və “Fikr eyləmə avazi-həqi bir quru səsdir” yerinə “İsalar üçün meyyiti-ehyaya nəfəsdir” deməyi daha münasib gördük”(104, N 9). Bu şeirdən sonra M. Hadi uzun müddət “Həyat” qəzetində orijinal şeirlər çar etdirmir və bizcə, yuxarıdakı qeydlərin də bunda müəyyən təsiri olmuşdur. Üç aydan sonra, aprelin on doqquzunda qəzet şairin “Ədəbi felyeton” başlığı altında “Nun... vəlqələmi ma yəstirun” və “Qələm nə söyləyir?” adlı iki şeirini çap edir(120, N 84). İrəlicədən qeyd edək ki, bu şeirlər birincisi bir qədər az, ikincisi isə nisbətən artıq dəyişikliyə məruz qalaraq “Firdovsi-ilhamat”da dərc olunmuş
(377, 127-132), “Firdovsi- ilhamat”dan götürülərək eynilə “Seçilmiş əsərləri”nə salınmışdır(379, 140-143). Şeirlər ilk mənbəyə yox, “Firdovsi- ilhamat”a əsaslanaraq kitaba salındığından səhvən 1908-ci illərdə yazılan əsərlər sırasında verilmişdir. Ən əvvəl qəzet variantı ilə kitablardakı şeirlər arasındakı fərqlər barədə. Qəzetdə “Nun... vəlqələmi ma yəstirun” adı ilə getmiş birinci şeir kitablara “Qələm” adı ilə daxil edilmiş, dördüncü:
beyti kitablara düşməmiş, yeddinci beytdəki “bu məktəbxaneyi” ifadəsi “bədayegahi” sözü, onuncu beytdəki “heyrət” sözü “sükunət” sözü, on birinci beytdəki “etgil” sözü “eylə” sözü, on Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|