Islom diniga doir manba va adabiyotlar

183
IX–XIII ASRLAR TARIXIGA OID YOZMA MANBALAR
bugungacha yetib kelmagan. “Kitob al-ansab” asarining to‘liq 
bo‘lmagan qismi saqlanib qolgan.
Shuningdek, biogra
fi
yaga murojaat etish ham tarix ilmi-
ning asoslaridan biri hisoblangan. Biogra
fi
ya tarix ilmining 
eng qat’iy bayon usullaridan biri bo‘lgan. Musulmon olamida 
Muhammad payg‘ambarning biogra
fi
yasini yozish bunga asos 
bo‘lib xizmat qilgan.
Tarixchilarning dunyoviy ehtiyojlari ularni ko‘proq xalifalar, 
hukmdorlar, mansabdor shaxslar va bir qator olim insonlarning 
axloqiy hayotiga doir ahamiyatli voqealarni topishga undagan. 
Tarixchilar tomonidan ularning biogra
fi
yasini yozib, tarixiy vo-
qealar markazini ularning hayoti atro
fi
ga ko‘chirish, o‘z-o‘zidan 
tarixiy asarlarni o‘quvchining diqqatini jalb etishiga sababchi 
bo‘lgan. Bundan tashqari, barcha musulmonlar butun davlat 
siyosati aynan bir kishining aqlu idroki va bilimlariga bog‘liq 
bo‘lgan jarayon ekanligiga qattiq ishonganlar. Ko‘plab musul-
monlarning qarashlarida tarix bu biogra
fi
ya bilan aynan bir 
narsa sifatida izohlangan. Turli ta’lim sohalarida diniy ilmning 
ta’siri natijasida tarix buyuk insonlarning biogra
fi
yasi to‘plami 
sifatida baholangan.
Biogra
fi
k asarlarning tarixni o‘rganishdagi ahamiyati shun-
daki, mashhur shaxslarning shajaralarini tadqiq etish yo‘li 
bilan ularning qanday urug‘ga mansubligi, qaysi hududlarda 
yashaganliklarini aniqlash vositasida o‘rganilayotgan tarixiy 
jarayonlari to‘g‘risida muayyan xulosalar olish mumkin.
Izzaddin ibn al-Asir al-Jazariy nomi bilan mashhur bo‘lgan 
mashhur arab tarixchisi Abul Hasan Ali ibn Muhammad ibn 
Muhammad ibn 
Abd al-Karim ibn al-Vohid ash-Shay-
boniyning
(1160–1233) “al-Komil 
fi
-t-tarix – 
” 
(“Tarixning mukammal bayoni”) asari islom mamlakatlari-
ning mo‘g‘illargacha va mo‘g‘illar bosqinidan keyingi davrni 
tasvirlovchi muhim manba hisoblanadi. Bu asarning bir ne-
cha nashrlari mavjud bo‘lib, ulardan oxirgisi 1995-yilgi Bayrut 

---