Kitab new indd

396

Dializ

İmmun cavabın əsas hissəsi (hüceyrə və humoral) və transplantatın 

zədələnmə  dərəcəsi donor ilə resipientin genetik fərqlənməsi və 

sensibilizasiya dərəcəsindən asılıdır. Bu zaman resipientin donor 

antigenlərinə qarşı sensibilizasiya olunması dərəcəsindən asılı olaraq 

damarların anticisim asılı zədələnməsi riski yüksək olur.

Transplantatın ayrılmasında rol oynayan faktorlar:

•  Sitokinlər: İL-1 – 4, 6, 10, 12. Sitokinlər antigen stimulyasiyası 

nəticəsində T–hüceyrələrdə, xüsusən CD4+ – T limfositlərdə hasil 

olan antigenspesifi k həllolunan zülallardır;

•  Şişin nekrozu faktoru-alfa

•  Interferon -qamma.

Müasir dövrdə kliniki təcrübədə istifadə olunan antisupres siv 

agentlər

Kalsinevrin inhibitorları  qrupuna  siklosporin və takrolimus 

aiddirlər və müasir dövrdə solid orqanların transplantasiyasında 

istifadə olunan əsas antisupressiv preparatlardırlar. Biokimyəvi 

fərqlərə baxmayaraq kliniki və yan təsirlərinə görə bu preparatlar 

bir-birinə çox yaxındırlar (cədvəl 13. 2). 

Mofetil mikofenolat (MMF)

MMF (Sell Sept) – 1995-ci ildən istifadə olunmağa başlanmış və 

azatioprindən effektiv olduğu aşkarlanmışdır. Preparat siklosporin 

və kortikosteroidlərlə kombinasiyada kəskin ayrılma sindromunun 

müalicəsində effektiv sayılır.

Sirolimus (Rapamun)

Sirolimus həmçinin Rapamisin adı ilə də məlum olub makrolid 

antibiotiklər qrupuna aiddir. Transplantologiyada 1999-cu ildən 

istifadə olunur. Erkən  əməliyyatdan sonrakı dövrdə siklosporin və 

kortikosteroidlərlə kombinasiyada kəskin ayrılmanı azatioprinə 

nisbətən effektiv müalicə edir, amma MMF nisbətən daha toksik 

immunosupressantdır.

---

397

Fəsil 13. Böyrəkköçürmə 

Cədvəl 13. 2

 Siklosporin və takrolimusun müqayisəli xarakteristikası

Siklosporin

Takrolimus

Təsir mexanizmi

Kalsinevrin inhibitoru Kalsinevrin inhibitoru

Gündəlik saxlayıcı 

doza

3-5 mq/kq

0,15-0,3 mq/kq

Qəbul

Peroral, yaxud 

venadaxilinə

Peroral, yaxud 

venadaxilinə

Öddən sorulma 

asılılığı

Sandimmun  - hə,

Neoral - yox

Yox

Mövcud oral 

dozaları

100; 50; 25 mq

5; 1; 0,5 mq

Preparatın 

terapevtik səviyyəsi

100-400 nq/ml

5-20 nq/ml

Dərmanlarla 

qaşılıqlı təsiri:

Təsirini artırır

Təsirini azaldır

BBK, ketokonazol, 

fl ukonazol, 

eritromitsin, simetidin, 

kortikosteroidlər, 

amiodaron, karvedilol

Rifampin, 

barbiturat, fenitoin, 

sefalosporinlər və s.

BBK, ketokonazol, 

fl ukonazol, 

eritromitsin, simetidin, 

kortikosteroidlər, 

amiodaron, karvedilol

Rifampin, barbiturat, 

fenitoin, sefalosporinlər 

və s.

Ayrılmanın 

qarşısını almaq 

+

++

Ayrilmani müalicə 

etmək

+

++

Mikofonetil mofetl 

istifadəsi

+

+

Sirolimus ilə 

istifadə

+

+

Nefrotoksiklik

+

+

---

398

Dializ

Steroidlərin 

kəsilməsi

+

++

AH, natriumun 

ləngiməsi

++

+

Mədəaltı vəzinin 

ada hüceyrələrinə 

qarşı toksiklik

+

++

Neyrotoksiklik

+

++

Kosmetik yanaşı 

təsirlər

++

+

MBT yan təsirləri

-

+

Hiperkaliyemiya

+

+

Hipermaqniyemiya +

+

Hiper-

xolesterinemiya

+

-

Azatioprin (İmmuran)

Azatioprin 6-merkaptopurinin imidazol törəməsi olub anti-

metabolitdir. Hazırda transplantologiyada az istifadə olunur.

Kortikosteroidlər

Kortikosteroidlərin  makrofaqlara və T – hüceyrələrə spesifi k, 

həmçinin qeyri-spesifi k immunosupressiv və iltihab əleyhinə 

təsirlərə malikdirlər. Ən geniş işlədilən preparatları prednizolon və 

metilprednizolondur.

Bioloji immunosupressiv anticisimlər

Monoklonal və poliklonal anticisimlər

Monoklonal anticisimlər, siçan anticisimləri  anti CD3 (Ortoklon 

OKT3) klinikada 1987-ci ildən insana uygunlaşdırılmış anti-Tac 

monoklonal anticisimlər –daklizumab və baziliksimab 1998-ci ildən 

istifadə olunur.

Poliklonal anticisimlər atların, dovşanların insan limfoid toxuması 

---

399

Fəsil 13. Böyrəkköçürmə 

ilə immunlaşdırılmasından sonra alınan immun zərdabdan qamma-

qlobulin fraksiyasının ayrılması yolu ilə alınır (cədvəl 12. 3)

                                                                  

Cədvəl 13.3

Böyrək transplantasiyasından sonra immunosupressiya 

üçün istifadə olunan anticisim preparatlar

Preparat

Göstəriş

Monoklonal

İnduksiya

Ayrılma

OKT3

(+)

+

Baziliksimab

+

-

Daklizumab

+

-

Poliklonal

Atqam

+

+

Timoqlobulin

(+)

+

Yeni immunosupressiv preparatlar

Hazırda kohnə immunosupressiv preparatların modifi kasiya 

edilməsi və yenilərinin yaradılması üzərində intensiv axtarışlar 

aparılır.

Məlum preparatların modifi kasiyası üzərində  tədqiqatlar  SDZ 

RAD (Sertikan), ERL080A (Mifortik), İndolil-ASC – kimi agentlər 

yoxlanılır.

Yeni preparatlar FTY 720, Hum291, Anti-CD3, OKT4A üzərində 

tədqiqatlar davam edir.

İmmunodepressantların təsir mexanizmi siqnal 1  təsir edən pre-

pa ratlar.Monoklonal anticisimlər OKT3 təsiri CD3 molekuluna 

qarşı yönəlmişdir. Poliklonal anticisimlərin (məs.: antitimositar 

qlobulin) təsiri CD3 molekuluna və hüceyrə üzərində olan müxtəlif 

markerlərə qarşı yönəlir. Siklosporin və takpolimus İL-2 genin 

transkripsiyasının ləngiməsinə  səbəb olan  kalsinevrinin fosfataza 

---