Beynəlxalq ticarət praktikasında xarici ticarət qiymətində nəqliyyat
amilinin nəzərə alınması məqsədi ilə malların göndərilməsinin müxtəlif bazis
tipləri
tətbiq
olunur.
Alqı-satqı
müqavilələrinin
bazis
şərtlərinin
sistemləşdirilməsi Beynəlxalq Ticarət Palatasına həvalə olunmuşdur. Bazis
şərtlərinin izahı üzrə qaydalar son dəfə 1 yanvar 2011-ci ildə İnkotenns 2010
qüvvəyə mindikdə nəşr olunmuşdur. 11.2-ci cədvəldə «İnkotenns 2010»-da olan
iki əsas terminoloji qnıp göstərilmişdir.
Cədvəl 11.2
İnkoterms 2010-a daxil edilmiş terminlər
1. Nəqliyyatrn istənilən növü yaxud növləri üçün qaydalar
EXW
Ex Works
Franko-zavod
FCA
Free Carrier
Franko-daşıyıcı
CPT
Carriage Paid to
Daşıma ...dək ödənilmişdir
CİP
Carriage and insurance Paid to
Daşıma və sığorta ...dək ödənilmişdir
DAT
Delivered at Terminal
Terminala çatdırılma
DAP
Delivered at Place
Təyinat yerinə çatdırma
DDP
Delivered Duty Paid
Rüsumları ödəməklə çatdırma
2. Dəniz və daxili su nəqliyyatı üçün qaydalar
FAS
Free Alongside Ship
Gəmi göyərtəsi boyunca sərbəst
FOB
Free on Board
Gəmi göyərtəsində sərbəst
CFR
Cost and Freight
Dəyər və fraxt
CİF
Cost Insurance and Freight
Dəyər, sığorta və fraxt
Birinci qrupa daşınmanın seçilmiş üsulundan və bir yaxud bir neçə
nəqliyyat növünün tətbiqindən asılı olmayaraq istifadə edilə bilən yeddi termin
daxildir. Bu qrupa EXW (franko-zavod), FCA (franko-daşıyıcı), CPT (daşıma
...dək ödənilmişdir), CIP (daşıma və sığorta ...dək ödənilmişdir), DAT (tenninala
çatdmna), DAP (təyinat yerinə çatdınna) və DDP (rüsumları ödəməklə çatdınna)
daxildir. Dəniz yolu ilə daşıma olmadıqda belə, bunlardan istifadə edilə bilər.
Bununla yanaşı, yadda saxlanmalıdır ki, həmin terminlər daşımalarda gəmidən
istifadə olunduğu halda tətbiq edilə bilər.
«İnkotenns 2010» ikinci tenninlər qrupunda alıcı tərəfindən daşman malın
çatdırılma məntəqəsi və yeri liman olduğuna görə həmin tenninlər «dəniz və
daxili su nəqliyyatı üçün qaydalar» adlandırılır. Bu qrupa FAS (gəmi göyərtəsi
boyunca sərbəst), FOB (gəmi göyərtəsində sərbəst), CFR (dəyər və fraxt) və CİF
(dəyər, sığorta və fraxt) tenninləri daxildir. Mal gəminin
257
«göyərtəsində» yerləşdirildikdən sonra göndərilmiş hesab edildiyinə görə son 3
termində onun göndərilmə məntəqəsi qismində gəminin tutacağı (the ship’s rail)
barədə heç bir xatırlatma yoxdur. Bu məqam müasir kommersiyanın reallıqlarını
daha dəqiq əks etdirir və riskin fərziyyəvi perpendikulyar xətt üzrə geri-irəli
yerdəyişməsi barədə təsəvvür yaranmasının qarşısını alır. Göstərilən terminləri
bilmək, onları mənimsəmək malların beynəlxalq daşımaları ilə məşğul olan
mütəxəssisin ümumi biliklərinin ilkin səviyyəsidir.
Göründüyü kimi, nəqliyyat xidmətləri beynəlxalq ticarətin özəl
xüsusiyyətləri olan əmtəəsidir. Bu xidmətlər beynəlxalq nəqli}^at bazarlarında
satılır və alınır. Nəqliyyat xidmətlərinin qiymətləri və onların göstərilməsinin
başqa şərtləri bəzən marağı olan tərəflər arasında aparılan danışıqların
predmetidir, digər hallarda isə hüquq mənbələrinin özü tərəfindən müəyyən
olunur.
Logistik yanaşma. Nəqliyyat daşımalarının səmərəliliyi onlara logistik
yanaşmadan mühüm dərəcədə asılıdır. Logistika {ingiliscə:
logistics), ilk
növbədə, malların hərəkətinin təşkili vasitəsilə kommersiya fəaliyyətinin daha
səmərəli metodlarının müəyyən olunmasıdır. Məlumdur ki, hazırda qlobal
Avropa nəqliyyat sistemi formalaşır. Beynəlxalq nəqliyyat dəhlizləri paralel mal
axınlarının yaranması nəticəsində artıq fəalij^ət göstərən xətlərin iqtisadi
fəaliyyətinə zərər dəyməsini istisna edən tərzdə salınır. Avropada multimodal və
qarışıq daşımalarda arasında get-gedə daha çox fərq qoyulur. Multimodal
daşımalar modulların yerdəyişməsi ilə əlaqədardır; bu halda yük konteynerlərdə,
althqlı «paketlərdə» yaxud treylerlərdə qablaşdırılır. Yüklərin və yük axınlarının
müxtəlif forma, növ və sistemlərinin dinamik surətdə bir- biri ilə
əlaqələndirilməsi baş verir.
11.6.
informasiya sahəsində beynəlxalq xidmətlər
Dünyada baş verən əmtəə və maliyyə axınlarında beynəlxalq informasiya
mübadiləsinin rolu getdikcə artır.
Beynəlxalq informasiya mübadiləsi - informasiya məhsullarının
ötürülməsi və alınması, habelə bir ölkəyə başqa ölkənin dövlət sərhədi üzərindən
informasiya xidmətlərinin göstərilməsidir. 4 iyul 1996-cı ildə Rusiyada
«Beynəlxalq informasiya mübadiləsində iştirak haqqında» 85-03 №- li Federal
Qanun qəbul edilmişdir. Bu qanuna müvafiq olaraq, sənədləşdirilmiş
infonuasiya, informasiya resursları, informasiya məhsulları, beynəlxalq
258