Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 20.8. İslam bankları
- {equity fınancing)
- İslam banklarının fəaliyyət prinsipləri.
beynəlxalq maliyyə kapitalları bazarlarında yüksək riskli əməliyyatlar aparması məhdudlaşdırılır. Məsələn, əvvəl onlar sərbəst şəkildə səhmlərə yaxud neftə investisiya qoya bilirdisə, indi bu təcrübə faktiki olaraq başa çatmışdır. Bankın bu cür əməliyyatlarla məşğul olan müvafiq strukturları (proprietary trades) ləğv olunur. İkincisi, beynəlxalq bankların hecinq fondlarına malik olması qadağan edilmişdir. 2008-2010-cu illərdə maliyyə-iqtisadi böhranının qloballaşmasına məhz onların möhtəkirlik fəaliyyəti mühüm təsir göstərmişdir. Üçüncüsü, beynəlxalq bankların ehtiyat fondları artır. Əlbəttə, bu tədbirlərin böyük əhəmiyyətinə baxmayaraq, onlar, çətin ki, qısa müddətdə dünya bank sisteminin tamamilə «təmiz» əməliyyatlar aparan səmərəli sistemə çevrilməsi ilə nəticələnəcəkdir. Əgər onların fəaliyyətinin təməlində «mənfəət, mənfəət və nəyin bahasına olursa-olsun, yenə də mənfəət» prinsipi durursa, cüzi dəyişiklik baş verəcək, banklar dünya mali)^ə sisteminin sabitliyinin pozulması hesabına olsa belə, yüksək gəlir qoparmağın yollarını axtarıb tapacaq. Buna görə də əhəmiyyəti az olmayan başqa, o cümlədən mənəvi-etik prinsiplər və məqsədlər ön plana çəkilməli, mənfəətin «ədalətli» həddi, ictimai inkişafın məqsədləri, direktorların əmək haqqının kəskin azaldılması və s. kimi müddəalar daxil olmaqla, tənzimləmə doktrinasının özü dəyişdirilməlidir.
Hələ 1970-ci illərdə İslam dininin yayıldığı bir sıra dövlətlərdə səciyyəvi xüsusiyyətləri olan bank qurumları fonnalaşmağa başlamışdır. Onların təməlini Qurandan irəli gələn konseptual müddəalar təşkil edirdi: •
deyil; insana ömür müddətində resurslara (əmlaka, maliyyə vəsaitlərinə və s.) sərəncam vermək hüququ Allahın buyruğu ilə verilmişdir; •
ehtikarçılıq məqsədləri üçün istifadə edilməməlidir (məsələn, kazinoda oynamaq, törəmə maliyyə alətlərindən - derivativlərdən istifadə etmək qadağandır); •
müsəlmanın vəsaitlərinin və əmlakının başlıca təyinatı, bütün cəmiyyətin xeyri üçün fəal tərzdə, səmərə ilə istifadədir; bu halda əmlakı idarə edən şəxsin (əslində, ona xüsusi mülkiyyətçi rolu ayrılır) özünün maddi mükafatlandırılması elementinə böyük diqqət yetirilir. Əsas məqsəd mülkiyyətçinin pul 599
kütləsinin artırılması deyil, real əlavə dəyərin yaradılması, mallar və xidmətlər kütləsinin çoxaldılmasıdır; •
gətirilmir), şantaj, təhdid və sair yollarla hərəkətlərə məeburiyyət qəti qadağandır; •
dəyişdirilməsi istismar hərəkəti hesab edilməsə də, onlardan iqtisadi baxımdan səmərə ilə istifadə və buna müvafiq olaraq, əmlakdan (vəsaitlər, maşınlar, texnologiyalar və s.) istifadəyə görə mükafat alınmasına zəmanət verilməsi nəzərdə tutulur; •
məbləğdə pulun dəyişdirilməsinə yol verilmədiyi barədə nəticə çıxarılır; əmlakdan istifadə olunması mexanizmi onun sahiblərinin işgüzar tədbirdən əldə olunan mənfəətdə yaxud zərərdə pay iştirakına istinad edir. Yuxarıda göstərilən prinsipal müddəalar müsəlman ölkələrindəki banklara və bank funksiyalarını yerinə yetirən digər təşkilatlara da şamil olunur. Müsəlman banklarını bütün başqa banklardan fərqləndirən cəhət ssuda üzrə faizlərdən imtina olunmasıdır. Bu məqam onlara ənənəvi, çoxsaylı, o cümlədən möhtəkirliyin təsirinə məruz qalan «pulun qiyməti» meyarını daha adekvat olan «kapitalın səmərəliliyi» kateqoriyası ilə əvəz etmək imkanı verir. Bununla da, mənfəət norması ilə cəlb edilən maliyyə vəsaitləri bilavasitə iqtisadiyyatın müvafiq
sektorlarına yönəldildiyinə görə, borcla
maliyyələşdirmə aradan qaldırılır. Mütəxəssislər bu cür yanaşmanı vəsaitlərin kapitalda birbaşa iştirak {equity fınancing) yolu ilə səfərbər olunduğu səhmlər bazarının fəaliyyəti ilə eyniləşdirilməsini düzgün hesab edirlər. Belə fikir yayılmaqdadır ki, səhmdar kapitalı hesabına maliyyələşdirmə korporativ maliyyənin gələcəyidir və İslam üçün yad olan borcla maliyyələşdirmə yaxud ənənəvi kredit onun tam əksi kimi çıxış edir. Beləliklə, hələ VII əsrdə Quranda əsası qoyulan iqtisadi nəzəriyyənin yeni inkişaf mərhələsi başlayır. Müsəlman etikasının əsas şərtlərinə az sayda ölkədə - İran, Pakistan və Sudanda, qismən Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ, Küveyt və başqa ölkələrdə əməl olunur. Amma yuxarıda göstərdiyimiz prinsiplərdən başqa bankların, ilk növbədə isə, digər ölkələrdə (sadalamadığımız) yaradılanların fəaliyyətində kifayət qədər uğurla istifadə edilir. 1975-ci ildə Hökumətlərarası İslam İnkişaf Bankı və ilk kommersiya bankı - «Dubay İslam
Bankı» (Dubai Islamic Bank) yaradılmış və hər ikisi müvəffəqiyyətlə fəaliyyət göstərir. Bu banklar uğurla inkişaf edir, müxtəlif müsəlman dövlətlərində inkişaf proqramlarının həyata keçirilməsinə yardım göstərir. Hazırda İslam prinsiplərini rəhbər tutan banklar dünyanın 40 ölkəsində fəaliyyət göstərir və bu, onların yüksək rəqabət qabiliyyətinə (adi banklarla müqayisədə) malik olmasının sübutudur. «IBM», «General Motors», «Alcatel» kimi məşhur korporasiyalar onların xidmətlərindən getdikcə daha çox istifadə edir. «Chase Manhattan», «Goldman Sachs», «JP Morgan Chase» və başqa banklar öz strukturlarında İslam bölmələri açır. 1997-ci ildə «Citibank» Bəhreyndə özünün «Citi Islamic Investment Bank» törəmə bankını açmışdır. Dünyada bu tipli, ümumi kapitalı 30 milyard dollar və məcmu aktivləri təxminən 380 milyard dollar olan 200 maliyyə idarəsi fəali}^ət göstərir. Onların xalis mənfəəti 5,2 milyard dollar, aktivlərinin rentabelliyi 1%, bank tərəfindən nəzarət olunan aktivlərinin rentabelliyi isə 15% olmuşdur. İslam banklarının fəaliyyət prinsipləri. İslam bankları öz fəaliyyətində şəriət prinsiplərinə və alətlərinə: müdaraba, muşaraka, icara, bey əs-səlam, murabaha və s. (göstərilənlər əsasdır) istinad edir.
ilə işlədikdə), gah da müştəri (layihənin maliyyələşdirilməsindən əldə edilən gəlirin bir hissəsi bankın və onun müştərilərinin mənfəətini təşkil edir) qismində çıxış etməsini nəzərdə tutan inam əsasında maliyyələşdirmədir. Muşaraka - layihənin yaxud əməliyyatın bank və sahibkarın birgə səyi nəticəsində həyata keçirilməsi üzrə tərəfdaşlıq növüdür. Bu halda bank özünün mənfəət payını işin nəticələrindən asılı olaraq, ümumi paydan divident şəklində alır.
İcara - lizinqin klassik növüdür. Bey əs-səlam - əməliyyatın avans maliyyələşdiriməsi. Adətən kənd təsərrüfatında istifadə edilir və kontraktasiya müqaviləsinə bənzəyir. Murabaha - adətən ticarət əməliyyatlarında, «xərclər üstəgəl əlavə məbləğ» prinsipi əsasında maliyyələşdirmə formasıdır. Bütün bunlar göstərir ki, sırf ərəb adları altında pul tədavülünün ən müxtəlif formaları, maliyyə resurslarından maddi sərvətlərin artırılması və mənfəət əldə olunması məqsədilə istifadəsinin xüsusi mülkiyyət prinsipinə (amma müsəlman yalnız Allah tərəfindən ona verilənə malik olduğundan, bu
prinsip təsdiqlənmir) əsaslanan, çoxdan məlum olan mexanizmləri pərdələnir. 601 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|