Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Valyuta birjalarının özəllikləri.
- Birja fəaliyyətinin xüsusiyyətləri.
- Birjanın funksiyaları.
mövcud olan ən qədim birja sayılır. 1913-cü ilədək Amsterdam birjası müxtəlif mallarla ticarət edən universal birja idi. Bu birja sonradan ixtisaslaşmış fond birjasına çevrildi və burada yalnız qiymətli kağızlarla ticarət aparılır. Böyük Britaniyada fond birjası yüz il gec, 1773-cü ildə, bundan bir qədər əvvəl Fransada, sonra isə ABŞ-da, 1900-cü ildə Rusiyada fəal fonualaşmağa başlamışdır. Yaponiyanın fond birjası Avropadan xeyli gec inkişaf etməyə başlamışdır, müasir mənada başa düşülən fond birjası isə yalnız İkinci Dünya müharibəsindən sonra yaradılmışdır. Amma XX əsrin sonuna yaxın yapon birja bazarı ABŞ və Böyük Britaniyanmkı ilə yanaşı, ən irilər sırasındadır. 2001- 2007-ci illərdə iqtisadiyyatı artan müxtəlif ölkələrdə birjalar (Şanxay birjası, Latın Amerikası, Qərbi Asiya ölkələrinin birjaları) sürətlə inkişaf edirdi.
birjalarının inkişafının fərqli xüsusiyyətləri olmuşdur. Bu xüsusiyyətlər, ilk növbədə, 1922-ci ildə Genuya valyuta sisteminə keçməzdən əvvəl dünya ölkələri arasında dayanıqlı və rəsmiləşmiş valyuta münasibətlərinin mövcud olmaması ilə əlaqədardır. İngilis funtunun hələ 1816-cı ildən, ABŞ dollarının 1837-ci ildən, alman markasının 1875-ci ildən qızıl məzmununun olmasına baxmayaraq, 1922-ci ilədək qızıl hamı tərəfindən qəbul olunan (nadir istisnalarla) yeganə ödəniş vasitəsi idi. Valyutalar arasındakı mübadilə məzənnələri hesablanmır, onların qızıl məzmununa müvafiq olaraq paritetlər müəyyənləşdirilirdi. Beləliklə, birja əmtəəsi qismində valyutalar deyil, daha çox əmtəə birjasının əlamətləri xas olan birjalarda satılan qızıl çıxış edirdi (hesablaşmalar aparılarkən, qızıl tərəzidə çəkilirdi). 1922-ci ildən başlayaraq, qızılın demonetizasiyasmm hüquqi, əslində isə faktiki prosesi - qızıl-deviz standartına keçid, 1971-ci ildən, xüsusilə də 1976-cı ildə Yamayka valyuta sisteminin qəbulundan sonra isə qızılın rəsmi demonetizasiyası başlandı. Qızılın demonetizasiyası prosesi genişləndikcə, valyuta birjalarının rolu güclənirdi. Ancaq 1980-ci illərin əvvəlində üzən valyuta məzənnələri fonunda fərdi EHM-lər sahəsində həlledici texnoloji sıçrayışın baş verməsi valyuta birjalarının inkişafının dayanması və onun birjadankənar elektron sistemlərlə əvəz olunması ilə nəticələndi. İndi də birja fəaliyyətində əhəmiyyətli dəyişikliklər baş verir. Artıq bir neçə onillikdir ki, inkişaf etmiş ölkələrin milli birjaları beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin fonualaşmasınm beynəlmiləlləşmə, inteqrasiya və buna müvafiq olaraq, kapitalın hərəkətinin sürətlənməsi kimi amillərinin güclü təsiri altındadır. Bundan başqa, son 20 ildə inkişaf etmiş 623 ölkələrdə kapitalın yerdəyişməsi qarşısında maneələrin, demək olar ki, tamamilə aradan qaldırılması, habelə üzən valyuta məzənnələri rejiminə keçid və milli valyutaların (ABŞ dolları, yapon iyenası) sərbəst istifadə olunan yaxud sərbəst dönərli statusunun alması ən böyük milli birjaların beynəlxalq birjalar sırasına keçməsi üçün obyektiv ilkin şərait yaratdı.
Birja əməliyyatları ticarət prosesində satıcılar və alıcılar arasında əqdlərin bağlanmasından ibarətdir.
öhdəliklərin qarşılıqlı surətdə verilməsi barədə birja müzaidələri zamanı bağlanılan müqavilədə (kontraktda) əks olunan razılaşmadır.
İstənilən birja fəaliyyətinin əsasım ticarət prosesini asanlaşdıraıaq, satıcıların və alıcıların maraqlarını qiymətlərin əlverişsiz dəyişməsindən qoruya bilən səmərəli mexanizmlər işləyib hazırlamaq məqsədilə onun üzvləri tərəfindən təşkil olunan birja ticarəti təşkil edir. Beləliklə, iştirakçılarının nöqteyi-nəzərindən birja ticarəti, mənfəət əldə olunması məqsədilə təşkil olunan kommersiya fəaliyyətinin müstəqil növüdür.
xüsusiyyətləri onun təzahürünün xarakteri ilə əlaqədardır. Birja fəalij^əti ilk növbədə: •
malların istehsalı və istehlakı yerlərində, habelə iri maliyyə mərkəzlərində cəmləşir; •
həcmdə aparılır; •
müntəzəm olaraq keçirilir; •
müzaidələrin aşkarlığı və şəffaflığı ilə fərqlənir; •
qiymətlərin əmələ gəlməsinin sərbəstliyi ilə səciyyələnir; •
birja vasitəçiləri tərəfindən aparılır. Birjanın funksiyaları. Birja aşağıdakı əsas funksiyaları yerinə yetirir: •
bazar qiymətlərinin aşkar olunması və tənzimlənməsi; •
əqdlərin yerinə yetirilməsinə zəmanət verilməsi; •
birja ticarətinin hərtərəfli təşkili; •
birja kontraktlarının işlənib hazırlanması və standartlaşdırılması; •
informasiya fəaliyyəti. Birja əməliyyatlarının aparılmasının reqlamenti və əqdlərin bağlanması qaydaları hər bir birja tərəfindən müstəqil müəyyən olunur. Bundan başqa.
Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|