larin
kahallığından yolda dustaqların biri
əkilibmiş (M.N.lət.); ATİLLİK, ƏRİN
CƏKLİK.
təndürüst bax sağlam
tənə bax danlaq,
məzəmmət
tənələmək bax məzəmmətləmək
tənəffür bax nifrət
1
1. TƏNƏFFÜS, NƏFƏSALMA, NƏ-
FƏSVERMƏ
2. tənəffüs bax fasilə
tənək bax meynə
tənəkqurdu bax meynəqurdu
tənəzzöh bax səyahət
təng bax dar
3
TƏNGNƏFƏSLİK (tib.), ASTMA, Sİ-
NƏGİR, SİNƏGİRLİK
L TƏNHA Burda bir dalğalardı; Bir da
təıılıa qayalar (Ə.Cəmil);
KİMSƏSİZ Sə
məd.. kimsəsiz tarlalara baxdıqca ürəyi sıxı
lırdı (İ.Hüseynov); ADAMSIZ.
2. tənha bax yalqız
TƏNHALIQ Burada bu
tənhalıq içində
də qara gözlər onu təqib edirdi (M.Hüseyn);
TƏKLİK [Qoca:]
Təklik yaman dərddi. Hə
mid, Allah heç bəndəsinə qismət eləməsin
(H.Abbaszadə); VƏHDƏT Vadiyi-vəhdət
heqiqetdə məqami-eşqdir (Füzuli); YAL
QIZLIQ [Tamarin:] Çünki mən bu nəğməni
dinlerken öz yalqızlığımı xatırlayıb sıxılıram
(M.Hüseyn);’VƏHŞƏT.
TƏNQİDÇİ Həmin bu məşhur tənqidçi,
uzun müddət Səbrinin yazdığı əsərləri din
ləyənlər üzünə həsrət qoydu... (M.Hüseyn);
MÜNƏQQİD (kölııı.) Böyük rus mibıəqqidi
və filosofu Belinski deyərdi ki, naturadan
yazmaq azdır və hər naturadan yazılan əsər
sənət əsəri olmur... (M.İbrahimov).
TƏNLİK (
riyaz.) Xətti
təııliklər sistemini
həll edib, araşdırmaq üçün ali cəbrdə matris-
lər və determinantlar nəzəriyyəsindən geniş
istifadə edilir (M.Əkbərov); MÜADİLƏ Ali
dərəcəli müadilələrin qrafik vasitələrlə həll
yollarını bura əlavə edib xüsusi cədvəllər
hazırlayaraq bu kitabı xeyli təkmilləşdirdi
(M.İbrahimov).
Təndürüst
təntənə bax 1. dəbdəbə; bayram
1; 2. qə
ləbə
təntənəli bax dəbdəbəli
tənumənd bax boy-buxunlu
tənzif bax cuna
1. TƏPƏ Xəstə üçün təpəsində qar olur;
Hər cür çiçək açır laləzar olur... (Aşıq Ələs
gər); BAŞ Elə ki çən gəldi qaraldı qaşı; Du
mana qərq oldu dağlann başı (Aşıq Ələsgər);
KƏLLƏ Ay get-gedə qarşıdakı uca dağın
kəlləsinə sancılıb gizlənməyə başlayırdı
(H.Nəzərli); TƏLL (arx.) [Cəfərqulu xan:]
Qardaş, buyur bu təllin üstünə çıx (Ə.Haq-
verdiyev); ZİRVƏ Dağsan ucadan-uca; Qar
tallar uça-uça; Süzüb zirvənə qonmaz (M.Ra-
him); PİK (coğr.) (sivriuclu dağ zirvəsi).
2. təpə bax baş
1
təpəcik bax tirə
təpər bax qeyrət 1
təpik bax şıllaq
təpikləmək bax şıllaqlamaq
1. TƏPİLMƏK, BELLƏNMƏK
2. təpilmək bax dürtülmək
təpinmək bax acıqlanmaq
1; qorxutmaq
1
1. TƏPİŞDİRMƏK, DOLDURMAQ
(əllə basaraq)
2. təpişdirmək bax yemək
1
təpişmək bax girmək
1
I TƏPMƏK, BELLƏMƏK
II təpmək bax soxmaq
I TƏR, SU (bədəndən axan su)
II tər bax təzə
təranə bax mahnı
1. TƏRBİYƏ [Canpolad:] Çünki bu həya
tın içərisində tərbiyə tapmış xalqı istismar
etmək üçün çox çətindir (M.S.Ordubadi);
ƏDƏB Hərəkətdə olur ədəb məlum; Qövlü
göftardan olur məfhum (S.Ə.Şirvani); NƏZA
KƏT Qayğı və nəzakət içərisində böyümüş
zərif bədən ağır işlərə davam etmədi (T.Ş.Si-
mürğ); QANACAQ (bax), MƏRİFƏT.
2. tərbiyə bax əxlaq
TƏRBİYƏÇİ Ağlı söz kəsəndən bəri ana
nəvazişini tərbiyəçilərdə görən... Budaq...
ata və ana haqqında düşünürdü (Ə.Vəliyev);
Tərbiyəçi
365
DAYƏ Odur ki,
Ağabəyim səhərdən dayə
sindən ayrılmamışdı (Çəmənzəminli);
XOCA
(köhn.) [Müəllim:] Birisinin
xocası siz ana
lar, o birisinin xocası biz müəllimlər (A.Şaiq);
LƏLƏ (köhn.) Hacı Səmsam.. başqa mülkə
darlar kimi oğlu üçün lələ saxlamırdı (A.Ma-
kulu); MÜRƏBBİ (köhn.) Ehtiyac onun be
şiyi, səfalət onun mürəbbisi, bədbəxtlik onun
nəsibi və həyat yoldaşıdır (M.İbrahimov);
MÜRƏBBİYƏ (köhn.) Ağca xanım bu sos-
küye nıürəbbiyəsindən izinsiz bayıra çıxdı
(S.S.Axundov); UŞAĞABAXAN [Veysəl:]
O uşağabaxan arvad buradadır, ya getdi?
(B.Bayramov).
TƏRBİYƏLİ, NƏZAKƏTLİ [Balaş:]
Halbuki siz deyirsiniz ki, o tərbiyəlidir, nə
zakətlidir (C.Cabbarlı);
ƏDƏBLİ Vaqiən
Qasım əmi çox ədəbli və söz eşidəndi..
(C.Məmmədquluzadə); ƏDİB (kl.əd.) Necə
kim bir ədibi-mümtazın; Dərsi-hikmət ədası
tərbiyədir (M.Ə.Sabir); AĞILLI (məc.)
ƏXLAQLI, QANACAQLI (bax), MƏRİ
FƏTLİ.
TƏRBİYƏSİZ (müxtəlif mənalarda) Lo-
ğalanıb, a görməmiş, çox da belə fırıldama;
Tərbiyəsiz uşaq kimi boş-boşuna hırıldama
(M.Ə.Sabir); BİTƏRBİYƏ Amma İmam
verdi Əmiraslanın oxumayıb belə bitərbiyə
qalmasından artıq narazı idi.. (S.S.Axundov);
BİTƏRBİYƏT Elmimiz kimsənə hünər
sizdi; Elmi-bitərbiyət səmərəsizdir (S.Ə.Şiı-
vani); ƏDƏBSİZ Ey üzü qarə, fuzul, ədəb
siz; Heç bildiniz nədir ədəb siz (Xətayi);
ƏXLAQSIZ Səni sevdiyim üçün mənə əx
laqsız deməyin nəzakotsizlikdir (M.S.Ordu
badi); NƏZARƏTSİZ Mən, ilk baxışda ııə-
zakətsiz görünən bu sadə insanların yaratdığı
xariqələri gördükcə öz-özümə deyirdim:
“Yox, bütün dünyanı bəzəyən .. onlardır”
(M.Hüseyn); BİƏDƏB, KÜSTAX.
TƏRBİYƏSİZLİK [Dilbər:] Özgə, özgə,
belə sözlər demə tərbiyəsizlikdir (C.Cab-
barlı); BİTƏRBİYƏLİK Bitərbivəliklə tifli-
məsum; Axırda olur səfılü məşum (M.Ə.Sa
bir); BİƏDƏBLİK, ƏDƏBSİZLİK, ƏX-
Tərbiyəli
366
LAQSIZLIQ, KÜSTAXLIQ, NƏZAKƏT-
SİZLİK.
tərcüman bax tərcüməçi
TƏRCÜMEYİ-HAL [Qeysər öz-özünə:]
Hidayətin tərcümeyi-halı oxunacaq, onun
paxırı açılacaq... (M.Hüseyn); AVTOBİOQ-
RAFİYA [Qüdsinin] “Gülüstani-İrəm”ə
əlavə olaraq yazdığı avtobioqrafiıyasıııdan
görürük ki, Qüdsi şerini divan şəklinə salmaq
fikrində imiş, lakin bu iş yarımçıq qalmışdı
(Çəmənzəminli); BİOQRAFİYA.
TƏRCÜMƏÇİ Son illərdə bizdə bacanqlı
tərcüməçilər dəstəsi yaranmışdır (M.Arif);
DİLMANC (köhn.) Nəçemik onun [Məm-
mədhəsən əminin] üstünə çığırıb qovdu kə
nara və rusca atlılara dedi ki, içəridən dil-
maııcı çağırsınlar (C.Məmmədquluzadə);
MÜTƏRCİM Və saniyən, bir para əlfaz və
idarələri cənab mütərcim eyni ilə rusdan türk
lisanına tərcümə etməkləri ilə əsil mənanı
dolaşdırıb çətinə salıbdır və bir neçə yerlərdə
kəlamdan əsla məna çıxmayıb (F.Köçerli);
TƏRCÜMAN (köhn.) Bilirdi xahişi tərcü
man yenə; Əməl elədimi, istəklərinə (M.Ra-
him).
tərə bax pencər
1. TƏRƏF Örtük altındakı maşınlardan
biri səssiz-səmirsiz yerindən tərpəndi, da
yanmış maşınların sırasından çıxıb tələbəyə
tərəf yönəldi (Anar); CƏHƏT Kiçik bir tə
fərrüat məsələnin bu qaranlıq cəhətinə də işıq
saldığından onu sizə bildirməyiləm (M.İbra
himov); DOĞRU Yenə də ağır, amma zə-
himli addımlarla stoluma yanaşdı, sağ əlini
sırıqlı pencəyinin içindən çıxartdı, mənə
doğru meyilləndi (M.Hüseyn);
SARI Tələbə
bu binaya sarı getdi (Anar); YAN O yana
döndər meni; Bu yana döndər məni; Sol ya
nım yaralıdır; Sağ yana döndərməni (“Xalq
mahnısı”).
2. tərəf bax tərəfdar
TƏRƏFDAR (birinin tərəfini saxlayan)
Bircə müdirə yaxın və tərəfdar hesab olu
nan mühasib Təhməz nə başını tərpətdi, nə
dilini (M.İbrahimov); TƏRƏF [Fatma xala:]
Tərəfdar