Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
172 Xudam, mərdin işin salma müşkülə, Əhli-dili yetir sən əhli-dilə, Bülbülü gülə yaz, gülü bülbülə, Qönçənin üstündə xar oynamasın. (9, 120). Göründüyü kimi, bu yaxınlıqlar bütün tərəfləri ilə üst qatda olanlardı və Vaqif təsirində olmanın birbaşa nümunə- sidir. Onu da döyək ki, Vaqif yaradıcılığı elə zəngin ədəbiyyat, mədəniyyət hadisəsidir ki, orada etnosun əxlaq, mənəviyyat dəyərləri, etnoqrafik mədəniyyəti bir bütöv olaraq özünə yer alır. Ümumiyyətlə, Vaqif yaradıcılığında etnoqrafik faktların bir problem kimi işlənməsi ayrıca mövzudur və yuxarıdakı nümunədə də bu görünür. Azərbaycan xalqının qədimdən müəyyənləşmiş mərasim folkloru bütünlükdə yazılı ədəbiyyat üçün bir mənbə olmuşdur. Ayrı-ayrı dövrlərdə yaşayıb- yaratmış şairlərimiz bu folklor mədəniyyətindən yararlanmaqla özlərinin əbədiyaşar əsərlərini yaratmışlar. Onların isə folklordan bəhrələnməsi müxtəlif səviyyələrdə nəzərə çarpır. Vaqifdə bunun görünüşü daha təfərrüatlı və əhatəlidir. Məhz bunun nəticəsidir ki, bu şeirin təsiri ilə bir-birindən maraqlı nümunələr yaranmışdır. Məsələnin müsbət tərəfi ondadır ki, burada M.P.Vaqifi təkrarlamaq yox, onun möhtəşəm sənət nümunəsi təsirində bir-birindən maraqlı nümunələrin yaran- ması məsələsidir. Məhz yaradıcılığı və Vaqif böyüklüyü elə sirli mənəviyyat hadisəsidir ki, onun uğurluluğunda ədəbiyyat bir boy da zənginləşir. “Oynasın” rədifli qoşmasının təsirilə yazılanlar buna nümunədir. Məsələyə, yəni poetik nümunənin mətninə bir küll halında yanaşdıqda onun poetik sistemi bütün komponentləri ilə məzmun yaratmaya, bədii məzmunun uğurluluğuna xidmət edir. Səslərarası, sözlər arası, misralar- 173 arası simmetriya, mətnin semantik məzmunu bütünlükdə müəllif qayəsinin təqdiminə yönləndirilir. Xalqın qəlibləşmiş dəyərləri, əxlaq, mənəviyyat sxemləri, yaddaş etiketləri elə sirli məsələdir ki, onun formalaşması, qəlibləşməsi uzun zamanlara hesablanır və fərqləndirici dəyər kimi etnosu işarələyir. M.Cümə İsmi Pünhanında olanlar məhz Vaqifin “filankəsin qızı filan oynasın” xatırlatması ilə eyni qaynaqdan qidalanır. Ona görə də M.P.Vaqif yaradıcılığına adi, sıradan bir hadisə kimi baxmaq çox azdır, onun mahiyyətində gizlənənlər, böyük sadəliyində tapınanlar elə göründüyündən daha çox alt qatda olanlara bağlanır. Hər yetən gözələ gözəl demərəm, Gözəldə bir qeyri əlamət olur. Zülf bir yana düşə, gərdən bir yana, Özün bilməz, bir özgə babət olur. Gərdəninə müşkin tellər düzülür, Hər qıya baxanda canlar üzülür, Sürmələnmiş siyah gözlər süzülür, Oturub durmağı qiyamət olur. (89, 107) Vaqifin qüdrətini təkcə dil möcüzəsi ilə yekunlaşdırmaq və onun prinsipləri əsasında təhlilə cəlb etmək məsələnin bir tərəfidir, digər tərəfində olan onun fikir fəlsəfəsi ilə bağlı olanlardadır, daha doğrusu, bu dillə çatdırdıqların dadır. “Mənə elə gəlir ki, müğənni öz səsi ilə doğulduğu kimi, şair də özünəməxsus dili ilə doğulur, zil, yaxud pəs səsə malik olmaq müğənnidən asılı deyil və bu səsi yenidən qurmaq qeyri- mümkündür... Onu yalnız təkmilləşdirmək, diapazonunu 174 genişləndirmək olar” (95, 59). M.P.Vaqif də öz fitri istedadı, boyası, qabiliyyətləri ilə dünyaya göz açmışdır və onun missiyası bədii düşüncəni və bütünlükdə milli düşüncədə pozulmuşu bərpa etmək, milli intibahın nümunəsinə çevrilmək olmuşdur. Daha doğrusu, xalqın olanı və yüz illər boyunca təbii sıxışdırmalara məruz qalanı elə öz layiq olduğu səviyyəyə qaldırmaq idi. Ədəbiyyatın, mədəniyyətin, dilin Vaqif mərhələsi məhz bununla səciyyələnir və düsturu da elə bundan ibarətdir. Pozulmuş nizamin bərpası fövqəlgüclülük işidir və bunun sıradan olanla reallaşması, bərpası olmur. Ədəbiyyatın Vaqif missiyası zaman-zaman bu sirri açmağa üz tutacaq və özünüdərki bir istiqamətdə onunla gücləndirəcəkdir. Vaqifin şeirlərinin təsiri ilə sonrakı dövr ustad sənətkarların şeir düzüb- qoşması təsadüfin hadisəsi də deyildir və buna təsadüf kimi baxmaq yanlışlıqdır. Görünür M.P.Vaqif yaradıcılığı öz sağlığından Azərbaycanı başdan-başa dolaşmış, ustadların məclis şənliklərində əsas yerlərdən birini tutmuşdur. Vaqif aşıqların, bütünlükdə məclislərin “könülk dastanına” çevril- mişdir. Ustad aşıqlar onun şeirlərini könüllərinə yığıb el-el, oba-oba gəzmişlər. XVIII əsrin ortaları və XIX əsrin əvvəllərində yaşayıb yaratmış İrfani yaradıcılığında da M.P.Vaqifin adı xatırlanır, hətta şeirlərinin təsir yaxınlığı misra, bənd, məzmun faktları ilə diqqəti cəlb edir. Vaqifin “Ey Kəbəm, Kərbəlam, Məkkəm, Mədinəm” misrası ilə başlayan şeirinə diqqət yetirək: Ey Kəbəm, Kərbəlam, Məkkəm, Mədinəm, Bir zaman kuyində ziyarətimdir. Qiblə deyib, qaşlarına baş əymək, Gecə-gündüz mənim ibadətimdir. (89, 97) 175 İrfani yaradıcılığında məhz bu şeirin təsirində yazılmış nümunə xüsusi önəm daşıyır. Eyni zamanda belə deməyə əsas verir ki, M.P.Vaqif yaradıcılığı hələ sağlığında Azərbaycanın indiki sərhədlərindən çox-çox böyük əraziləri dolaşmaqda idi. Məhz Xəstə Hasanın, İrfaninin yaradıcılığı bunun bariz nümu- nəsidir. Kitabım Kərbəlam, Məkkəm, Mədinəm, Hələ dostun köyü ziyarətimdir. Qibleyi-ves qaşlarına boyun əyməyim, Gecə zikrim,gündüz ibadətimdir. (86, 110). Vaqif və İrfani yaradıcılığına diqqət yetirən Ə.Şamil yazır ki, “bu sənətdə o qədər məşhurlaşıb ki, onu hətta Borçalıya, Qazağa da məclis aparmağa dəvət ediblər. Buralarda da M.V.Vidadi və M.P.Vaqiflə tanış olub dostlaşıb” (86, 48). İrfani yaradıcılığından Vaqif təsiri və adı bir xətt kimi keçir və bu da heç şübhəsiz hansısa təsadüfin hadisəsi deyildir. Yan İrfan dərdinə, bəxti siyahın, Yara yaxın eylə o qibləgahın, Şikəstə Vaqifin – Molla Pənahın, Hayıf oldu Mədinəsi yıxıldı. (86, 86). Bütün bunlar özlüyündə ciddi faktları, Vaqif şeirinin təsir faktını izləmək üçün əsas verir və aşıq yaradıcılığından gələnlərin eyni düşüncə hadisəsi olaraq klassik ənənədə də davamlılığını ortaya qoyur. Onu da əlavə edək ki, “M.P.Vaqif dövrün poetik gərdişini klassik janrlarda verə bilməzdi, eyni dərəcədə də klassik janrlardan imtina da edə bilməzdi, - bu bir Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|