Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
164 Kimi həyat gəzir, kimi dövranı, Kimi haqqı gəzir, kimi divanı, Kimi qulluq gəzir, kimi cahanı, Kimi saray, bağça-bağa aşiqdi. Kimi dostu gəzir, kimi hörməti, Kimi səxavəti, kimi mürvəti, Kimi ədaləti, kimi sənəti, Kimi vətən, namus, ara aşiqdi. (12, 411). Bunlar M.P.Vaqifdən sonra da əvvəl də olmuşdur, sadəcə olaraq bu böyük sənətkar olanlardan yararlanmaqla, mükəm- məl nümunələr yaratmış və yazılı ənənədə onun yaşamına yardımçı olmuşdur. M.P.Vaqif və Molla Cümə yaradıcılığı kontekstində müqayisələr aparan folklorşünas P.Əfəndiyev yazır: “İlahi, hər iki sənətkarın nə qədər də oxşar, yaxın əsərləri var. Elə bunların özü də sübut edir ki, Molla Cümə Vaqifi, onun dünya şöhrətli yaradıcılığını, xüsusilə də qoşma, təcnis və deyişmələrini yaxşı tanıyır və ürəklə bəhrələnirdi. Hər iki sənətkarın eyni bir şeiri üzərində müşahidələr aparmaq uğurludur. Şeirlərində Vaqif əvvəlcə gözəlin portretini çəkir, gözəlliklərini, əlamətlərini sadalayır. Molla Cümə isə «gözəl» deyərək müxtəlif mənalar üzərində şeirini tamamlayır. Elə bil Vaqif tərəfindən portreti çəkilmiş gözələ vurulan Molla Cümə ondan çarə istəyir. Başqa sözlə, Molla Cümə gözəli artıq tərifləri, əlamətləri aşkar edilmiş hazır gözəldir. Vaqif isə onun gözəlliklərini, əlamətləri ilə şeirə gətirir. Vaqif gözəl sözünü müxtəlif mənalarda işlətməklə gözəlin gözəlliyini ustalıqla poetikləşdirir. Oxucuya aydın olsun ki, söhbət hər iki sənətkarın gözəlin tərifinə elədiyi və bir-birinə oxşar, yaxın olan «Gözəl» şeirindən gedir. 165 Vaqif: Gözəl qamət, gözəl gərdən, gözəl üz, Gözəl olmaz sən tək olsa, gözəl yüz, Gözəl canı munca yetər, gözəl üz, Gözəl deyil, etmə, gözəl alı sən. Molla Cümə: Gözəl bircə, gözəl, dayan burada, Gözəl dərdim gözəl deyim sənə get, Gözəl günüm gözəl qoydun qarada, Gözəl, rəhmin gözəl eylə mənə get. Vaqif: Gözəl durub, gözəl gəzib, gözəl bax, Gözəl kəlbəm, sal boynuma gözəl bağ Gözəl, seyrü kəşt eyləyib gözəl bağ Gözəl, dər budaqdan gözəl alı sən. Molla Cümə: Gözəl, varmı gözəl dərdə dərmanım, Gözəl aldı, gözəl dinim, imanım, Gözəlimsən, gözəl İsmi Pünhanım Gözəl doğru, gözəl cavab denə, get. Hər iki sənətkarın elə şeirləri var ki, onlar arasında oxşarlıq, yaxınlıq göz qabağındadır. Burada istər-istəməz ustad-şagird ənənəsi özünü aydıncasına göstərməkdədir. Vaqif: Bir fitnə fellinin, üzü xallının Bir şirin dillinin qurbanıyam mən. Bir qənd məqallının ləb zülallının Bir ağzı ballının qurbanıyam mən. 166 Molla Cümə: Bir zülfü ənbərə, qaşı peykərə, Bir gözü xumara canım peşkəşdir. Bir yanaq əhmərə, üzü qəmərə Bir dişi gövhərə canım peşkəşdir. Vaqif: Bir süsən muylunun, səmən boylunun, Friştə xoylunun, mələk soylunun, Bir cənnət küylünün, Tuba boylunun, Bir şümşad qollunun qurbanıyam mən. Molla Cümə: Bir ismi əzbərə, əndamı tərə, Bir cavan bəşərə, gözəl düxtərə, Bir eşqi əxkərə çox zülümkərə Cüməyəm, əşkara canım peşkəşdir. Vaqif Azərbaycanın aşıq sənətinin ənənələri üzərində pərvəriş tapmışdır. Onun bütün şeirləri öz köklərini Azərbay- can aşıqlarının şeirlərindən götürür. Beləliklə, Vaqif böyük ustad sənətkar, müəlim kimi formalaşmışdır. Bunun ikinci bir tərəfi də var. Azərbaycan aşıq sənətinin ənənələrindən güc- qüvvət alan Vaqif sonralar özündən sonra yetişən aşıqların, ən böyük ustadları da daxil olmaqla ustadı olmuşdur. Vaqifdən sonra elə bir Azərbaycan aşığını tapmaq olmaz ki, o, böyük sənətkarın yaradıcılığından bəhrələnməmiş olsun” (37). Doğurdan da M.P.Vaqif elə bir ədəbiyyat hadisəsidir ki, onun təsir sərhədlərini bütün tərəfləri ilə açmaq özü mümkünsüzdü və demək olar ədəbiyyatı əhatələyir. Aşıq yaradıcılığında da belədir, folklorşünas alim də məhz müşahidələrini Molla Cümə ilə Molla Pənah Vaqif yaradıcılığı timsalında ümumiləşdirir. 167 Böyük sənətkarın Azərbaycan xalqının zəngin mədəniyyət hadisəsi olan aşıq yaradıcılığından yüksək ustalıqla bəhrələnməsi onun həm də son olaraq aşıq yaradıcılığına güclü təsirini aktuallaşdırmışdır. M.P.Vaqif aşıq yaradıcılığından təkcə məzmunu, formanı, müəyyən klişeləri mənimsəməklə kifayətlənmədi, bundan daha əsas və öncə ruhu, sənətin genetikasını, simvolik sistemini, etnosun iç dünyasını mənimsədi. Qurbani, Abbas Tufarqanlı, Lələ, Kərəm, Qərib, Sarı Aşıq, Qaracaoğlan, Xançoban, Varxiyanlı Məhəmməd, Dəllək Murad, Yəhya bəy Dilqəm, Xəstə Qasım, Abdalgülablı Valeh, Xasta Hasan, Aşıq Hüseyn Şəmkirli, Ağ Aşıq, Dollu Mustafa, Aşıq Alı, Aşıq Ələsgər, Hüseyn Bozalqanlı, Çoban Əfqan, Şeyda Əziz, Mirzə Səməd, Xındı Məmməd, Borçalı Şair Nəbi, Aşıq Bilal, Mikayıl Azaflı və s. sənətkarların yaradıcılığı üzərində aparılan tipoloji təhlillər M.P.Vaqif şeirinin ənənədə hansı keyfiyyətlərlə səciyyələnməsini və özündən sonra gələnlərdə nələrlə özünü göstərməsini aydınlaşdırır. Ə.Abid xüsusi bir məqama toxunur və vurğulayır ki, “müqayisə edildiyi təqdirdə Qafqaz və Azərbaycan xanları sarayında heca vəzni daha qüvvətli bir inkişafa nail olmuşdur. Vaqifin qüvvətli şairliyi nəticəsində heca vəzni müasirlərinin haman həpsi tərəfindən kullanıyordu. Vaqifdə heca vəzninin yalnız on birisi var. Əksərisi iki duraklıdır. Üç durakı ehtiva edən on birli azdır. Bizim ədəbi sahəmizdə on birli hecanın on yeddi və on səkkizinci əsrlərdə çox məqbul olması Xətai ilə başlayan və Kərəmlə qüvvət və şəxsiyyət qazanan hərəkatın nəticəsidir. Vaqifin hecası – aşina olduğu klassik ədəbiyyat tərbiyəsi dolayisilə - Xətai və Kərəmdən çox fərqli və bişkindir” (1, 165). Burada vurğulanan Xətai // Kərəm // Vaqif məsələsi bütünlükdə aşıq şeir Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|