Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Vaqif: Hər yetən gözələ gözəl demərəm, Gözəldə bir qeyri-əlamət olur: Zülf bir yana düşər, gərdən bir yana, Özün bilməz, bir özgə babət olur. (89, 107)
183 qoşmasının təsirində Aşıq Ələsgər “Ola” rədifli qoşmasını düzdü qoşdu və ədəbiyyatımıza digər bir original nümunəni bəxş etdi. Vaqif: Hər yetən gözələ gözəl demərəm, Gözəldə bir qeyri-əlamət olur: Zülf bir yana düşər, gərdən bir yana, Özün bilməz, bir özgə babət olur. (89, 107) Aşıq Ələsgər: Hər yetən gözələ gözəl demərəm, Gözəldə gərəkdi işvə-naz ola. Buxağından ətri-bənövşə gələ, Qoynu gülşən ola, bahar, yaz ola. (8, 121) Məlum olduğu kimi, “şeir dili və üslub prosesləri olduqca çoxcəhətli və mürəkkəb səciyyəlidir. Daim dəyişmədə, hərəkət və zənginləşmə prosesində olması poeziya dilinin özünə- məxsus keyfiyyətidir. Bədii dilin elə mühüm estetik kateqo- riyaları vardır ki, onlar poetik prosesin inkişaf qanunauyğun- luqlarını xarakterizə etməklə bərabər, onun spesifik meyillə- rinin aşkarlanmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Milli poeziyanın inkişaf təcrübəsi, poetik irsimizin uğurları göstərir ki, şeir dilini rəngarəng, məlahətli və canlı etməklə dilin müxtəlif mənbələri üslubi məqsədə müvafiq estetik fəaliyyət sferasına daxil olur və yüksək bədii keyfiyyət daşıyır” (49, 324). Vaqif yaradıcılığı dil potensiyasının imkanlarını, bədii-estetik gücünü göstərmək və aydınlaşdırmaq üçün olduqca geniş imkanlılığa malikdir. Bu imkanlılıq 184 özünəqədərki və özündənsonrakı ədəbi proses üçün örnək olacaq hadisədir və məhz Aşıq Əlinin “bu əsrdə şairlərin xanısan” deməsi həmin qüdrətin izahına hesablanmışdır. Bədii dil elə sirli, ecazkar, möcüzəli hadisədir ki, onun imkanlılıq dərəcəsi ancaq və ancaq bədii mətnin axarında, yaradıcı istedadında müəyyənləşir. Burada sözün imkanlılığını və ecazkarlığını təmin edən əsas məsələlərdən biri məhz bədii strukturun uğurluluğudur. Vaqif də böyük istedad sahibi kimi bu imkanlılığın şaquli və üfiqi qatlarını mətn daxilində hərəkətə gətirmişdir. Məhz belə fitrətin sahibi olma sayəsində ustad sənətkarlar onun söz ümmanına baş vurmuş və müxtəlif səviyyələrdə bəhrələnmişlər. Axıska aşıq mühitinin ustad sənətkarı İrfaninin “Durnam” rədifli qoşması da bu sırada mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Yeri durnam, yeri dönmə izindən, Aləmi mat edən xoş avazından, Əsli türkman qızı Xırmandalıdan, Yarımdan bir xəbər alasan durnam. Tez pərvaz eyləyin, tez qanad çalın, O nazlı yarımdan bir xəbər alın, İrfani xoca da bekliyor yolun, Bəlkə bu günlərdə gələsən durnam. (86, 68). “Koroğlu”da, M.V.Vidadidə, M.P.Vaqifdə, Q.Zakirdə və digər onlarla sənətkarlarımızda yer alan “durnalar” bir mövzu olaraq ədəbiyyat hadisəsinə çevrilmişdir. Durnaların işarələdiyi simvolika bütün mövcud nümunələrdə bəzi istisnalar nəzərə alınmazsa eyni xətdə dayanır. Məhz Vaqif də öz 185 yaradıcılığında bu mövzuya müraciət etmiş, “Durnalar” rədifli qoşmasını yaratmışdır. Bir zaman havada qanad saxlayın, Sözüm vardır mənim sizə durnalar! Qatarlaşıb nə diyardan gəlirsiz, Bir xəbər versəniz bizə durnalar! Sizə mütaq durur Bağdad elləri, Gözləyə-gözləyə qalıb yolları, Asta qanad salın qafil telləri, Heyifdir salarsız düzə durnalar! (89, 86) Məlum olduğu kimi, “şifahi əsərin üslubi orijinallığı onun ifası, ünsiyyət situasiyasından asılıdır. İfa məqamı əsərə üslubi rəngarənglik, canlılıq aşılayır. İfa anında müəllifin nəyə - janr ənənəsinə və ya gerçək mühitdən gələn məzmuna üstünlük verməsindən asılı olaraq əsərin üslubi özünəməx- susluğu formalaşır… İfa məqamından asılı olaraq üslubi paradiqma əsərin çoxmənalılığını, təşbeh və məcazlar siste- mini, bütövlükdə bədii qayəni anlamağa imkan verir” (41, 115). Əlbəttə əsərin üslub orijinallığı formanın uğurluluğundan tutmuş bədii komponentlərin düzümünə, sintaktik sistemin mənayaratmada nə qədər iştirakından və yerində olub- olmamasından asılıdır. Saz bu mənada həmin qüsurların, nəzərə çarpan çatışmamazlıqların aradan qaldırılması üçün bir meyar rolunu oynamışdır və nizamın qorunuşu, bədii mahiyyətin uğurluluğu üçün təminatçı olmuşdur. Ustadlar da fitri istedadı və sazın simmetriyası əsasında mətnin poetik sistemində ən uğurlu olanı müəyyənləşdirə bilmişlər. Vaqif 186 yaradıcılığı da sazın bətnində, etnos ruhunun estetik determinasıyasında doğulduğu üçün sənət hadisəsinə çevrilmiş, orta əsr bədii düşüncəsində milli olanın bərpası kimi müqəddəs, həm də vacib olanı yerinə yetirmişdir. Bütün bunlar Vaqif yaradıcılığının ozan aşıq müstəvisində enerji qaynaqlarını, fundamental düşüncə hadisəsi kimi milli ənənəyə kökləndiyini və onun fövqündə olanların nələrlə səciyyələndiyini, milli yaddaş fondunun əzəmət və sonsuzluğunu aşkarlayan bir hadisə olduğunu düşünməyə əsas verir. Məlum olduğu kimi, saz türk bədii düşüncəsinin tarixin çox dərin qatlarından daşıyıb gətirdiyi müstəsna imkanlılıqla səciyyələnir. Xalq bir bütöv olaraq onda tapınmış və bütün olanlarını ona verməyə çalışmış, könlünü ona bağlamışdır. El-el, oba-oba gəzən bu ustadlar təkcə mərasim icraçısı olmaqla kifayətlənməmiş, həm də böyük mədəniyyətin yaradıcısı və qoruyucusu funksiyasını yerinə yetirmişdir. Vaqif məhz öz böyük istedadı ilə sazın sehrlərində sehrlənmiş, könlünü ona vermiş, ilhamını ondan almış və ürəyini onun sehri-nizamı əsasında nizamlamaqla ölməzlik, əbədiyaşarlıq qazanmışdır. Sazdan, etnosun mənəvi yaddaş və əxlaq potensiyasından aldıqlarını daha uğurlu olanlarla və əlavələrlə ona qaytarmışdır; bir növ gəlinən və gediləcək yolun əzəmətini bütün təfərrüatı ilə ortaya qoymuşdur. Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|