Мцгяддимя
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aytən Quliyeva
Anar – 75
83 He kayənin ekspozisiyası həkim Orucun firəvan həyatının təsviri ilə başlayır. O, 45 yaşında, fiziki cəhətdən sağlam, kariyerasında uğurlar əldə etmiş bir insandır. Onun həyatında hər şey öz axarı ilə gedir, özündən altı yaş böyük həyat yoldaşı Pakizə mülayim, ailəsinə qarşı diqqətcil bir qadındır. Oğlu isə Moskvada tibb institutunda təhsil alır. Hekayədə Orucun xarakteri hər tərəfli açılır. O, istedadlı bir həkim kimi öz vəzifəsinin ona verdiyi rifahdan istifadə etməyi özü
nü tamamilə halal haqqı hesab edir. “Əlbəttə, məsələnin maddi t
ərəfi də vardı və həkim Oruc rifahını özgələrin bədbəxt- çiliyi üz ərində qurduğundan vicdan əzabı çəkəsi deyildi–bu onun s
ənəti idi” (9,20). Buradan bel ə bir nəticəyə gəlmək olur ki, Oruc bu düşüncə t ərzinə görə yaşadığı cəmiyyətlə öz arasındakı harmoniyanı po- zur, özü nü insanlardan, onların problemlərindən təcrid edir. O, m ənəviyyatca yalnız özünü, rifahını düşünən adamdır. Hər bir ictimai amaldan m əhrumdur. Bu hal onun faciəsini şərtləndirir. Oruc da Anarın bir çox qəhrəmanları kimi standart həyat reji- min
ə malikdir. Lakin digər qəhrəmanlardan fərqli olaraq o, bu standart h əyat cədvəlindən çox razıdır. “Müayinə və müalicə, maddi imkanlar, ail ə sakitliyi və sabitliyi, oğlunun gələcək yük- s əlişi, bağın açıq havası, bellə ağacların dibini işləməsi, Ofelyalı şənbələr, dost məclisləri, preferans, nərd, videofilmlər–dəqiq ömür c
ədvəli Orucu çəpər içinə salıb qoruyurdu və bu çəpərin, bu divarın dalında qaynayan, çalxalanan, kükrəyən, qan axıdı- lan, göz yaşı tökülən dünyanın ona, elə bil, heç dəxli yoxdu” (9,23). Əvvəldə qeyd olunduğu kimi, 90-cı illərdə dövlətimizin və xal
qımızın başına gətirilən faciələr ədəbiyyatdan da yan keçmə- miş, bir çox yazarlarımız bu problemə öz əsərlərində müəyyən d ərəcədə yer vermişlər. “Vahimə” hekayəsinin qəhərmanı Oruc müst əqilliyini yeni bərpa etmiş bir dövlətin vətəndaşı, ictimai h əyatında təlatümləri, hakimiyyət çəkişmələri, Qarabağ proble- mi olan bir c əmiyyətin üzvüdür. Bütün bu hallar cəmiyyətdə ru- Aytən Quliyeva
84 hi x
əstələrin sayını artırmış, insanların psixikasında fobiyalar ya ratmışdır. Hər cəhətdən normal olan bu insanlar Qarabağ probleminin yegan ə həllinə vaqif olduqları üçün, hətta kosmos- dan bel ə təqib edildiklərini düşünürlər. Yazıçı bütün bunları qə- l əmə almaqla müharibənin yalnız insanların həyatına deyil, on- la rın mənəvi dünyalarına, psixikalarına olan öldürücü təsirini orijinal bir dill ə oxucuya çatdırır. Oruc bütün bun ları bildiyi halda cəmiyyətə, insanlara qarşı laqeyd v ə biganədir. Onun özünə qurduğu bu “ideal” həyat axa- rını Baləmi pozur. Oruc özü üçün yaratdığı, butün problemlər- d ən qoruduğu, Ofeliyadan, görüşüb yaxşı vaxt keçirdiyi bir-iki ya xın dostundan ibarət kiçik cəmiyyətində rahat yaşaya bilmir. “Erm əni bağı” ətrafında baş qaldıran hadisə ilk öncə qurduğu bü tün rifahını əlindən alır, daha sonra isə ölümünə səbəb olur. Bu rada yazıçı təsadüfi olaraq bağın əvvəllər erməniyə məxsus ol masını göstərmir. Bu kiçik işarə ilə Qarabağ savaşının, erməni v əhşiliyinin, hətta bütün hisslərinə, duyğularına hökm etməyi baca ran Oruc kimi peşəkar bir psixatrı belə dərin ruhi sarsıntıla- ra düçar etdiyni ifad ə edir. Oruc özünü cəmiyyətdə olan qarma- qarışıqlıqdan, çaşqınlıqdan qoruduğunu zənn etsə də, bütün bu hadis
ələr onun daxili dünyasını, şüurunu dərindən sarsıdır. Bal
əminin peyda olması ilə Oruc anlayır ki, siyasi çəkişmə- l ərin, müharibənin cəngində dəhşətlə çalxalanan, qan axıdılan, göz yaşı tökülən dünyanın ona da yaxından təsiri var. Bir-birin- d ən bəd xəbərlər verən televizor verilişləri, səhifələri qan və nif- r ət saçan qəzet və jurnallar bütün insanlara təsir etdiyi kimi, Orucu da psixoz v əziyyətinə gətirmişdir. Oruc başına gələn hadisələrin, yəni sonda anladığı kimi onun bağ evinə haqsız şəkildə soxulan, evə sahib çıxmaq istəyən Ba- l əminin oğlunu öldürməsinin xəyalən baş verdiyini bilən də ta- mamil ə ümidsizləşir. “Anarın başqa bir əsərinin–“Vahimə” he- kay əsinin qəhrəmanı da dünyanın anlaşılmaz vahimələrindən qurtulma ğın, həyatın bıqdırıcı, usandırıcı və cansıxıcı işlərindən, gerç əkliklərindən xilas olmağın yeganə yolunu rahat və əziyyət- Anar – 75
85 siz ölümd ə görür” (31,29). Hekay ənin sonunda narahat günlər, əsəbi saatlar keçirən Oruc baş verənləri aydınlaşdırmaq üçün gəldiyi bağının həyətinə dü- şən yüksək gərginlikli elektrik xəttinə toxunaraq kösövə dönür. Bu hekay ədə “qırmızı limuzin”i “erməni bağı”nın tilsimi əvəz edir. H ər iki hekayənin qəhrəmanı ilə cəmiyyət arasında yaran- mış uçurum onları sövq-təbii olaraq ölümə sürükləyir. “Mü
əllifə görə, insan ancaq öz fərdi dünyasında yaşa bilməz. V ətəndaşlıq hissindən, ictimai amaldan məhrumluq mənəvi boş- lu ğa, həyatın beş günlüyü haqqında çürük fəlsəfəyə aparır və heç vaxt insanı sona qədər xoşbəxt edə bilməz. Əgər belə bir xa- rakter v ə düşüncə sahibi ziyalıdırsa, yüksək ziyalı titulları daşı- yırsa, bu artıq mənəvi ölülükdür və cəmiyyətin sosial faciəsidir. Orucun faci əli ölümü bu mənəvi ölülüyün rəmzi ifadəsidir” (70,327). Qaldırdığı problemlərdən tutmuş yaradıcılıq texnologiyasına, üslubunad ək milli mədəniyyətimizin ənənələrinə sadiq olan Anar daim bir yazıçı fəhmi, yazıçı nəfəsi ilə qələmini dar məna- da c əmiyyət, geniş mənada dünya qayğıları ilə, mənəvi konteks- t ə varmağa səfərbər edir. “Vahimə” hekayəsində məqamların b ədii-fəlsəfi dəyərləndirilməsinin özünəməxsusluğu da bunu bir daha t əsdiq edir. Ümumiyyətlə, Anarın 90-cı illər yaradıcılığında insanın cə- miy
yətdən, ətraf mühitdən, dünyadan təcridi, eyni zamanda et- nos
daxili yadlaşma halları da özünü göstərir. “Qırmızı limuzin” və “Vahimə”də, əsas etibarilə, insanla materiya, insan cəmiyyət müs təvisində qoyulan problemə “Muhakkak görüşürüz” hekayə- sin də eyni və qohum millətlər arasında yadlaşma mövqeyindən ya naşılır. “Muhakkak gör üşürüz” əsərində Azərbaycan-Türkiyə dost- luğunu vulqarlaşdıran insanların daxili aləmi açılır. Yazıçı ko- mik obrazlar vasitəsilə cəmiyyətin sosial psixologiyasına dərin- dən nüfuz edir. O, hər kəsin yalnız öz mənafeyini düşündüyünü, bir-
birinə yalan vədlər verərək özlərini aldatdıqlarını göstərir. Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|