MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

 

290

Ağdaş meşə  təsərrüfatının «Bıçaxçı» sahəsində  və Sabirabad meşəçiliyində Kürün subasar sahilində bir 

kvadratmetr sahədə orta hesabla 140 ədəd qovaq və 30 ədəd söyüd cücərtisini hesaba aldıq. Mayın sonunda qo-

vaq şivlərinin boyu 60 santimetrə. söyüdünkü isə 80-100 santimetrə çatır. Təəssüflə qeyd olunmalıdır ki, əmələ 

gələn bu körpə ağaclar elə birinci ilin payız-qış aylarında mal-qara tərəfindən məhv edilir. Göründüyü kimi, qo-

vaq və söyüd tez boy atan ağac cinsləri olub ilk yaşında 70-100 sm böyüyür. Bu onu göstərir ki, Kür və Araz 

sahillərində sahələr 2-3 il yaxşı mühafizə olunarsa, orada tam mənasında tuqay meşələrini bərpa etmək 

mümkündür.  

Düzən zonada palıd və saqqız yayılan quraqlıq şəraitində meşənin təbii bərpası zəif gedir. Mal-qaradan qo-

runduqda isə bəzi sahələrdə meşənin bərpası müşahidə olunur. Məsələn, Bərdə rayonunda Tərtər çayının Kürə 

töküldüyü yerə yaxın ərazidə olan seyrək palıd-saqqız meşəliyi 2-3 il mal-qaradan qounduğu üçün bir hektarda 

7 min ədəd cavan palıd şivləri əmələ gəlmişdir.  

Ağstafa meşə  təsərrüfatının Soyuqbulaq meşəçiliyində  dəmir yolunun yaxınlığında tikanlı  məftillə 

hasarlanıb mal-qaradan və özbaşına kəsilməkdən mühafizə olunan ərazidə iri gövdəli palıd meşəliyi qalmışdır. 

Burada ağacların çətri altında kifayət qədər cavan ağaclar müşahidə olunur. Tikanlı  məftilin xaricində qalan 

ərazidə isə il boyu mal-qara otarılır, ağaclar qanunsuz kəsilir. Burada keçmişdə  məhsuldar palıd meşəsinin 

yerində yalnız tək-tək qolbudağı, başı kəsilmiş ağaclara təsadüf etmək mümkündür.  

Dağ yamaclarında da mühafizə yolu ilə meşələri bərpa etmək, məhsuldarlığını artırmaq üçün imkanlar 

vardır. Məsələn, Laçın rayonunun Mirik kəndindən başlamış Minkəndə  qədər çayın sağ sahili boyu ayrı-ayrı 

sahələr yaxşı mühafizə olunur. Bunun nəticəsində burada kolluqların yerində sıx cavan meşəlik əmələ gəlmişdir. 

Həmin çayın sağ sahilində üç yerdə sahələrin qorunması ilə  əlaqədar seyrək kolluqlar meşəyə çevrilmişdir. 

1962-ci ildən bəri Laçın meşə təsərrüfatının sərəncamına keçirilmiş 14 min hektara yaxın kolxoz meşələri yaxşı 

mühafizə olunduğu üçün məhsuldarlığı artmış, torpaqqoruyucu rolu yüksəlmişdir. Tovuz meşə  təsərrüfatında 

Şamlıq kəndindən yuxarıda yerləşən  ərazidə 1950-ci ildən bəri qoruq rejimi təşkil edilmişdir.  İndi burada 

yamacın şimal-şərq cəhətində yüksək doluluqlu fıstıq-vələs meşəliyi bərpa olunmuşdur.  

Şəki rayonunda Kiş kəndinə yaxın yerləşən yamacın şimal-qərb cəhəti uzaqdan yaşıl meşəsilə adamı özünə 

cəlb edir. Bu sahə ciddi nəzarət altında qorunur, burada indi palıd, vələs, göyrüş, ağcaqayın və sairə cinslərdən 

ibarət normal meşəlik əmələ gəlmişdir. Bu sahəyə bitişik mühafizə edilməyən qonşu ərazilərdə isə məhsuldar 

palıd meşələrini kolluqlar əvəz etmişdir. Ona görə güclü yağışlar zamanı burada şiddətli eroziya prosesi 

müşahidə olunur, torpaq qatı yuyulub aparılır, yarğanlar əmələ gəlir.  

Subalp zonasında insanın təsərrüfat fəaliyyəti dayandırıldıqda müxtəlif ağac cinslərinin bərpası müşahidə 

olunur və meşə tədricən təbii sərhədinə doğru irəliləyir. Belə vəziyyəti biz Göygöl və Zaqatala qoruqları, Laçın 

meşə  təsərrüfatı  ərazisində,  Şəki rayonunun Töhrə yaylağında müşahidə etdik. Qax rayonunun «Taxta-qaya» 

adlanan sahəsində yamacın şimal cəhətində 30 ildən çoxdur ki, mal-qara otarılmır. Bunun nəticəsində meşənin 

müasir sərhədindən 100 metr yuxarıya doğru sıx otlar arasında qrup halında çoxlu körpə fıstıq ağacları əmələ 

gəlmişdir, onların vəziyyəti yaxşı olub  normal inkişaf edir. Yenə  həmin rayonun Sarıbaş  kəndinin yanında 

dəniz səthindən 1800-2150 metr yüksəklikdə meşənin çəmənə doğru irəliləməsi aydın nəzərə çarpır. Burada 

kəndi sel basmasın deyə, onun yuxarı tərəfində yerləşən palıd meşəsi çoxdan bəridir ki, yerli əhali tərəfindən 

qorunur, orada mal-qara otarılmasına yol verilmir. Meşənin kənarında 100-200 metr çəmənə tərəf olan sahədə 

topa halında və  tək-tək 10-20 yaşlı cavan palıd ağacları bitir. Bu qruplar bəzən sıx, keçilməz olur. Qorunan 

sahədə eroziya prosesinin qarşısı tamamilə alınmışdır. Bu hal meşənin öz keçmiş sərhədini yenidən tutmasına 

nümunəvi bir misaldır. Qorunan sahəyə bitişik yamaclar mal-qaradan lazımi dərəcə mühafizə olunmadığı üçün 

orada meşəlik tamamilə  sıradan çıxmış  və eroziyaya uğrayaraq çox yerdə ot örtüyündən də  məhrum olub 

çılpaqlaşmışdır.  

Düzdür, belə misalların sayını davam etdirmək olar. Lakin bu olduqca kiçik sahələri  əhatə edir. 

Respublikamızın meşə təsərrüfatlarında isə seyrək meşələrin sahəsi 60 min, kolluqların sahəsi isə 40 min hekta-

ra çatır. Bunların çoxunda heç bir əlavə  xərc və  ağır zəhmət çəkmədən ciddi qoruq rejimi yaratmaq yolu ilə 

meşələri bərpa etmək, onları tədricən öz ilkin vəziyyətinə qaytarmaq olar və vacibdir.  

Heç bir başqa nemətlə əvəz oluna bilməyən meşələrimizin bərpa edilməsi kimi məsuliyyətli bir işin həyata 

keçirilməsində meşə  təsərrüfatlarında ciddi dönüş yaranmalıdır. Bu vacib və mühüm tədbirin yerinə 

yetirilməsində meşə işçilərinə təbiəti mühafizə təşkilatları və geniş xalq kütlələri yaxından kömək göstərməlidir.  

Yadda saxlamaq lazımdır ki, bəşəriyyətin  ən qiymətli sərvəti olan meşə  həmişə  həyatın  əsası olmuş  və 

olacaqdır.  

Babalarımızın qan-təri ilə bizə çatdırılan ana təbiəti, onun torpağını, meşələrini, heyvanat aləmini göz 

bəbəyi kimi qorumaq və onu daha da zənginləşdirib gələcək nəslə təhvil vermək borcumuzdur. 

 

14.4. Kürqırağı tuqay meşələrinin mühafizəsi və bərpası  

Kürqırağı tuqay meşələrinin acınacaqlı vəziyyəti həm dövlətimizin, həm də alimlərin diqqət mərkəzindədir. 

Respublikamızda tuqay meşələrinin nisbətən geniş sahələri səhra və yarımsəhra rayonlarımızı kəsib keçən Kür 

çayının ətrafında yayılmışdır. Tuqay meşələri yayılan Kürboyu ərazidəki rayonların meşə ilə örtülmə dərəcəsi 

---