Microsoft Word 00 Korica-potkorica doc

 
26
Madje që para shumë kohe është e njohur se bëhet fjalë për molekulë me strukturë 
oktaedrike. Ndërtim oktaedrik, përndryshe, kanë mjaftë jone, për shembull jonet 
sulfate, SO
4
2-
, (fig. 1.17). 
Në kiminë organike shfrytëzohen edhe të ashtuquajtura formula gjysmëstrukturore 
në të cilat grupet e rëndomta të atomeve (për shembull, grupi metil ose etil) 
shkruhen si tërësi. Kështu, formula e metanolit më shpesh shkruhet si C
2
H
5
–OH. 
Për çdo rast,  
Si edhe ta kryejmë prezantimin e formulave strukturore, ato japin vetëm pasqyrë të përafërt, më shuë 
apo më pak të thjeshtësuar, të ndërtimit real të molekulës ose të jonit më shumatomik. 
Mirëpo, formulat strukturore dhe gjysmëstrukturore janë mjet shumë i rëndësishëm për kuptimin e bazave të 
ndërtimit të molekulave ose joneve shumatomike, ndihmojnë gjatë sqarimit të mekanizmit (rrjedhës) së 
reaksioneve dhe ngjashëm.  
 Gjatë kësaj me rëndësi është të kemi parasysh se:  
Nuk ka kuptim të shkruhen formula strukturore për njësi të definuara të ciat nuk janë grimca. 
Kështu, me të vërtetë asgjë nuk paraqet formula “strukturore” e llojit  
O
O
C
O
Ca
 
Nëse dihet se në strukturën e karbonatit të kalciumit të ngurtë (fig. 1.18) 
gjitha lidhjet midis atomeve të oksigjenit dhe karbonit janë të njëjta, 
ndërsa joni kalciumit nuk është i lidhur me asnjërin prej atomeve të 
oksigjenit. Në realitet, në ndërtimin e kësaj kripe ekziston renditje e 
shtresave të formuara prej joneve të kalciumit dhe të jonit karbonat. Gjatë 
kësaj, jonet Ca
2
 gjinden nën dhe mbi atomet e karbonit të joneve 
karbonate
*
 dhe njëjtë janë të larguara prej secilit atom të karbonit.  
Karbonati i kalciumit është vetëm shembull. Në realitet, nuk ka formulë 
stukturore për asnjë substancë që është e ndërtuar prej joneve. Kështu, nuk mund të shkruhet formula strukturore 
për  nitratin e natriumit, për fosfatin e kalciumit dhe për shumë substanca të ndërtuara jonike. Është e mundshme, 
megjithatë, të shkruhen formula strukturore për jone të ndara shumatomike që hasen në këto substanca, nëse  
janë të njohura hollësitë e ndërtimit të tyre (fig. 1.16 dhe 1.17). 
 
 
                                                           
*
 Në figurë– pak pjerrtë. 
 
Fig. 1.17. Formula 
strukturore e jonit sulfat 
 
Fig. 1.18. Modeli për strukturën 
CaCO
3
 

---

 
27
BARAZIMET KIMIKE  
Reaksionet kimike; reaktantët dhe produktet 
Me nocionin për reaksionin kimik tani më je njoftuar. Gjithsesi e di se kur flasim për reaksion kimik, 
mendojmë në ndërrim (proces) në të cilin substancat shndërrohen në tjera. Dy ose më shumë substanca mund të 
lidhen, ndonjë substancë mund të zbërthehet (të shpërbëhet), mund të kryhen edhe transformime tjera 
(shndërrime) të substancave.  
Nëse shndërrime të këtilla ndodhin, themi se kryhet (ose rrjedh) reaksioni kimik. Për fat të keq ne nuk kemi 
shqisë me të cilët do të vërtetojmë se në sistemin e studiuar rrjedh apo nuk rrjedh reaksioni kimik. Vërtetë, 
nganjëherë vërejmë ndryshim fizik (ndërrimin e ngjyrës, lirim të gazit etj.), por ekzistojnë shumë reaksione të 
cilat zhvillohen, ndërsa ne nuk jemi në gjendje të vërtetojmë kurrfarë ndryshimi të dukshëm . 
Se reaksioni rrjedh, mund të vërtetohet nëse e caktojmë sasinë e substancave që e përbëjnë sistemin. Nëse, gjatë 
kësaj, vërtetojmë se, bile për disa nga substancat e pranishme, sasia ndryshon, ndërsa substancat nuk janë sjellë e 
as larguar nga sistemi, do të përfundojmë se reaksioni rrjedh, ndërsa sistemin e studiuar do ta quajmë sistem 
reagues.  
Çdo substancë sasia e të cilës në sistemin reagues zvogëlohet quhet reaktant, përderisa produkti i reaksionit 
(përdoret emri produkt i reaksionit) është çdo substancë sasia e të cilës rritet për shkak të rrjedhjes së reaksionit. 
Reaktantët dhe produktet janë pjesëmarrës në reaksion. 
 
Thënë shkurt, 
gjatë rrjedhjes së reaksioneve kimike, sasia e disa substancave zvogëlohet (këto substanca quhen 
reaktantë), ndërsa sasia e të tjerëve rritet (substancave përkatëse janë produkte të reaksionit).   
 
Paraqitja simbolike e reaksioneve kimike  
Nëse dëshirojmë të flasim për atë që ndodhë gjatë reaksioneve kimike, mund të përdorim fjali të thjeshta. Për 
shembull, mund të themi hidrogjeni dhe oksigjeni formojnë ujë. Mirëpo, emrat e substancave mund të 
zëvendësohen me formula kimike përkatëse, në vend të fjalës “formojnë” mund të përdoret shigjeta (

) në vend 
të lidhëzës “dhe” mund të vehet shenja “. Nëse kështu veprojmë, do të fitojmë përshkrimin H
2
 
 O
2
 
 H
2
O 
i cili i ngjanë barazimeve kimike që i ke hasur.  
Duhet pasur parasysh faktin se substancat që i quajnë reaktantë mund të transformohen (të shndërrohen) në 
substanca të cilat janë produkte të reaksionit vetëm nëse njësitë e reaktantëve shndërrohen në njësi të produkteve. 
Për ta shënuar atë që ndodhë kur dy ose më shumë molekula (gjegjësisht njësi tjera) të reaktantëve
*
 shndërrohen 
në një ose më shumë grimca (thërrmija) të produkteve, e përdorim termin akt elementarë i transformimit 
kimik.  
                                                           
*
 Ekzistojnë edhe reaksione te të cilat një grimcë e raktantit transformohet në një ose më shumë grimca të produkteve.  

---