Microsoft Word 013 t?z? yoxlanilan Kitab-Huquqi t?f?kkurun sosial detertminantlar? v? huquqi d?rketm?nin metodlar?doc
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
35 haqqında əsərində yazırdı ki, dünyada Allah aləmi, yəni kilsə və yer Allahı, yəni dövlət mövcuddur. Kilsə aləmi yer aləmindən daha əvvəl yaranmışdır və ondan üstündür. Avqustinə görə hökmdar kilsəyə xidmət etməlidir. Onun ideologiyası teokratik imperiyaya əsaslanırdı. Avqustin iddia edirdi ki, hüquq, həqiqət, ədalət, sülh, rahatlıq kilsədə öz əksini tapır. Dövlət isə insanlar tərəfindən yaradılmış müvəqqəti məqsədləri həyata keçirmək üçün lazımdır. Ədalət olmayan yerdə dövlət quldur dəstəsindən başqa bir şey deyildir. Dövlət ancaq yerdəki müvəqqəti qaydaları müdafiə etmək üçündür. Sonra dövlət kilsəyə xidmət etməlidir, yəni dövlət yer aləmini səma aləminə istiqamətləndirməlidir. Burada azad iradə şər qüvvə hesab edilir. Belə ki, iradə insanı birlikdən hərc-mərcliyə istiqamətləndirir. Kafirlər birliyin düşmənləridir. Ona görə Avqustin kafirlərin zorla, yəni silahlı yolla öldürülməsini təklif edirdi. Dövlətin vəzifəsi kimi qeyd edilirdi ki, sosial qaydalar qanunlar vasitəsi ilə nizama salına bilər. Avqustinin teokratik ideyaları Şərqi Roma imperiyasında- Bizansda həyata keçirildi. Kilsə və dövlətin sıx əməkdaşlığı şəraitində quldarlıq quruluşunun tənəzzülünü məhdudlaşdıran teokratik imperiya yaradıldı. Ərəb fılosofu İbn- Rüşddür- Averroesinin (1126-1198) “ikili həqiqət” konsepsiyasına görə geniş kütlə üçün birgə yaşayış normaları izah edilir və burada dinin rolu qeyd edilir. Ona görə təbiət və cəmiyyət qanunlarını dərk edən ikili həqiqət - fəlsəfə və din mövcuddur. İbn Rüşdün “Təkzibin təkzibi” adlı əsərində irəli sürdüyü ikili həqiqət konsepsiyası təbiət elmlərinin inkişafı üçün geniş imkanlar yaratmışdı. Alim qanunların yaradılmasında, dövlətin düzgün idarə edilməsində əxlaqi amillərə, tərbiyəyə üstünlük verirdi. Bilirik ki, antik filosoflar tərbiyə və əxlaq məsələlərini mədəniyyətlə əlaqələndirirdilər. Ibn Rüşd belə hesab edirdi ki, tərbiyə işi məntiq elmindən başlamalı və buradan digər elm sahələrinə 36 keçməli, nəhayət metafizik fəlsəfə ilə tamamlanmalıdır. Filosof hökmdarın xalq içərisindən seçilməsini məsləhət bilirdi. O dövlət başçısını ləyaqətli, əxlaqlı olmağa, qanunlara əsaslanaraq ölkəni idarə etməyə çağırırdı. Fransa burjua inqilabı (1789) feodal aristokratiyasının sərt müqaviməti ilə rastlaşdı. Yakobinlər respublikanı inqilaba qarşı olan daxili və xarici koalisiyadan müdafiə etmək məcburiyyətində qaldı. Belə bir şəraitdə irtica qüvvələri feodal münasibətlərini saxlamaq üçün dini dünyagörüşü dirçəltmək qərarına gəldilər. Fransada yüksək zadəgan rütbəsinə malik qraf nəslindən olan Jozef de Mestr feodal münasibətlərinin saxlanması uğrunda mübarizə aparmışdı. Əvvəllər Russonun siyasi görüşlərindən bəhrələnmiş müəllif liberal dünyagörüşə malik olmuşdur. Sonralar feodal irtica qüvvələrinin tərəfdarı kimi çıxış etmiş, on beş il Sardinya krallığının səfiri kimi Peterburqda yaşamışdır. Burjua ideologiyasından imtina edən müəllif elmi biliklərin qüdrətinə qarşı çıxış edirdi. O belə hesab edirdi ki, dinə əsaslanmayan elm səmərəsiz və zərərlidir. Elm məhz dinlə ittifaqda fayda verə bilər. Beləliklə, Mestr öz istedadını maarifçiliyə və inqilaba qarşı mübarizəyə sərf etmişdir. O belə hesab edirdi ki, Fransa Avropa xristianlığının mərkəzi olacaqdır. İnqilabın heç bir səmərə verməyəcəyini iddia edən müəllif qeyd edir ki, Fransa inqilab nəticəsində cinayətkarların əlində oyuncağa çevrildi. Müəllifə görə ancaq ilahi əsasa malik olan hadisələr qüdrətlidir, inqilab isə ancaq cinayətkarlığa yol açır, inqilab şeytan əməlidir. VII əsrin əvvəllərində tayfa ittifaklarına əsaslanan quldarlıq quruluşu feodal quruluşu ilə əvəz edildi. Beləliklə, tayfa sitayişləri təkallahlılığa əsaslanan yəhudi dininin və xristianlığın təzyiqi ilə əhəmiyyətini itirdi. Belə bir şəraitdə yeni dini dünyagörüşü olan Islam formalaşdı. Ərəb dilində islam “itaət etmək” deməkdir. Məkkə sakini Məhəmməd (570- 632) vahid Allaha itaət etmək haqqında öz ideyasını irəli 37 sürməklə çoxallahlılığa qarşı çıxdı. Əvvəlcə, yerli əyanların təzyiqinə məruz qalan Məhəmməd 622-ci ildə Məkkədən Mədinəyə köçür. Bir neçə ildən sonra müsəlmanların, yəni Allaha sədaqətlilərin mərkəzinə çevrilən Mədinə Ərəbistanın mərkəzinə və Məhəmmədin varisləri olan xəlifələrin xilafətinə çevrilir. Ərəb xilafəti İspaniya, Hindistan, Çin sərhədlərinə qədər yayıldı. İslam dininin mənbəyi olan Quran Məhəmməd peyğəmbərin yazdığı nəsihət və kəlamlardır. Sünnə Məhəmməd peyğəmbərin mülahizələri və əməlləri barədə yazılmış hekayələrdən ibarətdir. Quran və sünnə müsəlmanları Şəriət yolu ilə aparan, onlara məqsədə çatmağın yolunu müəyyən edən dini, hüquqi və əxlaqi normalardan ibarətdir. Şəriət Allah tərəfindən yaradılan Peyğəmbər vasitəsilə insanlara göndərilən və həyata keçirilməsi məcburi olan göstərişlərdir. Quran müsəlman hüququnun əsası, sünnə isə fəaliyyətdə olan hüquqdur. Belə qeyd edilir ki, həyatda baş verən bütün məsələlər öz həllini quranda və sünnədə tapır. Quran Məhəmməd peyğəmbərin ikinci xəlifəsi Ömərin vaxtında 634-644 : cü illərdə tərtib edilmişdir. Onun tamamlanması prosesi isə xəlifə Osmanın zamanında- 644-656- cı illərdə həyata keçmişdir. Teokratiya, yəni siyasi- hüquqi hakimiyyətin ruhanilərin əlində cəmləşdiyi idarəçilik üsulu insanları vahid iradə ilə Allah və onun elçisi Məhəmmədin hakimiyyətinə tabe etməyə çalışan bir idarəçilik idi. İslam hüququ öz mükəmməlliyinə görə dövrünün ən uğurlu hüquq sistemi olmuşdur. O dövrdə bir çox dünya ölkələri İslam ölkələri hesab edilirdi ki, buna Darül-İslam (İslam dünyası) deyilirdi. Bu İslam dininin və qanunlarının tamamilə hökm sürdüyü ölkələr idi. İkinci, ölkələr var idi ki, onlar heç bir halda İslamın qanunlarını qəbul etmək istəmirdilər və İslam ölkələri ilə müharibə şəraitində idilər. Bu ölkələr Darül-hərbə (müharibə dünyası) ölkələri idi. Müsəlmanlara sülh yolu ilə tabe olan ölkələr darül- əhd (müahidə dünyası) adlandırılırdı. Burada Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|