Microsoft Word 013 t?z? yoxlanilan Kitab-Huquqi t?f?kkurun sosial detertminantlar? v? huquqi d?rketm?nin metodlar?doc
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NƏTİCƏ
135 əsaslandırır. Beləliklə, empirik qanunlar da ancaq nəzəri qanunlar əsasında izah olunur və başa düşülür. Qanunlar keyfiyyət və kəmiyyət qanunlarına bölünə bilər. Keyfiyyət qanunu dedikdə, sistemin davamlılığı, tamlığı, sistem xassələri, səbəbiyyət şərtləri vasitəsilə əldə edilən qanunlar nəzərdə tutulur. Məsələn, biogenetik qanun, cəmiyyətdə materializmə əsaslanan sinfi mübarizə qanunu keyfiyyət qanunu hesab olunur. Kəmiyyət qanunlarını əks etdirən münasibətlər, rəqəmlər, funksional asılılıq kimi formalarda özünü göstərir. Qanunlar dinamik və statik qanunlar kimi də təsnif oluna bilər 101 . Dinamik qanunların təsir göstərdiyi sistemlərin elementləri bir-biri ilə əlaqəlidir və onlar bir-birini şərtləndirir. Cazibə qanunu, dinamikanın əsas qanunu olan Om qanunu kimi qanunlar dinamik qanunlardır. Hadisənin yaranmasını, onun xassəsinin dəyişməsini əvvəlcədən kifayət qədər dəqiqliklə söyləməyə imkan vermək dinamik qanunların səciyyəvi cəhətlərindəndir. Buna misal olaraq, dinamik qanun olan Faradey qanununa görə müəyyən zaman daxilində elektrod üzərində ayrılacaq maddənin miqdarını əvvəlcədən söyləmək olar. Statik qanunlar bir-birinə nəzərən təsadüf kimi çıxış edir və bir çox təkcə hadisələrin qarşılıqlı təsiri nəticəsində təzahür edir. Statik qanunlarda tədqiq olunan xassə, əlamət və xarakteristika ayrı-ayrı obyektlərə deyil, bütöv bir sinfə aid edilir. Misal üçün Boyl-Mariot qanununda sabit temperaturda qazın təzyiqi ilə həcmi arasındakı asılılıq statik xarakterlidir. Bu qanun qazın həcmini təşkil edən çoxlu miqdarda xaotik hərəkətdə olan molekullar üçün doğrudur. Ayrı-ayrı molekullar bu qanuna tabe olmurlar. Cəmiyyət qanunlarının bir hissəsi də statik qanunlara tabedir. Dinamik qanunlardan fərqli olaraq 101 Я.П.Терлецкин. Динамические и статические законы физики. Изд. МГУ, Г.Мякишев. Динамические и статические закономерности в физике. Изд. «Наука», М., 1973. 136 statik qanunlar hər hansı konkret hadisənin baş verib- verməyəcəyini, baş verə biləcək dəyişikliklərin istiqamətini və xarakterini əvvəlcədən söyləməyə əsas vermir. 102 102 V.N.Nəsibov, F.B.Məmmədov. Elmi idrakın metodu və formaları. Maarif nəşriyyatı, 1980, s.127-128.üm.s.148. 137 NƏTİCƏ Bəşəriyyətin inkişaf tarixi sübut edir ki, cəmiyyət, o cümlədən hər bir fərdin daşıdıgı əxlaqi, dini, siyasi və hüquqi dəyərlər təkcə bioloji əsaslarla deyil, həm də ruhi-mənəvi tələbatlar əsasında müəyyən edilir. Müasir dövrün hüquqi təfəkkürü əsasında hüququn sırf ruhi bir hadisə olduğu barədə fikirlər qəbul edildiyindən hüquqi təfəkkürün problemlərini fərqli müstəvidə ciddi şəkildə araşdırmaga zərurət vardır. Pozitiv hüququn onu determinasiya edən ideyalarla uygunluq təşkil etməsi avtomatik olaraq hüquqi şüura və təfəkkürə təsir edir. Əgər belə olarsa, onda hüququ yaradan subyektlərin hüquqi təfəkkürü göstərdiyimiz ideyalarla zənginləşər və nəticədə pozitiv hüququn ruhuna çevrilə bilər. Obyektiv aləmin beyində subyektiv inikası olan determinasiya hadisəsi səbəbiyyətlə əlaqədardır. Determinizm dünyada mövcud olan maddi cisim və hadisələrin qarşılıqlı əlaqəsindən ibarətdir. Determinizm psixi hadisələrin əmələ gəlməsinin səbəbi rolunda çıxış edir. Eyni zamanda determinizm orqanizm ilə onun yaşadığı və fəaliyyət göstərdiyi mühit arasında əlaqə əsasında mövcud olur. Determinizm eyni zamanda beynin xarici mühitdən gələn müxtəlif məzmunlu qıcıqlara verdiyi qanunauyğun cavab aktı ilə bağlıdır. Determinizm psixi hadisələrin ən ümumi əlaqə və qarşılıqlı təsirini müəyyən edir. Biz dünyada baş verən hadisə və hərəkətlərə baxdıqda görürük ki, ayrı-ayrı cisim, hadisə və hərəkətlər arasında qarşılıqlı əlaqə mövcuddur. Bu əsasda qeyd etmək olar ki, bütün psixi proseslər səbəbiyyət zənciri əsasında bir-biri ilə bağlıdır. İctimai normalar sistemində əxlaq, siyasət, din və hüquq kimi normaların vəzifəsi cəmiyyət daxilində şəxsiyyətlə cəmiyyət arasındakı münasibətləri nizama salmaqdan ibarətdır. Əxlaqi və hüquqi münasibətlər maddi istehsal münasibətləri əsasında yarandığı üçün sosial-ideoloji münasibətlər sferasına daxildir. Əxlaqi və hüquqi münasibətlər obyektiv xarakter kəsb 138 edir. Bu münasibətlər mahiyyətcə hər hansı bir şəxsin iradəsini deyil, bütöv bir sinfin iqtisadi mənafeyini müəyyən edir. Eyni zamanda əxlaqi və hüquqi normaların obyektiv meyarını cəmiyyətin iqtisadi münasibətlərinin inkişaf qanunlarında axtarmaq lazımdır. Cəmiyyətdə fəaliyyət göstərən insanlar maddi və mənəvi, o cümlədən, əxlaqi sərvətləri yaradır və qoruyur. Məlumdur ki, əxlaqi münasibətləri, əxlaqi ideyaları və normaları xalq kütlələri hazırlamış, nəsildən-nəslə verib onları yaşatmışdır. Cəmiyyət inkişaf etdikcə əxlaqi və hüquqi normalar da mahiyyəti etibarı ilə təkmilləşir və həmin normalara münasibət də dəyişir. Hüquq və əxlaq bir-birinə qarşılıqlı təsir edir, cəmiyyətdə vahid əxlaqi norma əsasında hüquqi və əxlaqi qiymətlər qarşılıqlı surətdə bir-birini tamamlayır. Hər hansı bir ideya, normativ akt və s. əgər onlarda insanların davranışına təsirini təmin edə bilən mexanizm olmasa, o mənasız söz olaraq qalacaqdır. Hər hansı ictimai təhlükəli əməlin törədilməsi hüquqi fakt olub, hüquq normasına əsaslanır. Törədilən təhlükəli əməlin kriminallığı hüquq norması ilə müəyyən edilir. Qanunun tətbiqi funksiyasını həyata keçirən dövlət ədliyyə orqanlarından qanunlar əsasında həyata keçirməli olduqları əməliyyatlarda professionallıq tələb olunur. Hüquq norması yaradıldığı vaxtdan hüquqi şüurdan ayrılaraq hüquqi əhəmiyyət daşıyan obyektiv məna kəsb etməyə başlayır və davranışının qiymətləndirilməsinin ölçüsünə çevrilir. Hüquq normasının tətbiqi nəticəsində qanunu tətbiq edən subyektin hüququ şüuruna köçürülmüş əmələ hüquqi qiymət verilir. Burada şüura köçürülmüş hüquq normasının qadağan etdiyi ictimai təhlükəli əməllə baş vermiş ictimai təhlükəli əməlin obrazı müqayisə edilir. Baş vermiş əməl ictimai təhlükəli əməl kimi hüquqi şüurda tanındıqda qanunla nəzərdə tutulan sanksiya tətbiq edilir. Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|