Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 7, 2017 37 Tarana Khalilova Difficulties encountered by Chinese students when learning the types of speech activity Summary The typological difference between the Chinese and Azerbaijani languages is so great that the influence of the native language manifests itself both in the field of phonetics and semantics of linguistic units and in the use of grammatical constructions and forms. Difficulties in the beginning of teaching audition for the Chinese are, first of all, in the phonetic material. The resulting phonetic difficulties later cause lexical difficulties. The initial stage is important in terms of mastering Chinese students phonetic-intonational features of the language studied, providing an unders- tanding of Azerbaijani speech. Rəyçi: Firəngiz Kazımova filologiya elmləri namizədi, dosent Filologiya məsələləri, № 7, 2017 38 MƏTANƏT ƏMRAHOVA UNEC amrahova2016@mail.ru A.A.BAKIXANOVUN “GÜLÜSTANİ-İRƏM” ƏSƏRİNDƏ “LƏNBƏRAN” TOPONİMİNİN TARİXİ-LİNQVİSTİK TƏHLİLİ Açar sözlər: toponimik vahidlər, semantika, orfoqrafiya lüğəti, oykonim, etimologiya Ключевые слова: топонимические единицы, семантика, орфогра- фический словарь, ойконим, этимология Key words: toponomic units, semantics, spelling dictionary, oykonym, ety- mology Toponimlərdə həm tarixi keçmiş, həm də qədim coğrafi areal qoru- nub mühafizə olunduğundan, onlar hər bir xalqın tarixi, dili, milli mənşəyi, tarixən məskunlaşmış olduğu ərazi və s. haqqında dəyərli məlumat daşıyıcı- ları hesab edilir. Hər bir toponim dil tarixi ilə bağlı qiymətli mənbə olmaqla yanaşı, xalqın qədim yaşayış məskənlərini müəyyənləşdirmək, bu ərazidə baş vermiş ictimai-siyasi hadisələri, prosesləri qiymətləndirmək, həmin ha- disələrin səbəbini araşdırmaq və obyektiv gerçəkliyi, həqiqəti üzə çıxarmaq ücün konkret material kimi də əhəmiyyətlidir. Bütün xüsusi adlar kimi to- ponimlər də xalqın həyatında baş verən ən mühüm tarixi-siyasi prosesləri özündə əks etdirir. Çox vaxt xalqın yaddaşından silinənlər toponimik vahid- lərdə qorunaraq uzun müddət öz izini saxlaya bilir. A.A.Bakıxanovun “Gülüstani-İrəm” əsəri də belə mənbələrdəndir. Dilimizdə onomastik təd- qiqatlar genişləndikcə onların yeni spesifik istiqamətləri meydana çıxır, ümumi onomastikanın zənginləşmə mənbələri artır. Ona görə də ayrı-ayrı mənbələrin, xüsusən indiyə qədər xüsusi tədqiqata cəlb olunmamış “Gülüs- tani-İrəm” əsərinin toponimlərinin tədqiqi və təhlili mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Əsərində təsadüf etdiyimiz Lənbəran toponimi qədimliyi və maraqlı semantikası ilə diqqət çəkir. Mənbələrdə bu kəndin adının XII əsrdən çəkil- məsinə baxmayaraq, Lənbəran toponiminin mənası indiyə qədər aydınlaş- dırılmamışdır. Tarixi mənbələrdə Lənbəranın adı təqribən 1173-1174-cü illərdə “Dərbənd xəzərlərinin” Volqadan Şirvana soxulması ilə əlaqədar xatırlanır: Onlar 73 gəmidə Xəzəri keçərək Ruinas (Sara) adası yaxınlığında lövbər saldılar və Kür boyunca Lənbərana qədər qalxdılar. Bu vaxt peçeneq- lərin bəzi dəstələri Dərbənd və Şabranı tutdular. Bütün bu hadisələr Xaqani- nin I Axsitana həsr etdiyi üç qələbə mədhiyyəsində şərh edilmişdir [2, s.155]. Xaqani I Axsitanın peçeneqlər, xəzərlər və alanlar üzərindəki Filologiya məsələləri, № 7, 2017 39 qələbələrini nəzərdə tutaraq yazır ki, “onun tünd göy qılıncı dəniz üzünü Lənbəran və Ruinas adasına qədər meyitlərlə örtdü” [2, s.55]. Bir məlumata görə, o vaxtlar Lənbəran Kür sahilinə daha yaxın imiş. Kür çayı daşdıqca onu öz sahilindən uzaqlaşdırmış, indiki yerinə gətirmişdir [3, s.15]. Lənbəran kəndinin adını XIV əsr müəllifi Həmdullah Qəzvini də çəkir. XVIII əsrdə Lənbərandan “Asəf” təxəllüsü ilə yazan bir şair çıxmışdır. Firudin bəy Köçərli “Azərbaycan ədəbiyyatı” kitabında Asəf Lənbəranidən bəhs etmiş və onun əsərlərindən nümunə vermişdir. Lənbəran kəndinin adı M.P.Vaqifin və M.F.Axundovun da əsərlərində xatırlanır. Lənbəran haqqında tarixi məlumatların sayını artırmaq olar, lakin bunlar da kifayət edir deyək ki, həmin yaşayış məntəqəsi Azərbaycanın iqtisadi həyatında müəyyən rol oynamışdır. E.Əzizov Lənbəran toponiminin mənşəyini aydınlaşdırmaq üçün birinci həmin sözün yazılışından başlamağı məqsədəuyğun sayır: Elmi və bədii ədəbiyyatda bu kəndin adı gah m, gah da n ilə yazılır: Lənbəran – Ləmbəran. Xaqanidə, Həmdullah Qəzvinidə bu toponim m ilə verilir. M.F.Axundovun “Hacı Qara” əsərində də toponim belə işlənmişdir. M.P.Vaqifin, F.Köçərlinin əsərlərində isə toponim Lənbəran variantındadır. Rusdilli ədəbiyyatda ad Lemberan kimi yazılır. Ad 1960-cı ildə çapdan çıxmış Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətində də m samiti ilə verilmişdir. Son illər isə ədəbi dilimizdə toponim Lənbəran formasında sabitləşmişdir. Oxşar toponimlərə biz Qərbi Azərbaycanda da rast gəlirik. İ.Bayramov “Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri” kitabında Tiflis quberniyasının Loru-Borçalı qəzasında indiki Barana (Noemberyan) rayonunda “Ləmbəli” kəndinin olduğunu qeyd edir. Toponimin etimologiyasını müəllif belə izah edir: “Toponim “rütübətli və bürkülü zonalar üçün səciyyəvi olan tikili” mənasında işlənən ləm və “düzənlik, açıqlıq, açıq yer”, “geniş düzənlik” mənasında işlənən pila//pala (bəli) sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Relyeflə bağlı yaranan toponimdir” [1, s.220]. E.Əzizov Azərbaycan dilinin fonetik qanunlarına əsaslanaraq bu toponimin “Lənbəran” şəklində yazılışının daha düzgün olduğunu bildirir. Çünki Azərbaycan danışıq dilində səslərin geri assimilyasiyası nəticəsində “nb” səs birləşməsinin “mb”-yə keçməsi özünü göstərdiyi halda, bunun əksi, demək olar ki, müşahidə edilmir. Məsələn, sünbül, zənbil, onbir və s. sözlər sümbül, zəmbil, ombir kimi tələffüz olunur. Buradan belə nəticəyə gəlmək olar ki, bu toponim meydana çıxdığı dövrlərdən n samiti ilə işlənmişdir. Lənbəran sözünün mənşəyi bu fikri təsdiq edir [3, s.18]. Lənbəran toponiminin mənasını açmaq üçün həmin sözün həm m, həm də n ilə olan variantlarını müxətlif hissələrə ayırmaq olar: Ləm – bəran, Ləmbər-an, Lən-bəran, Azərbaycanda “ləm” sözü rütubətli və bürkülü zona- lar üçün səciyyəvi olan tikili növü kimi başa düşülür. Ləm “külafirəngi”, “kətil”, “talvar” və s. adlarla da məlumdur. Ləm sözünün fars dilində “sər- Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|