Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 7, 2017 25 R.Şamiyeva İngilis dilində cümlə quruluşu Xülasə İngilis dilində tipik cümlə bir müstəqil və bir və ya daha artıq asılı hissələrdən ibarətdir və bu formada olan uzun cümlələr uyğun bağlayıcılar vasitsilə bir-birilə bağlanır. Cümlə adətən mübtəda və xəbərdən ibarət olur. Asılı cümlə tərkibi adətən budaq cümlə bağlayıcısından ibarət olur. İngilis dilinin sintaksisi əsasən Mübtəda-Xəbər-Tamamlıq tərkibli olur; feli birləşmədə fel tamamlığından əvvəl, mübtəda isə feldən əvvəl gəlir. Mübtə- da adətən cümlədə hərəkəti yerinə yetirən canlı və cansız subyekt ola bilər. İngilis dilində səciyyəvi cümlə quruluşu cümlə növlərinə görə dəyişir. Məsələn: nəqli cümlədə əgər cümlə MXT (mübtəda-xəbər-tamamlıq) quru- luşlu olursa, sual, əmr və digər cümlə növlərində bu quruluş fərqlənir. Р.Шамиева Структура предложения на английском языке Резюме Типичное предложение содержит один независимый часть и, возможно, один или несколько зависимых частей, хотя также возможно связать предложения этой формы в более длинных предложениях, используя координационные конъюнкции. В предложение обычно содержится подлежащее (словосочета- ние) и предикат. Зависимое предложение также обычно содержит под- чиненную конъюнкцию (или, в случае относительных предложений, относительное местоимение или фразу, содержащую один). Синтаксис английского языка по существу относится к типу ПГD (подлежащее- глагол- дополнение); Глагол предшествует его объекту в глагольной фразе, и предмет предложения предшествует глаголу. Rəyçi: Lalə Məsimova filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Filologiya məsələləri, № 7, 2017 26 NAHİDƏ HƏSƏNOVA Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Bakı Dövlət Universiteti h.nahide@mail.ru MÜASİR AZƏRBAYCAN DİLİNİN FONETİK NORMASI Açar sözlər : ədəbi dil, nitq normaları, orfoepik norma, orfoqrafik norma. Ключевые слова: литературный язык, речевые нормы, орфоэпические нормы, орфографические нормы. Keywords: a literary language, speech norms, orphoepic norms, spelling norms. Nitq dilin, nitq mədəniyyəti isə nitqin təzahürüdür. Biz nitq mədə- niyyətinə ona görə yiyələnirik ki, həm nitqimizi inkişaf etdirək, həm də nitq vasitəsilə dilimizin ifadə imkanlarını daha da genişləndirək. Nitq dilin sayəsində meydana çıxır, dildən törəyir, həm də eyni zamanda onu inkişaf etdirir, formalaşdırır. Beləliklə, nitq dilin əməli fəaliy- yət forması olaraq fərdi xüsusiyyətlərə malikdir. Bu baxımdan nitqlə dili eyniləşdirmək olmaz. Bu barədə dünya dilçiliyində [9; 10; 13,19-21], eləcə də Azərbaycan dilçiliyində [4,99; 5,35; 6,176; 7, 6-7; 8,60-61] məsələyə eyni aspektdən yanaşılmış, nitq və dilin fərqi göstərilmiş, ayrı-ayrı anlayışlar olması ortaya qoyulmuşdur. Belə ki, dil bir bazadır, oraya dilin bütün ifadə imkanları daxildir. Nitq isə dildə məqbul sayılanları (fonetik, leksik və qrammatik yaruslar üzrə) sistemləşdirərək normanı müəyyənləşdirir ki, bununla da ədəbi dil yaranır. “Bəs norma özü nədir?” sualına ümumiləşmiş şəkildə belə cavab vermək olar ki, norma “bir çox variantlardan birinin seçilməsinin möhkəm təlimatıdır, dilin özünün xüsisiyyətləri və onun ictimai tətbiqinin ədəbi ənənələri ilə verilən təlimatıdır” [12,513]. Göründüyü kimi norma dildən əxz olunur, lakin ictimai tətbiqə-nitqə məxsus vahiddir. Norma konkretləşmiş qayda-qanunlar sistemidir. Lakin bir daha deyək ki, burada fərdiliyi də inkar etmək qeyri-mümkündür. Nitqin fərdiliyi üslubiliyin föv- qündə özünə yer qazanır, zaman-zaman kütləviləşir və normativləşir(!). La- kin bu fərdilik normadan yayınma halları ilə də müşahidə olunur ki, xüsusən, fonetik normalar üzrə bu məsələlərin üzərində dayanmaq istərdik. Fonetik norma özlüyündə iki mühüm normanı ehtiva edir: 1.Orfoqrafik norma. 2.Orfoepik norma. Fonetik norma istər orfoqrafik, istərsə də orfoepik qaydalar üzrə nə qədər təkmilləşərək müəyyənləşsə də, həm yazılı, həm də şifahi nitqdə hələ də xətalara yol verilir. Bu gün ədəbi dili ən çox təmsil edən kütləvi infor- Filologiya məsələləri, № 7, 2017 27 masiya vasitələrinin dilində (mətbuatın, radio və televiziyanın, eləcə də internet saytlarının) bu, bir adət halında özünü göstərir. Orfoqrafik norma. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 26 may 2004-cü il tarixli Fərmanına uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 5 avqust 2004-cü il tarixli qərarı ilə təsdiq etdiyi yeni orfoqrafiya qaydaları əsasında AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun tərtib etdiyi “Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti” AMEA-nın müxbir üzvü, professor Ağamusa Axundovun redaktorluğu və ön sözü ilə elə 2004-cü ildə çapdan çıxdı. Həmin lüğətin düzəlişlər və əlavələr edilərək təkmilləşdirilmiş 2-ci nəşri 110 563 söz daxil edilərək 2013-cü ildə yenidən çap olunmuşdur. Orfoqrafiya qaydalarına və uygun lüğətimizə əsaslanaraq demək olar ki, orfoqrafik normanın bir neçə cəhətlərdən pozulması hallarına hələ də rast gəlinir. Bunları belə qruplaşdırmaq olar: 1.Mexaniki səhvlər (kompüter səhvləri), məsələn : şəkl 2.Elmi səhvlər (konkret yazı qaydalarının pozulması), məsələn: şəkilin 3.Sözün əcnəbi dildəki variantına uyğun yazılışı: - yazının tələffüzdə yaratdığı qüsurlar (Barack Obama, news, online ) - tələffüzə uyğun yazıda sabitləşmiş qüsurlar (ekonomiks) İstər birinci, istərsə də ikinci bölgünün özündə də müəyyən ayrıntılar aparmaq olar. 1.Mexaniki səhvlər. - Anlaşılan səhvlər: Yazı zamanı müəyyən səhvlər edilir ki, onların diqqətsizlik nəticəsin- də buraxılmış səhvlər olduğu aydınca görünür. Belə qüsurların olması oxu üçün bir o qədər problem yaratmasa da, bir bilik, məlumat mənbəyi olmaq etibarilə məqbul sayılacaq hadisə deyildir. 1) O zaman Prezident barak Obama ... bəyan etmişdi. (Dünya – “Kuba-ABŞ: münasibətlərin nizamlanmasına doğru ilk addım” 2015-01-24 21:24) 2) Onların arasında V.Ə., İ.İ., N.Ə. kimi məşhur ismlər də var. (Siyasət - Müsavat partiyası dağılır? 2015-02-09 23:12) 3) 2014-cü ilin yekunu üzre Azerbaycan ... (planşet kompü- terler, radiotelefonlar ve s.) idxal edib. (Ölkə - “Ölkədə mobil telefon- lar bahalaşır”. 2015- 02-15 14:40) Üçüncü nümunənin üzərində xüsusi dayanaraq qeyd etmək istərdim ki, bu tipli səhvlər artıq internet səhifələrində adi hala çevrilmişdir. Kompü- terdə şrift sistemindən irəli gələn bu yazılarda artıq ə-nin e kimi, ü-nun u ki- mi, ö-nün o kimi, ç-nın c kimi, ş-nin sh kimi yazılması hallarına çox tez-tez rast gəlinir. - Məna fərqi yaradan səhvlər: Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|