Microsoft Word 2017 esas 15 sayi doc
Yüklə 3,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 15 2017
44 Həcmi 18-25 cümlə ola bilər. Hər mərhələ üçün yazı norması müəyyənləşdirilir: a) tələbə ingilis dilində və lüğət minimumuna daxil olan söz və sözbirləşmələrini düzgün yazmağı; b) Yazılı tapşırıqları yerinə yetirməli; c) mətn əsasında öz fikrini yazı vasitəsi ilə qısa ifadə etməyi bacarmalıdır.
Ədəbiyyat 1. Borich,G.D. Effective teaching methods. Upper Saddle River, 1996. 2. Devine, Thomas G. Teaching studies skills. Boston, 1987. 3. English As a Second Language and English Literacy Development. The Ontario Curriculum. Grades 1-8. Ministry of Education of Ontario. 1999
Ф.Гусейнова
Роль внеаудиторной самостоятельной работы в обучении иностранных языков
Резюме Внеклассное чтение дает студентам возможность расширить свои способности в обучении иностранным языкам. Чтобы достичь практической цели следует уделять особое внимание содержанию и объему материала для внеаудиторной самосто- ятельной работы. Объем материала на I этапе составляет 1-3 страницы в неделю, на II этапе 3-6 страницы в неделю и т.д. Правильный выбор языкового материала улучшает способности и знание в соответствии с содержанием материала, и постепенно увеличивая требования к изученному материалу, мы готовим их к устной речи и ведению беседы на различные темы на иностранном языке.
Filologiya məsələləri, № 15 2017
45 F. Huseynova
the role of independent work in learning foreign languages Summary
Extracurricular reading material provides students with the ability to expand their foreign language knowledge, achieve practical goals. For this purpose, special attention should be given to the selection of material. The texts should be interesting; content of them should be based on their previous knowledge. The volume of the texts can be taken as follows: in the I stage-1-3 pages in the week, in the II stage-3-6 pages, etc. According to requirements of training we also improve the students speaking abilities and skills, as we ask them to provide discussions after reading.
Rəyçi: Gülnarə Əhmədova filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Filologiya məsələləri, № 15 2017
46 SAMİRƏ ORUCOVA BDU
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent samira@mail.ru
SÖZ BİRLƏŞMƏSİ VƏ ONUN TƏDRİSİNİN ÜMUMİ MƏSƏLƏLƏRİ
Acar sözlər: Söz birləşməsi, nitq, vasitə, ünsiyyət vasitələri, orta məktəb, mündəricat, söz birləşmələrinin təsnifi, anlayışı. Keywords: Phrases,kinds of communication, speech, high school, contents, concept, classification of phrases. Ключевые слова: Словосочетания, средства общения, речь, средняя школа, содержание, понятие, классификация словосочетаний.
Dil insanlar arasında istifadə olunan ən mühüm və praktik ünsiyyət vasitəsidir. Nəzərə alsaq ki, dilin ən önəmli funksiyalarından biri kommunikativlik funksiyasıdır, bu zaman cəmiyyətin var olmasının mühüm amillərindən biri kimi, dilin varlığının vacibliyi də inkaredilməz fakt kimi ortaya çıxır.Müasir dövrdə cəmiyyətdə sıx əlaqələrin qurulması və insanların bir-birini anlaması üçün ən başlıca vasitə sözdür. Dil ünsiyyət vasitəsi, nitq isə, ünsiyyət prosesidir. Bu baxımdan nitq sözlərin rabitəli şəkildə işlənməsi nəticəsində meydana çıxır. Sözlər arasında rabitənin və sistemliliyin qurulması üçün həmin sözlərin konkret qaydalar əsasında birləşməsi və sonra nitqdə işlənməsi çox önəmlidir. Məhz buna görə də, nitqimizdə işlətdiyimiz sözlər nəzəri cəhətdən “Nitq hissələri” adı altında qruplaşırlar. Nitq hissələri dilçiliyin “Morfologiya” bölməsinin tərkib hissəsi kimi öyrənilir. Lakin qeyd etdiyimiz kimi, sözlərin heç bir dəyişikliyə uğramadan nitqdə işlədilməsi, nitqdə rabitəsizliyə və anlaşılmazlığa səbəb ola bilər. Məhz bu baxımdan sözlərin müxtəlif şəkilçilər, məna və qrammatik əlaqələr vasitəsilə birləşərək nitqdə işlədilməsi, nitqin formalaşmasının başlıca xüsusiyyətidir. Bu proses zamanı sözlərin çox hissəsi onları məna və qrammatik cəhətdən cümlə daxilində ayrılmaz bir şəklə salır ki, nəticədə artıq sintaktik vahidlər-söz birləşmələri əmələ gəlir. Dilimizdə söz birləşmə- lərinin əmələ gəlməsi, həmçinin Azərbaycan dilinin tipoloji bölgü baxımından iltisaqi dillər qrupuna daxil olması ilə də əlaqədardır. Məlumdur ki, dünya dilləri içində flektiv dil qrupuna daxil olan dillərdə sözlər kökdən dəyişmə və ön şəkilçilər vasitəsilə müxtəlif formalara çevrilir və cümlə da- xilində bir-biri ilə əlaqəyə girir. Kök (amorf) dillərdə isə sözlər ümumiyyətlə heç bir dəyişikliyə uğramadan nitqin bir parçasına çevrilir. Bu dil qrupların- dan fərqli olaraq, Azərbaycan dilində sözlərin qrammatik dəyişmələri və
Filologiya məsələləri, № 15 2017
47 əlaqəyə girməsi dedikdə, məhz müxtəlif qrammatik kateqoriyalar qəbul edərək nitq prosesində işlədilməsi nəzərdə tutulur. Ümumiyyətlə bu proses bütün türk dillərinin qrammatik quruluşunda özünü göstərir. Xüsusilə də oğuz dil qrupuna məxsus dillərdə oxşar qrammatik dəyişmələri müşahidə etmək mümkündür. Türkoloqların araşdırmalarına görə, anadolu türkcəsində söz birləşmələri Azərbaycan dilinə çox yaxındır. Belə ki, ismi birləşmələr Anadolu türkcəsində “belirtili tamlama”, “belirtisiz tamlama” və “takısız tamlama” adlandırılır. Quruluş və məna xüsusiyyətləri baxımından isə, Azərbaycan dilindəki söz birləşmələrinə çox bənzəyir. Lakin Azərbaycan dilinin qrammatikasında, söz birləşmələri barədə bir sıra ümüumi məsələlər vardır ki, bu problemlər çox zaman istisnalar və eyniliklərlə müşaiyət edilir. Bu məsələləri anlamaq üçün, ilk növbədə söz birləşməsi anlayışının mahiyyətinə nəzər yetirmək lazımdır.
Ali məktəb dərsliklərində söz birləşmələri yalnız bir neçə sözün birləşməsindən ibarət olmaq dairəsindən çıxarılaraq, əhəmiyyətli dil vahidi rakursundan araşdırılmışdır. Bu baxımdan feli birləşmələrin tədqiqi və tədrisi məsələsi xüsusi bir əhəmiyyətə malikdir. Məlumdur ki, feli birləşmələrin əsas tərəfi felin təsriflənməyən formaları – məsdər, feli sifət və ya feli bağlamadır. Bu formalar birləşmə daxilində-cümləndə işləndikdə tərkib əmələ gətirir. Yəni, cümlədə özündən əvvəl işlənən sözlərlə birgə, öz funksiyasına uyğun olaraq, müvafiq cümlə üzvü vəzifəsində işlənir. Ə.Abdullayev, Y.Seyidov və A.Həsənovun müəllifi olduğu ali məktəblərdə sintaksis tədrisi üçün nəzərdə tutulmuş “Müasir Azərbaycan dili” dərsliyində feli birləşmələr barədə belə bir fikir verilmişdir: “ Feli birləşmələrdə, hərəkətlə onun aid olduğu, ya da ona aid olan müxtəlif anlayışlar arasındakı əlaqələr əks olunur” (1, 57). Bu tərifdə hərəkətlə onun aid olduğu anlayış arasındakı əlaqə dedikdə, felin təsriflənməyən formaları ilə birləşən müxtəlif nitq hissələrinə aid sözlər arasındakı bağlılıq nəzərdə tutulur. Məsələn: Bakı şəhərində yaşayanda, böyük mağazaya girən, yaxşı oxumaq, bu barədə çox danışmaq və s. Göründüyü kimi, birinci və ikinci misalda feli bağlama isimlə, üçüncü misalda sifətlə, dördüncü misalda isə sayla əlaqəyə girmişdir. Yəni, hərəkətin aid olduğu anlayışlar fərqli olsa da, onlar arasında mütləq müəyyən bir sintaktik əlaqə vardır. Sözlər əlaməti, keyfiyyəti, çoxluğu, ayrılmazlığı və ya konkret nə- yinsə adını və s. bildirmək məqdəsilə birləşib mürəkkəb sözlər formasında da təzahür edirlər. Məsələn: yavaş-yavaş (əlamət), uzunsaçlı (əlamət), günəbaxan (ad) və s. Y.Seyidov həmçinin onu da qeyd edir ki, sözlər söz birləşməsi əmələ gətirdikdən sonra da yeni leksik vahidə-mürəkkəb sözə çevrilə bilər. Məsələn, yuxarıda qeyd etdiyimiz “günəbaxan” sözü adi halda, mürəkkəb söz kimi işlədilməzsə və bitişik yazılmazsa, feli sifət tərkibi kimi çıxış edə bilər. Məsələn: Uşaqlar həyətdə günəbaxan toxumu çırtlayırdılar.
Yüklə 3,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|