Microsoft Word A5 n?sr Ansambl ifac?l?g?n?n ?saslar?
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
85 ki, forte nüansında bəzi partiyaların səsi ümumi səslənmədə eşidilmir və musiqi mətninin vacib elementləri dinləyici üçün itir. Adiləşmiş təsəvvürlərin düzəldilməsinə, dəyişdirilməsinə ehtiyac yaranır. Forte anlayışı artıq üç məna əldə edir: 1) hər alətdə ayrı- ayrılıqda forte; 2) ansamblda forte nüansı və 3) bütün ansamblda forte. Əgər birinci anlayış izah tələb etmirsə, ikincisi bir əhəmiyyətli xüsusiyyətə malikdir: o, ən zəif alətin dinamik imkanları ilə müəyyən olunur. Başqa alətlər üçün ən zəif alətdə forte bir növ etalon olur: onlar bu səslənmə gücünə müvafiq olaraq öz partiyalarının səslənmə gücünü “kökləyirlər”. Ansamblda bu forte etalonu ifa edilən musiqi parçasının məna əhəmiyyəti ilə və ümumi instrumentləşdirilmə ilə bağlı müəyyən sapmalara yol verir. Hər hansı partiyanın ifa dinamikası eynilə başqa tərəfdaşların ifa etdiyindən, partiyaların ifadə edilməsi üslubunun xüsusiyyətlərindən, alətlərin spesifik xüsusiyyətlərindən asılıdır. Belə ki, ansamblda fortepiano forte-si instrumental tərkibdən və mətnin fakturasından asılıdır: ansamblda pianoçu öz partiyasını solo əsərdə ifa etdiyi güc ilə ifa edə bilməz, çünki violino və violonçel fortepianoya nisbətən zəif səsli alətlərdir. Həmçinin fortepiano partiyasının fakturası da nəzərə alınmalıdır – əgər faktura sıxdırsa, o vaxt simli-kamanlı alətlərin səsi eşidilməyəcək. Belə hallarda nüansın real əhəmiyyətinin dəqiqləşdirilməsi tələb olunur. Belə bir yanlış fikir geniş yayılıb ki, ansamblda pianoçu ən güclü səsi olan alətdə ifa etdiyindən, öz partiyasını “bir nüans aşağı” ifa etməlidir. Təəssüflər olsun ki, səslənmənin bədii tarazlığını əldə etmək üçün 86 belə “sadə və universal resept” tətbiq etmək düzgün deyil. Axı aparıcı partiyanın forte-si müşayiət forte–sinə nisbətən daha intensiv, daha gərgin olacaq; şəffaf fakturada forte daha sıx fakturaya nisbətdə başqa cür olacaq; parlaq registrlərdə səslənən forte daha tutqun registrlərdə səslənən forte-dən fərqlənəcək və s. Buna görə yuxarıda fortepianonun digər alətlərə nisbətən daima “bir nüans aşağı” ifa tərzi barədə fikir olduqca yanlış fikirdir. Fortepiano öz təbiətinə görə melodik-harmonik alətdir. Bu səbəbdən o, ansamblda ikili funksiya: həm melodik, həm harmonik fuksiyaları yerinə yetirir. Melodik alət olaraq, fortepiano ansambl dialoqunda digər alətlərlə yanaşı, onlarla bərabər iştirak edir. Fortepianonun faktura-harmonik imkanları başqa alətlər üçün imkan xaricində olduğundan, fortepiano öz partiyasında xeyli “informasiya artıqlığı” – bütövlüklə müəllifin şübhəsiz səlahiyyətində olan remarkalar və dekorasiyalar, müxtəlif növ izah və şərhlər, lirik və epik haşiyələr toplayır. Fortepiano səhnədə də digər ansambl iştirakçılarının “arxasında” iş görməyi üstün tutur, pianoçu isə təkbaşına partituranın sahibi olaraq “müəllif hüququ”nu qəsb edir. Bu səbəbdən inkişaf prosesində fortepianonun iştirakı olan ansambllar get-gedə gözə çarpacaq dərəcədə “roman” tipli “nəql”ə, mürəkkəb poetikaya meyl edir. Bu maraqlı mövzu bir neçə tədqiqatçının, o cümlədən Ü.Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının professoru Fəridə Əhmədbəyovanın “Роль фортепиано в камерно-инструментальном творчестве 87 азербайджанских композиторов” adlı monoqrafiyasında tədqiqat obyekti olmuşdur. Ansambl forte-si terminini daha aydın anlamaq üçün forte nüansında ifa edən tərəfdaşa həmin o nüansda ifa edən digər tərəfdaşın, sonra ikinci, üçüncü və s. qoşulduğunu təsəvvür etmək yetər. Bütün alətlərin eyni vaxt səslənməsi həmin alətlərin ayrı-ayrılıqda səslənməsindən xeyli güclü olacaq. Beləliklə də, bütün ifaçılarının təbii, həddən ziyadə gücləndirilməmiş forte nüanslı səs ilə ifası nəticəsində həmin nüansın yeni növü - ansambl forte–si əmələ gəlir. Digər nüans – piano barəsində də analoji qeydlər edilməlidir. Zərif piano və olduqca incə pianissimo çox alətlərə ifa edilə bilər. Birgə ifa zamanı piano etalonu həm alətlərin xüsusiyyətlərindən, həm də ifaçıların məharətlərindən asılıdır. Bəzi alətlərdə piano nüansının və bundan daha da çox - pianissimo nüansının müəyyən tessiturada ifası texniki cəhətdən çətindir. Məsələn, yuxarı registrlərdə pianissimo violino alətində asan ifa edilir, lakin klarnetdə ifaçıdan böyük məharət tələb edir. Buna görə bəzi hallarda ümumi səslənmə tarazlığı naminə piano nüansı bir qədər yüksəkdən ifa olunacaq, lakin bu qətiyyən ansambl piano-sunun kobudlaşmasına gətirib çıxarmamalıdır. Bəzi alətlərin ansamblda birləşməsi nəticəsində dinamikada spesifik qanunauyğunluqlar əmələ gəlir ki, ifaçılar bunları nəzərə almalıdır. Sonata ansambllarının əksəriyyətində orta və yuxarı registrlərdən daha çox istifadə edilir: pianoçunun sağ əlinin və fortepiano ilə birgə ifa edən digər alətlərin partiyaları məhz bu 88 registrlərdə səslənir. Ümumi səslənmənin dinamik tarazlığı pianoçudan sol əlinin partiyasına daha cox diqqət tələb edir, çünki sol əlin partiyası həmin bu ümumi səslənmənin özülünü – harmoniyanın bəm səslərini yaradır (təşkil edir). Bəm səsli, aşağı tessituralı alətlərlə, məsələn, violonçel ilə birgə ifa zamanı da fortepianonun bəm registrləri vacib rol oynayır. Fortepianonun yüksək registri özü özlüyündə violonçel səsinə o qədər ziddiyyətlidir ki, onun daha güclü olması barədə aldadıcı təsəvvür yaranır. Fortepianonun bəm registri violonçel partiyasının registrləri ilə üst üstə düşür, bu səbəbdən fortepiano baslarının dayaq səsləri aydın tələffüz olunmalı və hətta bir qədər gücləndirilməlidirlər. Nəfəs alətlərinin xarakterik tembrləri səslənməni aydın edir və bu səbəbdən tematik materialın göstərilməsi üçün səsin əlavə gücləndirməsinə ehtiyac yaranmır. Bütün partiyaların dinamik nüansları biri biri ilə sıx bağlıdır. Səsin tədricən yüksəlməsi və ya enməsi, səslənmə gücünün artması, azalması və ya gözlənilməz təzadları nəinki ifadəliliyə, həmçinin bütövlükdə əsərə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir. Tərəfdaşlarla uyğunlaşdırılmadan, ətraflı düşünülmədən hər hansı bir dinamik nüansın tətbiqi ümumi ifanı boş, mənasız edə bilər. Bu səbəbdən bütün detallarında vahid olan dinamikanın yaradılması texniki cəhətdən savadlı birgə ifanın mütləq şərtidir. Ansambl ifaçılığında tembral-dinamik nüanslandırma əsasən ifaçılar tərəfindən musiqi əsərinin məzmununun emosional təəssüratının subyektiv ifadəsi, izhar edilmə prosesidir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|