Microsoft Word Azerbaycan arxeologiyasi doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
162 olaraq, Мil-Qarabağ-Naxçıvan və Мuğanda istehsal olunmuşdur. Aparılan tədqiqatlar, bu tip keramikanın, əsasən Kür-Araz keramikası əsasında inkişaf etdiyini göstərir. Bu qrupa daxil olan keramika məmulatı küpə, kasa, çölmək tipli qablarla təmsil olunmuşdur. Küpələrin ağzının kənarı xaricə qatlanmışdır. Boğazları qısa, gövdələri şar şəkillidir. Qara rəngli küpələr parıldayanadək cilalanmışdır. Qara rəngli qabların boyanması üçün xüsusi minerallardan istifadə edilmişdir. II Kültəpədən aşkar olunmuş qabların bəzisinin içərisində vertikal axıntıların qeydə alınması, minerallarla boyamanın əlamətidir. V.H.Əliyev E.P.Мaysuradzenin qabların hisə verilməklə qaradılması fikrini inkar edərək, göstərmişdir ki, qabların xaricinin və daxilinin müxtəlif rənglərdə olması, onların xarici səthinin bişirilməzdən əvvəl qara rənglə boyanmasının nəticəsidir. Kükü nekropolundan aşkar olunmuş, ağzının kənarı geriyə qatlanan, silindir boğazlı və şargövdəli küpələrin unikal naxışlanma motivinə indiyədək Azərbaycan və Cənubi Qafqaz abidələrində rast gəlinməmişdir. Naxışlar qabların gövdəsinin yuxarı hissəsinin əhatə edən ştrixlənmiş romb, ştrixlənmiş paralel xətlərin əmələ gətirdiyi mürəkkəb kompozisiyadan ibarətdir. Azərbaycan ərazisində yayılmış boz və qara rəngli keramikanın bəzi lokal xüsusiyyətlərinə baxmayaraq, onların forma və naxışlanma motivində ümumilik izlənməkdədir. Bu tip keramikanın Kür-Araz keramikası ilə genetik bağlılığı tədqiqatçılar tərəfindən dəfələrlə qeyd edilmişdir. Qonşu Gürcüstan ərazisində Orta Tunc dövründə yayılan qara cilalı, cızma və basma naxışlı keramika da Kür- Araz mədəniyyətinin bilavasitə davamıdır. Azərbaycanda bu keramikanın geniş yayıldığı Мil-Qarabağ, Talış- Мuğan, Qobustan və Şimal-Şərqi Azərbaycanda boyalı qablar olduqca az aşkar olunmuş, yaxud heç aşkar olunmamışdır. Bunun əksinə olaraq, Naxçıvan-Urmiya bölgəsində boz və qara rəngli qablarla yanaşı, boyalı qablar geniş yayılmış və bu regionda boyalı keramika istehsalı müxtəlif inkişaf mərhələlərindən keçmişdir. Naxçıvan-Urmiya bölgəsinin boyalı keramikası Kür-Araz mədəniyyətindən fərqli olan yeni mədəniyyətin formalaşmadığını göstərir. Belə nəticəyə gəlmək olur ki, Naxçıvan-Urmiya zonasında yeni mədəniyyətin formalaşdığı zaman Azərbaycanın digər rayonlarında Kür-Araz mədəniyyəti tayfaları yaşamaqda davam etmişdir. Ehtimal ki, Orta Tunc dövründə inkişaf edən bu mədəniyyət, daha sonra Azərbaycanda yayılan Xocalı- Gədəbəy mədəniyyətinin əsasını təşkil etmişdir. Şübhəsiz ki, Cənubi Qafqazın müxtəlif rayonlarına, o cümlədən Azərbaycana boyalı qablar Naxçıvan-Urmiya ərazisindən yayılmışdır. Bu haqda növbəti başlıqda geniş məlumat veriləcəyindən, onun üzərində çox dayanmağa ehtiyac duymuruq. Naxçıvan ərazisində yayılan boz və qara rəngli keramika isə, şübhəsiz ki, Kür-Araz mədəniyyətinin ənənələri ilə bağlı olmaqla, yerli istehsala məxsusdur. Bu tip keramika içərisində ştamp naxışlı qabların çaynik tiplilərinə rast gəlinməsi, bu fikri gücləndirməkdədir. 163 Şübhəsiz ki, Naxçıvan-Urmiya istehsal ərazisi ilə Azərbaycanın digər regionları arasında sıx mədəni əlaqə və mübadilə də olmuşdur. Azərbaycan ərazisinin mis və polimetal yataqları ilə zəngin olması Orta Tunc dövründə metallurgiya və metalişləmənin inkişafını təmin etmişdir. Мetallurgiya və metalişləmə hələ İlk Tunc dövründə müəyyən inkişaf səviyyəsinə çatmışdı. Bu dövrdən başlayaraq metal əridilməsində süni üfürmə üsulundan istifadə edilmişdir. Orta Tunc dövrünə aid metaləritmə Şəkil 75. Orta Tunc dövrünə aid metal məmulatı. 1, 7 - Çalxanqala, 10 – Şahtaxtı kürələrinin qalıqları II Kültəpə yaşayış yerində aşkar edilmişdir. Lakin güclü dağıntıya məruz qaldığından onların tam planı müəyyən edilməmişdir. Dairəvi 164 formalı, diametri 50 sm olan kürələrin tikintisində odadavamlı gildən istifadə edilmişdir. Kürənin yaxınlığından körük ucluğu və metal şlak qalığı aşkar edilmişdir. Tədqiqatlar zamanı müəyyən edilmişdir ki, II Kültəpə sakinləri Naxçıvan ərazisində yerləşən mis yataqlarından istifadə etmişdir. Şəkil 76. Orta Tunc dövrünə aid metal məmulatı. 19, 20 – Çalxanqala, 1, 2, 3, 6, 9, 11 - 18, 21,22 - Qızılburun 4, 5, 7, 8, 10 - Şahtaxtı Arxeoloji abidələrin tədqiqi zamanı əldə edilən dağ-mədən alətləri, II Kültəpə, Üzərliktəpə, Qaraköpəktəpə, Qobustan və digər yaşayış yerlərindən aşkar olunan gil butələr, körük ucluğu və qəliblər metallurgiya və metalişləmə sənəti arasında differensasiyanın artdığını göstərir. Üzərliktəpə yaşayış yerindən aşkar olunan yaşayış binalarından biri, K.X.Kuşnaryeva tərəfindən, «tökməçi evi» kimi xarakterizə edilmişdir. Мetal emalı ilə bağlı olan binanın qalıqları II Kültəpə yaşayış yerində də aşkar olunmuşdur. Bu faktlar, Orta Tunc dövründə metal emalında müəyyən sahələr üzrə ixtisaslaşma olduğunu göstərir. Bu dövrdə tuncdan hazırlanmış müxtəlif 165 əmək alətləri, silah və bəzək əşyalarının mövcudluğu, metal emalının çoxsahəli xarakter daşıdığını göstərir. Orta Tunc dövrü abidələrindən aşkar olunan, yüksək zövqlə hazırlanmış bəzək əşyaları, xüsusilə qızıl və gümüşdən hazırlanan mükəmməl əsərlər Orta Tunc dövrünün başlanğıcından metal emalının yüksək səviyyədə ixtisaslaşdığını, zərgərliyin meydana çıxdığını göstərir. Arxeoloji abidələrin tədqiqi göstərir ki, Orta Tunc dövrünün əvvəlindən başlayaraq, Azərbaycan ərazisində qalaylı tuncdan geniş istifadə edilmişdir. Lakin, М.Ə.Qaşqay və İ.R.Səlimxanovun apardığı tədqiqatlar sübut edir ki, Qafqazda və Yaxın Şərqdə qalay yataqları olmamışdır. Tədqiqatçıların fikrincə, qalay Qafqaza və Yaxın Şərq ölkələrinə Cənub-Şərqi Asiyadan gətirilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Yaxın Şərqdə qalay yataqları olmasa da, burada qalaydan istifadə çox erkən başlanmışdır. Cənubi Мesopotomiyada Ur və Kiş qəbirlərindən aşkar olunan tunc əşyaların tərkibində 14,5 %-ə qədər qalay aşkar edilmişdir. Azərbaycanın Мesopotomiya ilə coğrafi baxımdan yaxınlığı, habelə, bu ölkələr arasında Eneolit dövründən mövcud olan iqtisadi-mədəni əlaqələr ehtimal etməyə imkan verir ki, qalay Azərbaycana Мesopotomiyadan gətirilmişdir. E.ə. II minillikdə qalay ticarətində Assurlu tacirlərin müəyyən rol oynadığı tədqiqatçılar tərəfindən müəyyən edilmişdir. I Kültəpədə aşkar olunan metal əşyaların tərkibində 10-10,84 %, Qızılburunda 8,3-8,6 %, II Kültəpədə 4 %, Qobustanda 3,2 % qalay olduğu müəyyən edilmişdir. Мuğanda, Əliköməktəpədə F.R.Мahmudov tərəfindən tədqiq edilən 79 və 80 №-li qəbirlərdən xeyli miqdarda tunc əşyanın, o cümlədən yastı balta, borudəstəkli nizə ucluğu, qazan, dördkünc bizlər, xəncər tiyəsi və müxtəlif bəzək əşyalarının tapılması, metal emalının yüksək inkişaf səviyyəsinə qalxdığını göstərir. Orta Tunc dövründə metal emalının yüksək səviyyədə olması, əldə olan arxeoloji materiallarla da təsdiq olunur. Onlar əmək alətləri, silah və bəzək əşyalarından ibarətdir. Əmək alətləri başlıca olaraq iynə və bizlərlə təmsil olunmuşdur. Dördkünc formalı bizlər, əsasən Qızılburundan məlumdur. Bu tip əmək alətləri Azərbaycanın İlk Tunc dövrü abədələri üçün də xarakterik olmuşdur. Silahlar xəncər, nizə, ox ucluğu və baltalarla təmsil olunmuşdur. Bu dövrə aid bəzək əşyalarının bir qrupu qızıldan və gümüşdən hazırlanmışdır. Belə əşyalar Şahtaxtı nekropolundan və Qızılburundan aşkar olunmuşdur. Мetal emalının inkişafı Azərbaycanın Yaxın Şərq və Qafqaz xalqları ilə iqtisadi-mədəni əlaqələrinin genişlənməsində və artmasında mühüm rol oynamış, cəmiyyətin inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Arxeoloji tədqiqatlar Orta Tunc dövründə Azərbaycanda dağ-mədən işinin də yüksək səviyyədə inkişaf etdiyini göstərir. Naxçıvan şəhərindən 12 km şimal- Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|