Microsoft Word Azerbaycan arxeologiyasi doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
160 rəngdə çəkilən kişi şəklinin qurşağı və papağı qırmızı rəngdədir. Onun bir əlində qırmızı rəngli dəsmal vardır. Qadın şəkli qırmızı rəngdə təsvir edilmişdir. Onun çiyni lələk şəkilli incə bəzəmələrlə naxışlanmışdır. İstər qadın, istərsə də kişi rəsminin geyimi milli Azərbaycan geyimlərini xatırladır. Rəqs səhnəsi də Azərbaycan və digər Şərq xalqları üçün xarakterikdir. Bəzi Qızılburun küpələri iti uclu üçbucaqlar, toplu romblar və baş-başa yerləşdirilmiş qoşa üçbucaqlarla naxışlanmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, qoşa üçbucaq motivinə, Cənubi Qafqazın boyalı qabları içərisində olduqca az rastlanmışdır. Bu motivin Qızılburun üçün xarakterik olduğunu söyləmək olar. Bu motivdə naxışlanmış polixrom boyalı küpələr Göytəpənin D və C təbəqələrindən də aşkar olunmuşdur. Şahtaxtının polixrom boyalı küpələrinin biri yüksək zövqlə, incə naxışlarla bəzənmişdir. Onun gövdəsinin mərkəzi hissəsi qara rənglə çəkilmiş üfüqi xətlərlə üç zolağa ayrılmışdır. Birinci zolaqda qara və qırmızı rənglərlə bir-birinin ardında yerləşdirilmiş qu quşu təsvirləri verilmişdir. Orta qurşaqda dağ keçilərinə hücum edən canavar, sxematik quş və ceyran təsvirləri də bir-birinin ardında yerləşdirilmişdir. Şəkillərin arasında boş qalan sahə həndəsi motivdə bəzədilmişdir. Üçüncü zolaqdakı naxışlar həndəsi motivdə olub, bitişik rombları xatırladır. Bu küpənin bənzərinə indiyədək rastlanmamışdır. II Kültəpədən aşkar olunan küpə tipli qabın gövdəsinin parçası orijinal bəzəmə motivi ilə fərqlənir. Küpənin üzərindəki bəzəmələr olduqca mürəkkəb kompozisiyada verilmişdir. Qabın gövdəsi qara rəngdə çəkilmiş enli xətlərlə üç qurşağa bölünmüşdür. Birinci qurşaq enli qırmızı xətt bucaqşəkilli şəkillərlə naxışlanmışdır. Naxışlar, başlıca olaraq, ikinci və üçüncü qurşaqda yerləşdirilmişdir. İkinci qurşaqda vertikal xətlərlə məhdudlaşdırılan romblar, rombların ətrafında realist və sxematik quş şəkilləri, vertikal xətlərin arasında isə qırmızı və qara rənglə doldurulmuş romb düzümləri çəkilmişdir. Üçüncü qurşaq, başlıca olaraq, romblarla doldurulmuş üçbucaq, baş-başa yerləşdirilmiş qoşa torlu üçbucaqlarla naxışlanmış, üçbucaqların ətrafına quş rəsmləri çəkilmişdir. Bu motivdə naxışlanmış polixrom boyalı küpəyə Göytəpənin D təbəqəsindən də aşkar olunmuşdur. Onlar bəzəmə motivinə görə Naxçıvan boyalı qabları ilə bənzərlik təşkil edirlər. I Kültəpə, II Kültəpə, Göytəpə, Haftavantəpə, Şahtaxtı, Qızılburun və Naxçıvan nekropolundan aşkar olunan polixrom boyalı küpələrin naxışları həndəsi motivdədir. Azərbaycanın cənub rayonlarında boyalı qablar dördüncü mərhələdə geniş inkişaf tapmışdır. Bu dövr üçün xarakterik olan çayniktipli qablar diqqəti cəlb edir. Tədqiqatçıların fikrinə görə, çayniktipli qablar Orta Tunc dövrünün ikinci mərhələsində meydana gəlmişdir. Lakin Orta Tunc dövrünün sonunda bu tip qablar Naxçıvanda geniş inkişaf tapmışdır. Boyalı çayniklər formaca boz rəngdə olan, eyni tip qabları xatırladır. Onların ağzının kənarı xaricə qatlanmışdır. Gövdəsi qabarıq olub, bikonik formalıdır. Bəzi çayniklərin lüləyinin əks tərəfində deşikli, qulaqcıqşəkilli çıxıntılar vardır. Onların gövdəsinin yuxarı 161 hissəsi narıncı-sarı boya üzərinə, qırmızı və qara rənglə çəkilmiş xətlərlə naxışlanmışdır. Geniş yayılmış naxış motivlərindən biri də, qoşa qara xətlərin arasına alınaraq, bir-birinin içərisində yerləşdirilmiş toplu üçbucaqlardır. Polixrom boyalı, çaynik tipli qablar II Kültəpə, Şortəpə, Qızılburun, Şahtaxtı və Naxçıvan nekropolundan məlumdur. Naxçıvan nekropolundan aşkar olunan çayniktipli qabların biri hünüdürayaqlıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, çayniktipli qablar Naxçıvan üçün xarakterikdir. Bu tip qabların boyalılarına Azərbaycanın başqa yerlərində indiyədək rast gəlinməmişdir. Onlar Son Tunc və Erkən Dəmir dövründə geniş inkişaf etmiş, ehtimal ki, qonşu rayonlara da yayılmışdır. Bu mərhələdə orijinal formaya malik, konusvari-qabarıq gövdəli, ağzının kənarı iki yandan içəri batıq olan kasalar meydana çıxır. Bu tip qablar II Kültəpə və Culfadan aşkar olunmuşdur. II Kültəpədən tapılmış kasanın üzəri yaxşı sığallanmış, içəridən açıq çəhrayı, xaricdən sarı rənglə örtülmüşdür. Ağzının kənarı qara rəngli üfüqi xətlə əhatələnmişdir. Gövdəsi torlu üçbucaqla naxışlanmışdır. Culfadan aşkar olunmuş kasalar içəridən qırmızı, xaricdən sarı rənglə örtülmüşdür. Onun gövdəsi torlu romblar, gövdəsinin yan tərəfləri isə qara rənglə çəkilmiş üçbucaqlarla naxışlanmışdır. Oturacağı qara rənglə çəkilmiş dördbucaq və üçbucaqlarla bərabər hissələrə bölünmüşdür. Qeyd olunduğu kimi, Naxçıvan-Urmiya abidələrindən başqa, Azərbay- canın digər yerlərində boyalı qablar çox az aşkar olunmuşdur. Boyalı qablar Azərbaycanın digər rayonlarında forma verməyən parçalarla və az miqdarda təmsil edildiyi üçün, Boyalı qablar mədəniyyətinin bütün mərhələləri təmsil olunmamışdır. Cənubi Qafqazda, Gürcüstan ərazisində, əsasən, monoxrom boyalı qablar yayılmışdır. Boyalı qablar mədəniyyətinin digər mərhələləri burada izlənməmişdir. Odur ki, boyalı qabların başlıca istehsal mərkəzinin Naxçıvan- Urmiya rayonunda yerləşdiyini söyləmək olar. İkinci qrupa daxil etdiyimiz boz, bəzən isə qırmızı rəngli keramikaya Azərbaycanın hər yerində rast gəlinmişdir. Belə keramika boyalı qabların geniş yayıldığı Naxçıvan-Urmiya qrupunun abidələrindən də aşkar olunmuşdur. Lakin Naxçıvan-Urmiya qrupundan fərqli olaraq, digər rayonlarda boz və qara rəngli keramika gil məmulatının əsasını təşkil edir. Bu qrupa daxil olan keramikanın əksəriyyəti Мil düzü, Quruçay və Köndələnçay vadisinin abidələrindən tapılmışdır. Bu qrupa daxil olan gil məmulatı hazırlanma texnikası və təyinatına görə iki qrupa ayrıla bilər. Birinci qrup qalın divarlı mətbəx və təsərrüfat qablarından ibarətdir. Bu tip qabların gilinə narın və iri qum qatılaraq, qeyri-bərabər bişirilmişdir. Qabların divarları yüngülcə sığallanmışdır. Onlar çölmək, qazan, küp tipli qablardan ibarətdir. Təsərrüfat və mətbəx qabları arasında, bəzən çəhrayı rəngdə bişirilmiş qablara da rast gəlinir. İkinci qrupa daxil olan keramika məmulatı yüksək keyfiyyətli bişirilmə və naxışlanma kompozisiyasının mürəkkəbliyi ilə fərqlənir. Belə keramika, başlıca Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|