Microsoft Word Azerbaycan arxeologiyasi doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
182 Şəkil 82. II Kültəpədən aşkar olunmuş polixrom boyalı qablar Şahtaxtı nekropolu. Bundan əvvəlki fəsildə qeyd etdiyimiz kimi, yaşayış yerinin yaxınlığında iki nekropol yerləşir. Onların biri yaşayış yerindən şimal- şərq, digəri isə cənub-qərb istiqamətindədir. Hər iki nekropolda Son Tunc və Erkən Dəmir dövrünə aid qəbirlər aşkar olunmuşdur. Qəbirlər daş qutu tipli olub, yanlarda iri sal daşlarla qurulmuş, yastı daş pilətələrlə qapadılmışdır. Bəzi qəbirlərdə örtük daşlarına rast gəlinmir. Şahtaxtı nekropollarının arxeoloji materialları arasında Son Tunc dövrü üçün xarakterik olan çayniktipli qablar üstünlük təşkil edir. Lakin burada, Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti üçün xarakterik olan tiplərə də rast gəlinir. 183 Qalacıq yaşayış yeri Şərur rayonunun Qarabağlar kəndi yaxınlığındadır. Yaşayış yerində arxeoloji qazıntı aparılmamışdır. Abidənin üzərindən toplanan yerüstü materiallar, başlıca olaraq, Son Tunc və Erkən Dəmir dövrü üçün xarakterikdir. Qalacıq yaşayış yerinin nekropolu 12 ha- dan artıq sahəni əhatə edir. O iki müstəqil və sinxron qəbiristanlıqdan ibarətdir. Onların biri yaşayış yerinin cənubunda, digəri isə şimalında yerləşir. Şimaldakı nekropol üçün kromlexli və daş qutular olan kurqanlar xarakterikdir. Lakin bu kurqanların heç birində insan skeletinə rast gəlinməmişdir. Cənub tərəfdə yerləşən nekropoldan insan skeleti, zəngin qəbir avadanlığı olan daş qutu və torpaq qəbirlər aşkar olunmuşdur. Yurdçu kəndi yaxınlığında yerləşən nekropol üçün daş qutu tipli qəbirlər xarakterikdir. Bu qəbirlərdən Son Tunc Erkən Dəmir dövrünə aid olan gil qablar aşkar edilmişdir. Son illər aparılan tədqiqatlar zamanı, Şərur rayonu ərazisində Qarabulaq, Aşağı Daşarx, Zeyvə, Ordubad rayonunda Qumluq, Dəmyələr nekropolu kimi abidələr qeydə alınmışdır. Aşağı Daşarx və Zeyvə nekropollarında qəbirlər tamamilə dağıdıldığından, onların formasını müəyyən etmək mümkün olmamışdır. Qarabulaq nekropolunda aparılan tədqiqatlar isə, buradakı qəbirlərin kurqan tipli olduğunu göstərmişdir. Tədqiq olunan kurqanlardan birinin altındakı qəbir kamerası daş qutu tipli olub divarları daşlardan hörülmüşdür. Qızılburun yaşayış yerində Son Tunc və Erkən Dəmir dövrünə aid materiallar Orta Tunc dövrü təbəqəsində aşkar olunmuşdur. Bu yaşayış yerində Son Tunc və Erkən Dəmir dövrünə aid tikinti qalıqları qeydə alınmamışdır. Azərbaycan Dövlət Tarix Мuzeyində saxlanan arxeoloji materiallara əsasən demək olar ki, Qızılburun yaşayış yerində çəhrayı rəngli keramika üstünlük təşkil etmişdir. İkinci qrupa aid etdiyimiz yaşayış yerləri qala tiplidir. Gursulu çay vadilərində yerləşən birinci qrupdakılardan fərqli olaraq, bu yaşayış yerləri dağlıq ərazidə yerləşir. Bu abidələr içərisində Qazançı qalası xüsusilə fərqlənir. Qazançı qalası Culfa rayonunun Qazançı kəndi yaxınlığında, hündür dağın üzərində yerləşir. Yaşayış yeri Əlincəçayın axdığı dərin dərə ilə iki yerə ayrılmışdır. Burada inşa edilən su anbarı ilə bağlı olaraq, onun sağ sahil hissəsi tamamilə dağıdılmışdır. Abidənin bu hissəsində yarımdairəvi bürclərlə möhkəmləndirilmiş dairəvi planlı müdafiə divarının olması tədqiqatçılar tərəfindən qeyd edilmişdir. 184 Şəkil 83. Erkən Dəmir dövrünə aid boyalı qablar. 1, 2, 3 - Naxçıvan nekropolu, 6, 7 - Qızılburun, 4 -Şahtaxtı, 5 -Culfa Qalanın sol sahil hissəsində aparılan arxeoloji araşdırmalar zamanı əldə edilən gil qab parçaları burada Orta Tunc dövründən başlayaraq, Dəmir dövrünədək yaşayış olduğunu göstərir. Qalanın yerləşdiyi ərazinin təbii cəhətdən müdafiə olunmasına baxmayaraq, bu ərazi relyefə uyğun olaraq qala divarı ilə 185 əhatə olunmuşdur. Arxeoloji qazıntı işləri aparılmadığından divarların tikildiyi dövrü müəyyənləşdirmək çətindir. Lakin, memarlıq xüsusiyyətlərinə əsasən demək olar ki, qala divarları, başlıca olaraq, iki dövrdə inşa edilmişdir. Birinci dövrə aid tikintiləri təqribən e.ə. II minilliyin ortalarına və ikinci yarısına aid etmək olar. Bu divarlar uzunsov formalı yerli daş bloklardan inşa edilmişdir. Divarların xarici tərəfində birtərəfli çıxıntılara rast gəlinir. Diş biçimli belə çıxıntılara Çalxanqalada da rast gəlinmişdir. Qala divarlarının quruluşu onların dəfələrlə bərpa edildiyini göstərir. Divarların eni müxtəlif ölçülüdür. Şimal və şimal- şərqdə qala təbii cəhətdən zəif müdafiə olunduğu üçün burada divarların eni 2,6- 3 metrə çatır. Divarların salamat qalan hissəsinin hündürlüyü 1-2 metrdir. Qalanın içərisində dördkünc planlı bina qalıqları vardır. Qalanın şərq tərəfi gediş-gəliş üçün əlverişli olduğundan, onun giriş qapısının da bu tərəfdə olduğu güman edilir. İkinci dövrə aid divarlar qalanın mərkəzi hissəsində cəmlənmişdir. E.ə. I minilliyin birinci yarısına aid olan bu divarlar tikinti texnikasına görə Oğlanqalanın divarlarını xatırladır. Araşdırmalar Erkən Dəmir dövründə qalanın möhkəmləndirilmiş Narınqalaya malik olduğunu göstərir. Bu dövrə aid qala tipli yaşayış yerlərindən biri də Vayxır qalasıdır. Onu arxeoloji ədəbiyyatda Vayxır Govurqalası da adlandırırlar. Vayxır qalası Babək rayonunun Vayxır kəndindən şimalda, təbii cəhətdən müdafiə olunan hündür dağın üzərində, Naxçıvançayın sol sahilində salınmışdır. Qalanın yerləşdiyi dağın qərb tərəfi sıldırım qaya olduğundan, bu tərəfdə divar çəkilməmiş, qalanın digər tərəfləri isə daşlardan hörülmüş divarlarla müdafiə olunmuşdur. Divarlar ərazinin relyefinə uyğun olaraq tikildiyindən, bəzi yerlərdə ziqzaq biçimlidir. Qala divarının şimal-şərq hissəsində dördkünc planlı bürclərə rast gəlinir. Qalanın giriş qapısı şərq tərəfdə olmuşdur. Giriş hər iki tərəfdən kontrfoslarla möhkəmləndirilmişdir. Divarlar bəzi yerlərdə 2,5 metr hündürlüyündə qalmışdır. Qala divarının içərisində dördkünc planlı (9 x 5 metr) bir bina qalığı qeydə alınmışdır. Onun divarları daşdan tikilmiş, gil məhlulu ilə bərkidilmişdir. Sahəsi 2 hektardan artıq olan qalanın içərisində arxeoloji materiallara olduqca az rast gəlinir ki, bu da onun dövrünü müəyyənləşdirməkdə çətinlik törədir. Ümumiyyətlə, bu yaşayış yerlərində qazıntı aparılmadığından, qala divarlarının tarixi haqqında dəqiq fikir yürütmək çətindir. Fikrimizcə, qalanın tikilmə dövrü e.ə. II minilliyin ortaları və ya ikinci yarısına aiddir. Arxeoloji materialların azlığı təsdiq edir ki, qala daimi yaşayış yeri olmamış, lakin müəyyən zamanlarda ondan müdafiə məqsədi kimi istifadə olunmuşdur. Naxçıvanda qala tipli yaşayış yerləri sırasına daxil olan abidələrdən biri də Çalxanqaladır. Çalxanqala Babək rayonunun Payız kəndindən şimalda, əlçatmaz bir dağın üzərində salınmışdır. Qala şimal-cənub istiqamətində axan Cəhri çayının qərbində, dəniz səviyyəsindən 1840 metr yüksəklikdə yerləşmişdir. Çalxanqalaya Cəhri çayı vadisindən şərqdən və şimaldan qalxmaq mümkündür. Vayxır Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|