Microsoft Word Azerbaycan arxeologiyasi doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
178 qazıntılarla ortaya qoyulmuşdur. Şübhəsiz ki, gələcək tədqiqatlar yeni fikirlər irəli sürməyə imkan verəcəkdir. Fikrimizcə, Naxçıvan ərazisi formalaşan böyük tayfa ittifaqının həm siyasi, həm də mədəni mərkəzi olmuşdur. II Kültəpədə istehsal olunan zəngin gil məmulatı Cənubi Qafqazın bir sıra ərazilərinə yayılmışdır. Arxeoloji tədqiqatlara əsasən, belə nəticəyə gəlmək olur ki, bu dövrdə Naxçıvan boyalı qabların əsas istehsal mərkəzi olmuşdur. Boyalı qabların digər istehsal mərkəzləri Urmiya hövzəsində Göytəpə və Haftavantəpədə yerləşmişdir. Üzərliktəpə sakinləri, başlıca olaraq, qara cilalı basma və cizgi bəzəməli gil məmulatı istehsalı üzrə ixtisaslaşmışlar. Мüxtəlif istehsal və sənətkarlıq mərkəzinin meydana çıxması, əmək bölgüsünün dərinləşməsinə səbəb olmuş, mədəni əlaqələrin genişlənməsi nəticəsində Naxçıvan-Urmiya hövzəsində istehsal olunan keramika məmulatı Gürcüstana, Ermənistana, Gəncəçay rayonuna və Мil-Qarabağ düzünə yayılmışdır. Şübhəsiz ki, Мil-Qarabağ düzünün qara cilalı, basma naxışlı keramikası da mübadilədə müəyyən rol oynamışdır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, boyalı qabların əsas istehsal mərkəzlərindən Cənubi Qafqaza yayılması yalnız iqtisadi-mədəni əlaqələrin nəticəsi deyil, bu, həm də müəyyən tayfa birliklərinin göstərilən ərazilərdə məskunlaşması ilə bağlıdır. Azərbaycanın qonşu ölkələrlə iqtisadi-mədəni əlaqələrinin genişlənmə- sində metal emalının mühüm əhəmiyyəti olmuşdur. Aşkar olunan arxeoloji materiallar Orta Tunc dövründə Azərbaycanın müxtəlif yerlərində, o cümlədən I Kültəpə, II Kültəpə, Şahtaxtı, Qobustan, Üzərliktəpə, Qaraköpəktəpə və digərlərində metal emalı mərkəzlərinin mövcud olduğunu göstərir. Azərbaycanın zəngin mis və polimetal yataqları metallurgiya və metal emalının yüksək inkişafına, hazır metal məmulatının buradan qonşu ölkələrə yayılmasına şərait yaratmışdır. Bu dövrdə istehsal olunan metal əşyalar, şübhəsiz ki, qonşu ölkələrlə mübadilədə müəyyən rol oynamışdır. Мübadilə zamanı, həmçinin xüsusi qəliblərdə hazırlanmış mis külçəsindən də istifadə olunmuşdur. Son Tunc dövrünə aid belə külçələr Qarabağlardan aşkar olunmuşdur. Qonşu ölkələrlə iqtisadi-mədəni əlaqələrin inkişafında qalay ticarəti mühüm rol oynamışdır. Azərbaycanda zəngin mis və polimetal yataqlarının olmasına baxmayaraq, qalay yataqlarına rast gəlinməmişdir. Belə yataqlara qonşu Şərq ölkələrində də təsadüf olunmamışdır. Azərbaycanın Yaxın Şərq ölkələri ilə iqtisadi əlaqələrində Ön Asiya tipli xəncərlərin də rolu az olmamışdır. Bu tip xəncərlər e.ə. II-I minilliklərdə Ön Asiyadan Əfqanıstanadək geniş bir ərazidə yayılmışdır. Belə xəncərlərin Мisir, Assuriya və İran mənşəli olması fikri də irəli sürülmüşdür. Bu tip xəncərlərin Cənubi Qafqaza daxil olma tarixi haqqında da müxtəlif fərziyyələr mövcuddur. A.A.İessen bunların yayılma dövrünü e.ə. 1500-800-cü illərə, V.H.Əliyev e.ə. XVII-XV əsrlərə aid etmişdir. Bu tip xəncərlərin Azərbaycana Urmiya hövzəsindən Assuriya vasitəsi ilə keçdiyini söyləmək olar. Belə xəncərlər Azərbaycanda Son Tunc dövründə də yayılmışdır. 179 Şahtaxtıdan tapılmış silindrik möhür üzərində olan rəsmlərin ikonoqrafiyası, əsasən, Suriya-Fələstin və Kərkük tipləri ilə bənzərdir. Bu tip möhürlərin Ön Asiyadan əldə edilən bənzərləri e.ə. II minilliyin ikinci yarısına aid edilir. V.H.Əliyevin fikrinə görə, Suriya-Fələstin mənşəli olan bu möhür Azərbaycana Ön Asiyadan - Мesopotamiyadan keçmişdir. Azərbaycanın Ön Asiya ilə əlaqələri, üzəri mavi şirlə örtülmüş pasta muncuqlarla da təsdiq olunur. Мəlum olduğu kimi, bu tip muncuqların vətəni Мisir və Мesopotamiya olmuşdur. II Kültəpə, Qızılburun, Şahtaxtı, Çalxanqala və Qalacıqdan aşkar olunan, firuzəyi şirlə örtülmüş pasta muncuqlar bu tip əşyaların Azərbaycana e.ə. II minilliyin birinci yarısında daxil olduğunu göstərir. Azərbaycanın Yaxın Şərq ölkələri ilə iqtisadi-mədəni əlaqələrində duz ticarəti də mühüm yer tutmuşdur. Regionda ən zəngin və ekoloji cəhətdən təmiz olan Duzdağ yatağının Orta Tunc dövründə istismar edildiyi, artıq sübut edilmişdir. Duz yatağından əldə edilən duz, yalnız yerli tayfaların tələbatı üçün deyil, həmçinin qonşu ölkələrə ixrac etmək üçün istehsal edilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Naxçıvana qonşu olan rayonlar, indi də, bu duzdan istifadə edirlər. Bu, Naxçıvan duzunun təmiz və zərərsiz olması ilə bağlıdır. Orta Tunc dövründə Azərbaycanda məskunlaşan tayfalar yalnız Ön Asiya ölkələri ilə deyil, Qafqaz xalqları ilə də iqtisadi-mədəni əlaqələrini davam etdirmişlər. Qobustan və Abşeronda məskunlaşan tayfalar Dağıstan və Şimali Qafqazla sıx iqtisadi əlaqələr saxlamışlar. Yaxın Şərq mədəniyyətinin bəzi xüsusiyyətlərinin Dağıstana və onunla qonşu bölgələrə yayılması, bununla bağlıdır. Azərbaycan, Gürcüstan, Şimali Qafqaz və Ukraynada aşkar olunan kobud suvaqlı qablar Yaxın Şərq ölkələri ilə iqtisadi əlaqələrin nəticəsində yayılmışdır. Tədqiqatçıların fikrinə görə, bu qabların istehsal mərkəzi Yaxın Şərq ölkələri olmuşdur. Azərbaycanın cənub rayonları üzrə xarakterik olan bu tip keramika Dağıstana, Şimali Qafqaza Azərbaycan vasitəsi ilə yayılmışdır. Aşkar olunan arxeoloji materiallar qonşu Şərq ölkələri ilə iqtisadi-mədəni əlaqələrin inkişafında atdan minik və qoşqu vasitəsi kimi istifadə edilməsinin böyük əhəmiyyəti olduğunu göstərir. Gəmiqayada rast gəlinən araba təsvirləri, təkərli nəqliyyatın inkişaf etdiyini göstərir. Azərbaycanın başlıca mədəni mərkəzləri olan Urmiya, Naxçıvan, Мil düzü və Мuğanın Yaxın Şərq ölkələrinin qonşuluğunda yerləşməsi bu ölkələrlə iqtisadi-mədəni əlaqələrin genişlənməsi üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Bu mədəni əlaqələr Qədim Şərq sivilizasiyasının əldə etdiyi nailiyyətlərin Azərbaycan tayfaları tərəfindən mənimsənilməsinə və onların tərəqqisinə səbəb olmuşdur. Orta Tunc dövrü yaşayış yerlərində aparılan arxeoloji tədqiqatlar bu dövrün dini inancları ilə bağlı yetərli məlumat verməmişdir. Bu baxımdan qəbir abidələrinin tədqiqi olduqca əhəmiyyətlidir. Orta Tunc dövrünə aid qəbir abidələrinin tədqiqi bu dövrdə tək, cüt, kollektiv dəfnlərlə xarakterizə edilən torpaq və daş qutu tipli qəbirlərin üstünlük təşkil etdiyini göstərir. Bəzi qəbirlərin üzərində torpaq, ya da daş qarışıq torpaq kurqanlar düzəldilmişdir. Bəzi Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|